Η Πατησίων στις αρχες του 20ου αιώνα και τα αρχοντικά της

 Τα αρχοντικά των Πατησίων

Της ΧΑΡΑΣ ΤΖΑΝΑΒΑΡΑ 

Σε ανοιχτή έκθεση της αρχιτεκτονικής του 20ού αιώνα φιλοδοξεί το υπουργείο Περιβάλλοντος να μεταμορφώσει μια ολόκληρη γειτονιά στις παρυφές του ιστορικού κέντρου της πρωτεύουσας, δίπλα σε υποβαθμισμένες περιοχές που παρουσιάζουν από χρόνια σημάδια γκετοποίησης.

 

Φωτ.: Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ
 

Με απόφαση της Τίνας Μπιρμπίλη κηρύχθηκαν διατηρητέα 32 κτίρια στην οικιστική ενότητα που οριοθετείται από την Πατησίων, τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, τη Ζαΐμη και τη Βασ. Ηρακλείου. Η απόφαση αυτή έρχεται να συμπληρώσει παλιότερες των δεκαετιών του '80 και του '90, όταν με χωριστές αποφάσεις των τότε υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Πολιτισμού είχαν τεθεί υπό προστασία άλλα εννέα κτίρια. 

Στα όριά της, αλλά και σε απέναντι δρόμους, εντοπίζεται ένα ενδιαφέρον μείγμα κτιρίων της νεοκλασικής περιόδου, με μνημειακότητα και διάκοσμο που παραπέμπει σε αρχαιοελληνικά πρότυπα, αλλά και μοναδικά απομεινάρια του εκλεκτικισμού και κυρίως του μοντερνισμού, που σφράγισε τον Μεσοπόλεμο και ήταν η μήτρα της σύγχρονης ελληνικής αρχιτεκτονικής. Λαμπρά δείγματα αρχιτεκτονικής γραφής διασώζονται σε πολύ καλή κατάσταση γύρω από την πλατεία Αιγύπτου, στη διασταύρωση της Πατησίων με τη λεωφόρο Αλεξάνδρας, στις δύο πλευρές της Πατησίων και στη Βασ. Ηρακλείου, τον δρόμο που «βλέπει» στο μουσείο. 

Η ενότητα των συνολικά 13 οικοδομικών τετραγώνων έχει το δικό της ειδικό βάρος στο κέντρο της πρωτεύουσας. Γειτονεύει με το Αρχαιολογικό Μουσείο, που είναι κτίριο του 1866, και βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από το ιστορικό συγκρότημα του Πολυτεχνείου, της περιόδου 1861-1876, που αποτελούν σημαντικά δείγματα της αρχιτεκτονικής στα τέλη του 19ου αιώνα, τότε που η Αθήνα έκανε τα πρώτα της βήματα ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Δίπλα βρίσκεται το Πεδίον του Αρεως, η μεγαλύτερη όαση πράσινου στο κέντρο της Αθήνας. Ωστόσο τον καθοριστικό ρόλο στην οικιστική ανάπτυξή της έπαιξε η Πατησίων, η οδός 28ης Οκτωβρίου όπως είναι το επίσημο όνομά της, η πρώτη μεγάλη αρτηρία της πρωτεύουσας. Διανοίχθηκε το 1841 για να συνδέσει την πλατεία Ομονοίας με τα Πατήσια, που τότε ήταν εξοχικό προάστιο. Αποτελούσε μάλιστα για πολλές δεκαετίες δημοφιλή περίπατο των Αθηναίων, με εξοχικές κατοικίες και περιβόλια! Την περίοδο του Μεσοπολέμου αποτέλεσε σημαντικό πόλο έλξης της μεγαλοαστικής τάξης και έως σήμερα εξακολουθεί να έχει δυναμισμό, διατηρώντας σε αξιοθαύμαστο βαθμό τον χαρακτήρα της κατοικίας, ενώ καταγράφονται και σημαντικές επαγγελματικές δραστηριότητες, κυρίως στον τομέα της εκπαίδευσης.

Μονοδρόμηση σε Πατησίων και Αχαρνών 

Ολ' αυτά μέτρησαν στους σχεδιασμούς του υπουργείου Περιβάλλοντος, το οποίο παράλληλα μελετά την επέκταση της πεζοδρόμησης της Πανεπιστημίου τουλάχιστον ως το Μουσείο, σε συνδυασμό με την επέκταση της γραμμής του τραμ ως την πλατεία Αιγύπτου, με προοπτική αργότερα να φθάσει έως τα Πατήσια. Προβλέπεται επίσης η μονοδρόμηση της Πατησίων που θα εξυπηρετεί όσους οδηγούς κατευθύνονται προς τα Πατήσια και τα μέσα μαζικής μεταφοράς που θα κινούνται σε ειδικές λωρίδες αντίθετης κατεύθυνσης. Την κίνηση προς το κέντρο θα σηκώσει η Αχαρνών, που επίσης θα μονοδρομηθεί. Καθοριστικό ρόλο στην αναγέννηση της περιοχής θα παίξουν οι σημειακές παρεμβάσεις, που αφορούν κυρίως πεζοδρομήσεις στο εσωτερικό οδικό δίκτυο το οποίο σήμερα λειτουργεί στην ουσία ως απέραντο πάρκινγκ. 

Αφορμή για την ιδιαίτερη ενασχόληση του τμήματος παραδοσιακών οικισμών του υπουργείου με την περιοχή ήταν το παλαιότερο αίτημα ιδιοκτητών για κατεδάφιση κτιρίου στην οδό Μετσόβου. Η αρχιτεκτονική επιτροπή της νομαρχίας Αθηνών το 2006 είχε απορρίψει ομόφωνα την πρόταση με το σκεπτικό ότι αποτελεί «δείγμα της αρχιτεκτονικής του Μεσοπολέμου και σύνολο με τα όμορα» και είχε ζητήσει τη γνωμοδότηση του υπουργείου. Χρειάστηκε πολλή δουλειά και μεράκι για να συνταχθεί μια ολοκληρωμένη μελέτη του αρχιτεκτονικού πλούτου της περιοχής. Στη συνέχεια είχε «ξεχαστεί» σε κάποιο συρτάρι αρμοδίου και ξεθάφτηκε πρόσφατα για να γίνει επιτέλους νόμος του κράτους. Οι ειδικοί του υπουργείου έχουν εντοπίσει μεμονωμένα κτίρια διάφορων περιόδων και ρευμάτων, αλλά και αξιόλογες οικοδομικές ενότητες «που φανερώνουν την ιστορική και πολεοδομική εξέλιξη της κεντρικής περιοχής της Αθήνας». Για τον ίδιο λόγο στον κατάλογο των διατηρητέων έγιναν και κάποιες... εκτροπές προς τις απέναντι πλευρές των περιμετρικών δρόμων, ακριβώς για να ενισχύσουν την αίσθηση των παλιότερων εποχών. 

Ραχοκοκαλιά της υπουργικής απόφασης είναι οι πολυκατοικίες του μεσοπολέμου, που πρώτη φορά τίθενται, σε τέτοια έκταση, σε καθεστώς προστασίας. Αλλωστε στην ίδια χωρική ενότητα και συγκεκριμένα στη διασταύρωση των οδών Ζαΐμη και Μπουμπουλίνας, ο Κυπριανός Μπίρης κατασκεύασε την πρώτη αθηναϊκή πολυκατοικία το 1930, μόλις έναν χρόνο μετά τον περίφημο νόμο 3.741, που έφερε και στη χώρα μας το καθεστώς της οριζόντιας ιδιοκτησίας («Νεολληνική Αρχιτεκτονική» του Δημ. Φιλιππίδη από τις εκδόσεις «Μέλισσα»). Ηταν το έναυσμα για να εγκαταλειφθούν τα χαμηλότερα κτίρια, με τέσσερις το πολύ ορόφους, που ανήκαν σε έναν ιδιοκτήτη. Αλλωστε οι ανάγκες στέγασης είχαν πολλαπλασιαστεί, αφού η Αθήνα είχε δεχθεί το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων της Μικράς Ασίας και ο πληθυσμός της μέσα σε οκτώ χρόνια είχε αυξηθεί από 400.000 σε τέσσερα εκατομμύρια! 

«Οι πρώτες πολυκατοικίες στην πρωτεύουσα παρουσιάζουν πλούσια μορφολογία όγκων» επισημαίνει ο καθηγητής Νίκος Καλογεράς, πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Αρχιτεκτονικής. Εντοπίζει δε αξιόλογα δείγματα της αρ ντεκό αλλά και της αρ νουβό, ενώ στέκεται ιδιαίτερα στα πολυόροφα κτίρια της εξαετίας 1932-38, που αποτελούν δημιουργικές απομιμήσεις του μοντέρνου κινήματος, το οποίο κυριαρχεί στην Ευρώπη, με κορυφαίους εκπροσώπους τους Gropius και Le Corbusier. Μας περιέγραψε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της συγκεκριμένης περιόδου: τις κυβιστικές γραμμές, που υλοποιούνται χάρη στις εξελίξεις του μπετόν, τη συμμετρικότητα στις όψεις, τις ιδιαίτερες διαμορφώσεις στους εξώστες και τις εισόδους, τις καμπύλες απολήξεις, τα σιδερένια κιγκλιδώματα, τα στρογγυλά παράθυρα που παραπέμπουν σε φινιστρίνια πλοίων και κυρίως τα έρκερ (κλειστές προεξοχές), που συντελούσαν στις ιδιαίτερες φωτοσκιάσεις που δημιουργεί ο φυσικός φωτισμός στις όψεις των κτιρίων. 

Είναι όμως και η εποχή του μοντερνισμού και, όπως επισημαίνει η Ελένη Φεσσά-Εμμανουήλ, καθηγήτρια του πανεπιστημίου και συστηματική μελετήτρια της νεότερης αρχιτεκτονικής δημιουργίας, «η έμφαση στα διακοσμητικά στοιχεία εγκαταλείπεται και έχουμε στροφή προς τη λειτουργικότητα των κτιρίων». 

Κτίρια αγνώστου πατρότητος 

Στις περισσότερες περιπτώσεις των κτιρίων που προστατεύονται με την τελευταία υπουργική απόφαση δεν είναι γνωστό το όνομα του αρχιτέκτονα-δημιουργού. Σημειώνονται με επιφυλάξεις τα ονόματα του Π. Μάρθα, του Γ. Μεταξά, του Ξ. Αγγελίδη, του Ι. Κύλλα και του Φοίβου Ζούκη, που συμμετείχε στην ομάδα του κτιρίου του Χρηματιστηρίου, στη Σοφοκλέους. Μνημονεύεται και το όνομα του Πάτροκλου Καραντινού, του πιο σημαντικού μελετητή σχολικών συγκροτημάτων, αλλά το κτίριο που του αποδίδεται δεν περιλαμβάνεται στη γνωστή εργογραφία του. 

Κυριαρχεί πάντως η παρουσία του Νίκου Νικολαΐδη, σημαντικού δημιουργού του Μεσοπολέμου αλλά άγνωστου στο πλατύ κοινό. Είναι ο αδελφός του Απόστολου Νικολαΐδη, το όνομα του οποίου φέρει το γήπεδο του Παναθηναϊκού. Ο αρχιτέκτονας έχει σχεδιάσει την εξέδρα προς την πλευρά της οδού Τσόχα. Γεννημένος το 1891 στη Στενήμαχο της Ανατολικής Ρωμυλίας και με σπουδές στην αρχιτεκτονική σχολή του Μονάχου, ο Νίκος Νικολαΐδης είχε εγκατασταθεί από το 1918 στην Αθήνα και ήταν ένας από τους πρώτους μελετητές πολυόροφων κτιρίων. Τα αρχικά του έργα καθορίζονται από επιρροές του εκλεκτικισμού. Μάλιστα, στην ίδια ενότητα, στη Μαυροματαίων, απέναντι από το Πεδίο του Αρεως, το 1924 κατασκεύασε την πολυκατοικία Σπαθάρη, που θεωρείται ορόσημο στο είδος της. Λίγο πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, έχοντας οριστικά προσχωρήσει στον μοντερνισμό, ο Νικολαΐδης ολοκλήρωσε πολλά κτίρια, ανάμεσά τους την πολυκατοικία Σαββίδη στην πλατεία Αιγύπτου, που με την τελευταία απόφαση της υπουργού Περιβάλλοντος εντάχθηκε επιτέλους στα διατηρητέα. 

Από τα 32 κτίρια τα έξι θεωρούνται δείγματα της νεοκλασικής περιόδου, πέντε εντάσσονται στην περίοδο του εκλεκτικισμού, ενώ τα υπόλοιπα 21 αποτελούν δημιουργίες του μεσοπολέμου. Στην τελευταία ενότητα περιελήφθη και ένα κτίριο από την αριστερή πλευρά της Πατησίων, στη διασταύρωση με τη μικρή οδό Σκαραμαγκά, για να «συντροφεύει» την πολυκατοικία Παπαλεονάρδου, όπου ήταν η οικογενειακή κατοικία της Μαρίας Κάλλας. Είναι έργο του Κ. Κιτσίκη και από ελάχιστα απομεινάρια του Jugendstil, και έχει κηρυχθεί διατηρητέο με παλιότερη απόφαση. 

 http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=178903

Αθηναϊκοί δρόμοι: η οδός Πατησίων κατά το 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα

Ένας από τους βασικούς οδικούς άξονες της Αθήνας ήταν η οδός Πατησίων, η οποία συνέδεε την πρωτεύουσα με το χωριό αρχικά και αργότερα το προάστιο των Πατησίων. Η κατασκευή της άρχισε το 1841 βάσει μελέτης που είχε εκπονήσει ο γεωμέτρης J. Beck (εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, φύλλο της 28ης Μαρτίου 1999).

Μέχρι να δενδροφυτευτεί ο κήπος του Ζαππείου και να διανοιχθεί η λεωφόρος Όλγας, η οδός Πατησίων ήταν για τους Αθηναίους ο μόνος τόπος περιπάτου. Και τούτο γιατί ήταν πλατιά, σε σύγκριση με άλλους αθηναϊκούς δρόμους, και παράλληλα δεν είχε ανηφόρες και κατηφόρες. Είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι παλιού τραγουδιού: «Ψυχή μου! ΣταΠατήσια/ που πάει ο δρόμος ίσια»  (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 7ηςΙουλίου 1927).

Οι περιπατητές μπορούσαν να απολαύσουν μια μπύρα στο «Παυσίλυπο», ένα εξοχικό  καφενείο που είχε ανοίξει το 1839 από Βαυαρούς αξιωματικούς και λειτούργησε για πολλές δεκαετίες. Αυτό βρισκόταν στο χώρο μπροστά από το σημερινό Αρχαιολογικό Μουσείο. Λίγο μακρύτερα, στο ύψος του Πεδίου του Άρεως, υπήρχε μια σειρά από καφενεδάκια με λιγοστούς τακτικούς θαμώνες κατά τις καθημερινές. 

Τις Κυριακές όμως και τις αργίες η οδός Πατησίων άλλαζε όψη. Ξένοι πρεσβευτές, αξιωματικοί, αστοί έκαναν τον καθιερωμένο περίπατό τους είτε πεζοί είτε έφιπποι είτε με τις άμαξες. Παράλληλα οικογενειάρχες συν γυναιξί και τέκνοις ξεχύνονταν στον εξοχικό αυτό δρόμο. Άλλωστε τους προσέλκυε και η «μουσική». Το απόγευμα, στις τρεις το χειμώνα και στις επτά το καλοκαίρι, επί δυο ώρες μουσικοί του στρατού έπαιζαν καντρίλιες, βαλς και πόλκες. Στο διάστημα αυτό εμφανιζόταν και το βασιλικό ζεύγος, ο Όθωνας και η Αμαλία με την ακολουθία τους, για να απολαύσουν τους γνώριμους ήχους της πατρίδας τους. Ο κόσμος σχημάτιζε ένα μεγάλο κύκλο γύρω από τη «μουσική», η οποία είχε τη μόνιμη θέση της σε μια ξύλινη, πολυγωνική εξέδρα στημένη στο χώρο εμπρός από το εκκλησάκι του Ταξιάρχη, στην αρχή του Πεδίου του Άρεως. Η πολυγωνική αυτή εξέδρα έδωσε και το όνομα «Πολύγωνο» στη γύρω περιοχή (εφημερίδα Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, ό. π.).

Μια εικόνα της οδού Πατησίων μας έδωσε ο Δανός θεολόγος W. Schmidt, ο οποίος είχε επισκεφθεί την Αθήνα στα μέσα περίπου του 19ουαιώνα. Κάνοντας έφιππος έναν περίπατο προς τα Πατήσια έγραψε τις εντυπώσεις του: « Ο δρόμος στην αρχή είναι εξαιρετικός με πολύ καλό πλακόστρωτο, φτιαγμένο σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Μετά από μια ώρα περίπου αρχίζει να γίνεται ένας στενός χωματόδρομος[…]. Στο πρώτο μέρος του δρόμου, το πλακόστρωτο, συναντά κανείς σκόρπιες κατοικίες και μικρούς αμπελώνες[…]».

Ένα σημαντικό δημόσιο κτίριο ήρθε να προσδώσει ιδιαίτερη αίγλη στο τμήμα της οδού με τις «σκόρπιες κατοικίες». Επρόκειτο για το κτίριο του Πολυτεχνείου. Το «Σχολείο των Τεχνών», όπως ονομάστηκε από την ίδρυσή του το 1836, στεγαζόταν αρχικά σε μια οικία επί της οδού Πειραιώς. Η Ελένη Τοσίτσα, με ένα σημαντικό χρηματικό ποσό του συζύγου της Μιχαήλ και με μια δική της δωρεά, αγόρασε το 1859 ένα οικόπεδο στην οδό Πατησίων, που το δώρισε στο Δημόσιο με σκοπό να χτιστεί εκεί το κτίριο του Πολυτεχνείου. Δυο χρόνια αργότερα ανατέθηκε στον αρχιτέκτονα Λύσανδρο Καυταντζόγλου να εκπονήσει τα σχέδια. Το Νοέμβριο του 1862, ένα μήνα μετά την έξωση του Όθωνα,  άρχισαν οι εργασίες ανέγερσης του οικοδομήματος, οι οποίες όμως διακόπηκαν προσωρινά το 1870 ελλείψει χρημάτων. Με την οικονομική συνδρομή του Νικολάου Στουρνάρη και συμπληρωματικά του Γεωργίου Αβέρωφ το αρχικό οικοδόμημα αποπερατώθηκε και το 1876 εγκαινιάστηκαν τα δύο κτίρια προς την οδό Πατησίων (της Σχολής Καλών Τεχνών, της Πρυτανείας και της Αρχιτεκτονικής Σχολής).

Κοντά στο Πολυτεχνείο, σε οικόπεδο που δώρισε στο Δημόσιο πάλι η Ελένη Τοσίτσα, τέθηκε το 1866 ο θεμέλιος λίθος για την ανέγερση τουΑρχαιολογικού Μουσείου. Την οικονομική δαπάνη του έργου είχαν αναλάβει οι ομογενείς επιχειρηματίες στην Πετρούπολη της Ρωσίας Δημήτριος και Νικόλαος Βερναρδάκης (πατέρας και γιος). Η οικοδομή άρχισε να χτίζεται σύμφωνα με σχέδια του Βαυαρού αρχιτέκτονα Ludwig Lange. Την επίβλεψη είχε ο Παναγής Κάλκος ως την ημέρα του θανάτου του, το Νοέμβριο του 1875. Ο Κάλκος είχε κάνει ουσιαστικές μετατροπές στο αρχικό σχέδιο. Οι εργασίες διακόπηκαν και άρχισαν πάλι τον Ιούλιο του 1879. Η αποπεράτωση του κτιρίου έγινε τελικά το 1891 από τον Ernst Ziller. Λίγα χρόνια αργότερα δενδροφυτεύτηκε ο χώρος γύρω από το Αρχαιολογικό Μουσείο.

Από τη δεκαετία του 1860 χρονολογείτο και ένα από τα πρώτα αρχοντικά της οδού Πατησίων. Επρόκειτο για τη διώροφη κατοικία, σε ρυθμό νεογοτθικό με κήπο στο πίσω μέρος της, του τότε υφηγητή και μετέπειτα διακεκριμένου καθηγητή του συνταγματικού δικαίου Νικολάου Σαριπόλου. Η κατοικία βρισκόταν στη συμβολή της Πατησίων με την οδό Χαλκοκονδύλη και κατεδαφίστηκε το 1956.

Κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα υλοποιήθηκε ένα «όνειρο» του Χαρίλαου Τρικούπη, ο οποίος είχε τονίσει την ανάγκη σύνδεσης της οδού Πατησίων με τη λεωφόρο Κηφισίας. Πράγματι οι δυο οδικοί άξονες ενώθηκαν με τη χάραξη και την κατασκευή της λεωφόρου Αλεξάνδρας. Ακόμη την ίδια περίοδο η Πατησίων ενώθηκε συγκοινωνιακά με την πλατεία Συντάγματος. Στις 23 Απριλίου 1882 η βελγικών συμφερόντων «Ανώνυμος Ελληνική Εταιρεία Ιπποσιδηροδρόμων Αθηνών – Περιχώρων» εγκαινίασε τον ιπποκίνητο τροχιόδρομο (= ιπποκίνητα τραμ) Συντάγματος – Πατησίων.

Μια εικόνα της νυχτερινής ζωής στην οδό Πατησίων κατά τα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα μας δίνει ένα δημοσίευμα τηςεφημερίδας ΣΚΡΙΠ (φύλλο της 15ης Ιουλίου 1900): «Εισερχόμενοι εις την οδόν Πατησίων ευρίσκομεν το περίεγον αθηναϊκόν κέντρον, το «Σολωνείον», με τα περίφημα παγωτά του […]. Προ του «Αθήναιον» ένα καφενεδάκι ελκύει κάθε βράδυ άνω των 500 θαμώνων. Τοποθετεί τραπεζάκια και εις τα δύο πεζοδρόμια της οδού Πατησίων, καταλαμβανόμενα από τας οικογενείας των πέριξ συνοικιών. Έχει μπόλικη δροσιά εκεί εις την αρχήν του μικρού πάρκου, του φυτευθέντος προ του «Κεντρικού Μουσείου». Ησυχία. Οι θαμώνες μέσα εις το ημίφως των φανών κάθηνται εν μυστηριώδη σιγή. Αφθονούν τα ζεύγη των ερωτευμένων και οι ευρείς κύκλοι των οικογενειών. Το «Αθήναιον»(= θερινό θέατρο, το οποίο άρχισε να λειτουργεί το 1894. Βρισκόταν στησυμβολή των οδών Πατησίων και Κυκλοβόρου, σημερινή Μάρνη) δουλεύει και αυτό αρκετά εφέτος […]. Εκείθεν ευρισκόμεθα εις την πλατείαν του Κυριακού (= τη σημερινή πλατεία Βικτωρίας). Εις το εκεί καφενείον μέχρι τις 11 ½ υπάρχουν αρκετοί θαμώνες[…]. Οι διάφοροι κήποι επί της οδού Πατησίων με τας μυστηριώδεις και σκοτεινάς γωνίας των εξακολουθούν κάθε βράδυ να είναι αι δροσεραί φωλεαί ερώτων μιας εσπέρας […]. Εις τον σταθμόν Λεβίδου (= στο ύψος της σημερινής Φωκίωνος Νέγρη) τα δύο ωραία εκεί καφενεία έχουν πολύν κόσμον έως τας 12. Προ ημερών εκεί έδιδε παραστάσεις ένας ταχυδακτυλουργός. Εις το άκρον της οδού Πατησίων, εις τον Άγιον Λουκά, πολλοί οι εκδράμοντες κάθε βράδυ και περνώντες την εσπέραν των εις το «Κομψόν Κέντρον» και εις τον «Κήπον του Σκοτίδα» […]».   

Κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα, λόγω της αύξησης του πληθυσμού της πρωτεύουσας και της αύξησης των τροχοφόρων, έγιναν ορισμένα έργα στην οδό Πατησίων, τα οποία άλλαξαν την εικόνα της. Συγκεκριμένα:

•Το 1906 ο ιπποσιδηρόδρομος αντικαταστάθηκε από τα ηλεκτροκίνητα τραμ, τα οποία έφθαναν αρχικά ως τον σταθμό Λεβίδη και αργότερα ως το τέρμα της (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 19ης Ιουνίου 1906).      

•Το 1907 ηλεκτροφωτίστηκε (εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 3ηςΙουνίου 1907).

•Το 1908 έγινε η διεύρυνση του οδοστρώματος (εφημερίδα ΣΚΡΙΠ, φύλλο της 1ης Μαΐου 1908).

Παράλληλα άρχισαν να ξεφυτρώνουν κατά μήκος του δρόμου καταστήματα και κτίρια κάθε λογής: καφενεία, ζαχαροπλαστεία, γαλακτοπωλεία, μπυραρίες, εστιατόρια, ξενοδοχεία (όπως η «Εύβοια» (Πατησίων 4) και η «Θεσσαλία» (Πατησίων 6), εφημερίδα ΕΜΠΡΟΣ, φύλλο της 3ης Φεβρουαρίου 1909) κ. ά. Ακόμη οικοδομήθηκαν μέγαρα που κόσμησαν το δρόμο, όπως  το μέγαρο Λιβιεράτου (στη συμβολή Πατησίων και Ηπείρου) χρονολογούμενο από το 1908 – 1909 και η οικία Ιασωνίδου (Πατησίων 69) που χτίστηκε το 1910 – 1915.

Σήμερα η οδός Πατησίων έχει μετονομαστεί σε οδό 28ης Οκτωβρίου. Όμως οι κάτοικοι της Αθήνας χρησιμοποιούν το παλιό όνομα του δρόμου. Το μόνο τοπωνύμιο που τείνει να λησμονηθεί είναι αυτό της«πλατείας Αγάμων». Ονομάστηκε έτσι από μια συντροφιά ανύπαντρων μεσήλικων Αθηναίων που σύχναζαν σ’ ένα από τα καφενεία της περιοχής. Το όνομα αυτό το διατήρησε η πλατεία από το 1887 ως το 1927, οπότε μετονομάστηκε σε «πλατεία Αμερικής».

ΠΗΓΗ  http://chronontoulapo.wordpress.com

 http://ourathens.blogspot.gr/2014/07/19-20.html