Στις 23 Οκτωβρίου 1941… Γερμανικά στρατεύματα κατοχής πυρπολούν οικίες του χωριού Μεσόβουνο της Κοζάνης και εκτελούν 157 κατοίκους, οι περισσότεροι από τους οποίους είναι ήρωες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου. Μαύρη επέτειος αφιερωμένη στους σημερινούς ανθέλληνες πολιτικούς που υπερασπίζονται με ύφος χιλίων καρδιναλίων την άρνηση της Ελλάδας στο απόλυτα δίκαιο αίτημα για καταβολή των γερμανικών αποζημιώσεων…

Μεσόβουνο Κοζάνης:
το πρώτο Ολοκαύτωμα (23-10-1941)

Ηταν το πρώτο χωριό της ηπειρωτικής Ελλάδας που πήρε τα όπλα κατά των κατοχικών αρχών. Ενα από τα πρώτα που γνώρισαν τα μαζικά αντίποινα της Βέρμαχτ, με δύο διαδοχικά ολοκαυτώματα κι εκατοντάδες νεκρούς. Κι όμως, η συλλογική εθνική μνήμη κάθε άλλο παρά του έχει επιφυλάξει τη θέση που του αξίζει στο μαρτυρολόγιο της δεκαετίας του ’40. Ισως γιατί σ’ αυτή την ιστορία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο οι ελληνικές δωσιλογικές αρχές, καθιστώντας την ακατάλληλη για τους συνήθεις πανηγυρικούς της ημέρας.

Το όνεμα μ’ εν’ Παραστατίδης Αντώνιος του Σάββα και το παρόνομα μ’ ο Κυρισιάς τ΄Ακτεαρτσιάντων. Εγεννέθα σο Μεσόβουνον και είμαι Μεσοβουνιώτης. Εγεννέθα το 1930. Τα γονεκά μουν έρθανε α’σήν Μικρασίαν, α’σήν περιοχήν Αμπες Σεβάστιας. Α’σήν Κεμισχανάν (Αργυρούπολη) gumushaneπερίπου το 1760 α’σό χωρίον Άκντερε (Ασπροποταμιά) έφυγαν και επήγαν σο χωρίον Σάρκιοϊ του νομού της επαρχίας Ζάρας και λέγνε μας Ακταρτζιάντας. Με την ανταλλαγήν έρθανε οι γονείς εμούν σο Μεσόβουνον επειδής είχεν πολλά νερά. Είσεν κεπία… είχεν οχτώ χαμαιλέτας… (χαμαιλέτας είναι νερόμυλοι).

Εν τω μεταξύ πρόσφυγες έταν, η φτώχια επερίσσευεν. Έλεγαν σ΄αούτην την εποχήν το ψωμίν ατούν ‘κι κανείτε ‘τς. Εθερίζανε τα κοκία τα κριθάρια και αν εδίναν καλόν κιφάλ και αρχίναν εθέριζαν, έλεθαν και επορεύκονταν. Τρανόν φτώχια! Ο αποικισμός εδίνεν ατς ή πέντε πρόβατα, ή πέντε αιϊδε, ή ένα βούδ ή ένα χτίνον ή ένα γάϊδαρον. Με τ’ ατά και με τ’ ατά ο ένας με τον άλλον έζησαν μέχρι το ΄4ο .

Το ΄40 έβρανε μας τα γεγονότα… του πολέμου. Το Μεσόβουνον γνήσιοι Πόντιοι, αποικία ‘κι θέλναν να έταν. Αντέδρασαν σα σχέδια του Χίτλερ. Αφού αντέδρασαν έλθαν και τα επακόλουθα. Το ΄41 ατό το μικρόν το χωρίον είπεν ΟΧΙ στο φασισμό! Έλθαν 2000 Γερμανοί, όλα μη λέγω, πρώτη φοράν έρθανε έβραν έναν οπλισμένον σκότωσαν α’τον ση πλατέαν. Ες πολλά ιστορίαν ατό το κέκα. Έλθαν οι Γερμανοί 2000 σρατιώτ περίπου επερικύκλωσαν το χωρίον, ετοπλάεψαν εμάς σην εκκλησίαν γυναίκ’ς, αντρούδες, μωρά ‘α κάγανε μας απές σην εκκλησίαν. Εν τω μεταξύ ήρθε έναν διαταγή, εχόρτσανε από 18 μέχρι τα 60 εμάς τα γυναικόπαιδα και τη γαρίδας είπανε μας πάρτε α’σό σπίτα σουν ήντα επορείτε και εβγάτε εξ α’σο χωρίον. Την ώραν ντε εξέβαμε εξ’ α’σο χωρίον εδούλεψαν τα τυφέκια, τίναν εχόρτσαν, ουλτσ εσκότωσαν αφ’κά’ σα κεπία 165 νομάτς. pt1010207Έκαψαν το σπίτε μουν το βίος εμουν όλον εκατέστρεψεν και επαίραν μας και πήγαν σο Καϊλάρ. Ετοπλάεψαν εμας ουλτς απές σο πέτρινον το σχολείον τη Καϊλαρή.

Σο Μεσόβουνον έτανε κλειρούχοι 212 οικογένειας. Και εδούλεψαν τα φουρνία, από παν’ έβρεχεν και εφέρνανε μας και έτρωγαν εκιαπές κανα δυο βδομάδας και κανόντσανε ντο να ευτάνε μας. Η αλήθεια να λέγεται εήν το κέκα να ‘νεσπάλω ο Παυλίδης εδιάθεσεν το ψωμίν της εποχής, τα δύο βδομάδας που έμνες σο Καϊλαρ. Μετά εκανόντσανε σε κάθε νομόν να στείλνε από είκοσι οικογένειας. Εμείς έτυχε να πάμε, να στείλνε μας ση Φλώρινα σο χωρίον Κλαπούτζικσταν, Πολυπλάτανον λέγνατο ατώρα. Και σκάλωσαμ’ και γύρευαμ’ (ζητιανεύαμε) … εκεί σα χωρία ολόερα είχαμε τον θείο μουν τον ακτερτζήν τον μπάρμπα- Γιάννε, τη πατέρας ημ τον αδελφόν και προστάτευε μας. Εμείς έμνεσε επτά αδέλφια και η μάνα μουν οχτώ. Όλοι μουν εκοιμούμνεσε σ’ ένα γεργάν αφκά. Εποίεν σο νομάρχη τη Φλωρίνας, εδιαμαρτυρέθεν. Και συνέχεια επέναμε εψαλάφαναμε σο Κλαμπουτζηκσταν, έτανε δώδεκα οικογένειας πρόσφυγες, Καυκάσιους πα λέγανατς, κάθεν ημέραν σα πόρτας ατουκιάν έμνες, ανθρώπ’ πα πουγαλεύτανε. Εδιαμαρτυρέθεν σο νομάρχη έστειλεν μας σο Βαρθολόμ. Εκεί, ας λέγομε τα καλά πα και τα κακά πα που λέει ο λόγος, εδίνανε μας και κε δυστυχήσαμε. Εγώ ήμπαν επένα εψαλάφανα εδίνα με. Έκοφτα τσε ξύλα εδίνανε με και δύο ξύλα μακραία όπως εφέρνανε τα ασό ρασιν. Απές σο σχολείον εκάθουμνες. 11 μήνας. Έρθεν μία ήνας γαρή, από παν’ α’σό σχολείον έν το σπίτ’ν ατουν, Θυμία λέγαν ατην! Είδε μας όλοι ‘μουν σ’ένα κρεβατ κιαν μόνον τα ποδάρα ‘μουν εβάλναμε. Εσκώθεν η γαρή ελάστεν το χωρίον. Απαδά τσακέτα, απακεί παντελόν, ακεί κάμις έραψεν σ’ έναν άλλον εσέγκεν απ’έσ’ διάφορα εποίκε μας έναν κρεβάτ και κοιμούμνεσε. Είχεν, δηλαδή όπως έζησαν το πράγμα λέγατα! Είχεν καλούς ανθρώπς ο Άγιος Βαρθολομαίος. Εδιαφέρθανε! Στο κάτω κάτω ας λέγωσα κι αλλιώς κέ πείνασαμε ε’ην την εποχή. Και σο ποίον χωρίον τη Φλωρίνης και πήγα γύρεψα! Αμοχώρ, Αρμενοχώρ, Καύκασος. Εκες τα χωρία σκεδόν όλα εγύρεψα τα.

Ύστερα εδόθεν το ’42 εντολήν να επανερχούμαστε σο χωρίονεμουν, να έρχουμες οπίς. Έρθαμε, ερχίνεσαμ’ ασήν αρχήν και τυραννίουμες. Πεϊ εφύτεψαν λίγα καρτόφαια άλλος με την τσάπαν άλλος απ’ αλλού εσπέρναμε κανα δύο στρέματα χωράφ! Με τ ‘ατο, τα χαϊβανια μουν πα ντε γλύτωσαν σα χωρία ατουκές, επήραν ατα και πήγαν οι Γερμανοί αλλ εκράτασαν και εζήναν ας λέουμε με τεϊνα, άλλοι επούλτσαν ατα και εζήναν με τεϊνα. Είχαμε σημαδεμένα, έτυχεν εμείς τα πρόβατα μουν και το χτήνον είχαμε σημάδ’ και ένα βούδ’ εμούν… με τ’ ατά επορεύκουμες. Έλα έλα έντον το κίνημα το Εθνικόν Απελευθερωτικόν Μέτωπο. mes12Το χωρίον έπαθεν πολλά. Επήρε μέρος σ’εκείνον τον αγώνα. Ασόν καημόν αχτέ. Σκότωσαν τι πατεράδες εμουν. Τώρα ερεθισμό να λές σα, όπως θέλ’ ο καθένας λέ’ ατό. Αλλά εήνος που επέρασεν τα κακά εήνος εξέρ’ετα. Ετσουνάευεν ο Γερμανόν. Αλλά είχεν και τους Έλληνες που εκαθοδήγαναν ατονε. Έταν γερμανικά φορεμένος. Άμα και καλάτσευεν ούτε γνώριζεσα τον. Με το ζόρ’ έχτισαμε ούτε ασερώνια να λές ατά, ούτε μαντρί να λές ατά. Με τα τζαβτάρεα. Τα τζαβτάρεα είναι η βρίζα. Με τεϊνα εποίκαμε οσπιτόπα. Και έσεβαμε απές.

Ατοίν ‘κι ησύχασαν ατά πα έρθαν έκαψαν. Έφυγαμε αδά κι ακεί σο κάμπον σα χωρία. Τάχα ησύχασαν τα πράματα μετά από κάμποσον καιρόν, ο ένας με τον άλλον λέν να πάν σο χωρίον κιαν. Ως πότε ‘α τερείσε ο άλλος, ως πότε ‘α δίσε. Μία, δεύτερον το τρίτον ευτάει σε και κατσίν. Εγώ είχα ήναν θείαν σα Πολλά Νεράν εκιάφκαν, ερίαζα τα βούδαι μου΄ναι. Είχαμε και ένα χτήνον, έναν άχρηστον γαϊδούρ’. Επήρα τα βούδεα έρθα σα παν το Γραμματίκ’ και άρχουμαι να φυτεύω καρτόφε, καρτόφε είναι τα πατάτες- ποντιακά εμείς αέτς λέουμ’ ατά. Παίρω τον αδελφόν μ’ α’σα παν το Γραμματίκ και έρχουμες σο Μεσόβουνον. Για να μη μπερδεύκουμε τα πράματα, α λέγουμε τα πράματα με το όνομαν ατ’. Α λέτε με γιατί εστούδίασα απάν σο Γραμματίκ; Ετότες π’ έταν οι αρχές ποίος αβάλνεσε απές. Οχτώ άτομα… κι ‘τρώες. Σεήν τη φτώχειαν, το ’44.

Οι Αθηναίοι πα αδά κιάν εγομώθαν κι οι Πειραιώτ’ πα. Έστω και λαζουδί ψωμίν μερικά χωρίαν εβρήκαν. Κι είπανε ας πούνε οι αρχές ετότες τα τρανά τα οικογένειας πρέπ ν’ακολουθούνε, για να μη πεθάνε ασήν πείνα, πρέπ ν’ακλουθούνε τα τμήματα. Και ήντεν περισσεύ ασο καζάν τρών και ζούν. Για τ’ατό έταν τα αδελφια μ’ κι η μάνα μ’ σο Γραμματίκ απάν.

mesovounoΈρθαμε σο χωρίον, ας έρχουμες σο θέμα το βράδυ που έρθαμε απλούτε κα και ψοφά το έναν το βούδ’. Εμείς ατώρα μωρά, 14 χρονών μωρό ήμουν και όμως έλαμπα, ο αδελφό μ’ έν 11, 11 σα 12, όχι ατουκά λάθος λέγα τα, εγώ 14, η αδελφή μ’ 13 εήνος 12 ναι! Κλαίω. Λέγων να πας λέσα τη μάναμ’ ντε παθάμε. Επένεν εήνος, έρθεν η μάνα μ’. Έρθεν η μάνα μ’ το πρωί οι γερμανοί έρτανε και εμείς επίαναμε το Βέρμιο, όταν εκούγαμε οι Γερμανοί. Ένουμνες αμόν εήν τα πουλία, τα κυνηγημένα. Επλάκωσαν επιχείρηση του Βερμίου τα θηρία του Χίτλερ και του Μουσουλίνι και ήντηνα έβρηκανε μπροστά τους αν θέλτς ένα χρονών μωρό ας έτονε, αν θέλτς ογδόντα χρονών γέρος ας έτονε εσκότωνανε. ‘Κ΄εχάριζαν. Και τα αδέλφα μ’ ένας γέρος με άλλα οικογένειας α’σό Μεσόβουνον 42 άτομα συναντούν ατά ασό Βέρμιο όπως έρχουνταν σο Μεσόβουνον και σκοτώνατς όλτσ. Ο γέρον πε συνόδευεν ατά επειδής έτονε μπροστά και είδεν αγλήγορα τι Γερμανούς, εκρύφτεν σ’ ένα τσόκουμ αφ’κά και έζησεν είδεν όλεν τη σκηνή κι έρθεν είπεν α’τα όπως είχαν τα πράματα. Τοποθεσία εν, έν ένας βράχος και λέν ατο ωρολόϊ, περιοχή Δημοτικό και Πύργοι, σύνορα.

Το Μεσόβουνο ήταν ένα από τα πρώτα χωριά της ηπειρωτικής Ελλάδας που πήρε τα όπλα κατά των κατοχικών αρχών και ένα από τα πρώτα που γνώρισαν τα μαζικά αντίμετρα του στρατού κατοχής

Και φέβουμε πάλι κυνηγημέν’ σα τρυπία του Βερμίου. Εμείς με τη μάνα μ’ έμνες σ’ έναν τοποθεσίαν λέγομα Αϊ Παύλος. Είχεν τρυπήν, έμνεσε 55 άτομα απ’ές ση σπηλιά, πεινασμέν οχτώ ημέρες. Ονύχταν επαίρναμεν νερό με διάφορα πράματα… τελευταία τοπλάφκουνταν εκεικά που έντανε κανα τέσσερι γεροντάδες, πέντε, επέμναν α’σήν ομαδική εκτέλεση οι γεροντάδες, αούτα γυναικόπαιδα κι ήνταν αέτς, αποθάνε όλ, λένε ο ένας με τον άλλον, πρέπ’ με πάσαν θυσίαν να ρούζοματς σο κάμπον,σο κάμπον όταν λέγουμε, ας πούμε σην Έδεσσα κι αυκά, ασήν Νάουσα αφκά σεήν τα χωρία. Εκές κάναν ντομάτα πα βρήκες σα χωράφα κες, έστω και άγουρον, έστω και έναν πιπέρ, έστω και ένα λάχανο, ας έτον και σαπεμένον. Πρέπ’ να ρούζοματ’ς εκές τολάϊστον οι ιμσοί ζούνε, αν όχι όλ’. Ένα βράδυ μετά από οχτώ ημέρες ταλαιπωρημέν εβγόνομε ασόν τρυπίν κιάν πέλκι ζούμε. Εξέβαμε οξουκά. Άλ’ λένε να κατεβάσνε μας αδά σα χωρία, σο Μανιάκι ση Κόλατσαν ατουκές. Κρυφά που είν’ και Γερμανοί, αλ’ λένε α βρήκνατς εκές και σκοτώνατς, αλ’ λένε σο κάμπον. Τελευταία ο ένας πε θέλνε σο κάμπον έτωνε ο Θεόφυλον ο Τερικανίδης. Ατός ο Τερικάνον είπεμέν να ‘κλωθάτε με για ας χωρίουνταν. Εχωρήγαμ’ σε είνον μερέα και ποίκαμε τέσσερα ημέρες σο Βέρμιον απάν (τα οξιάς) τα κιουρκιάνεα εσκάλωσαν και φύλωναν ολίγον. Απ΄εϊνα έτρωγαμε. Εκατήβαμε σα Πολλά Νερά, ση Βέρνιτσα αέτς ονομάσκεται.

Η αλήθεια να λέεται ατέ η θείαν εποίκεν έναν, εμείς αέτς λεγουμε σα ποντιακά, έναν γαβουρευτον μάλεζ χαμνόν, δηλαδή ετσιγαριζαν τα’λευρια εκκοκινίαζανατα κι επεκεί επίνανατα ατό ντο λέω το γαβουρευτομάλεζον και δύι ημέρες τ΄ιντέρια μουν εκόλτσαν. Δύι ημέρες επεήνο εφάζνε μας. Ημέραν ημέραν έρθαμε σα καλά μουν. Αλλά και ντο να ποίναμε. Τοπλαέφταμε σε κάθε σπίτι τη χωρί από πέντε έξι οικογένειες, το χωρίον αδά εσυγγένευεν με το χωρίον εμούνε οι περισσοί ντερετεμπλουδες εταν (DEREDAMKIOΪ) xωριον πέντε εξ χιλιομετρα μακρα ασο χωριον εμούν σην πατριδαν. Επερίλαβεν ατότες η ΕΤΑ έλεγανα, σα γράμματα πα κ΄εξέρουμε, πολιτική οργάνωση θα λέσα, εποίκε μας και καζάν, επέναμε επαίρναμε φαΐ, εφέρνανε ας πούμε τα τροφίματα από φκά ασόν κάμπον κι πέναμε κι έρχουμες επαίρναμε και τρώμεν, ους να έρθεν το θέρος. Το θέρος όταν σκάλωσε κι έρθεν εταγουτεύταν ο κόσμος απές σο κάμπον και δούλευανε, αλ ζα ερίαζανε, αλ πρόβατα ερίαζανε, αλ’ επένανε σα χωράφα εθέριζαν και έζησαμε αραέτς έναν καιρόν μέχρι τέλους ’44.

Το ’45 είχαμ’ και την απελευθέρωση, εκλωσταμ’ πάλι σο Μεσόβουνο. Φτώχεια! Εμείς ατότες επί ξύλου κρεμάμενοι, λέγατα και σα πόντια απα δα κι απά κει, τυρρεανυμέν εσκάλωσαμε και αρθοποδίουμες κ΄ επρόλαβεν και ο εμφύλιος. Αφού επερίλαβεν και ο εμφύλιον οι Μεσοβουνιωτ’ καμμένα τα ψίατουνε, άλλος τον πατέραν ατ’ εχάσεν, άλλος τη μάναν ατ’ έχασεν, άλλος τ’ αδέλφια τ’ εχάσεν. Το Μεσόβουνον στον αγώνα έτονε και σο πρώτον ο πρωτοστάτης.

Ασό ’41 όσοι εζήνανε ση παρανομίαν του Μεταξά σο Μεσόβουνο εβρήκανε άσυλο επειδής έτονε δίπλα σο Βέρμιον και είχεν απάν το δάσος εκεί εκρύφκουσαν. Επαίραν μέρος πάλι, εθελοντικα κανα δώδεκα παιδία. Γίνεται επιστράτευση, επαίραν άλλα 120. Έρτε τάχα ο στρατός εμούνε ? στρατός εμούνε?. Στέκνε σο σύνορον σο κοντινόν σα Ούτσενα και κει βάλνε με το πυροβολικόν απές σο χωρίον, τάχα οι αντάρτες εκιαπές έτανε. Εμείς πάλι εσκορπίγαμε σα χωρία. Αλ’ σο βουνον, αλ’ αδά, αλ’ εκεί, έφυγαμ’ ξανά ασό χωρίον. Μετά το εδόθεν εντολή να πάτε παίρετε ο,τι ειν’ ασο σπίτασουν και κατεβαίνετε σα Ούτσενα (Κομνηνά). Εγώ σο Μανιάκι έμνε, έφυγα μ’ και πήγαμε, νεοπαντρεμένος πα εμνέ. Την μάνα μ’ εβοήθεσα να την κιόλα ό,τι είχαμε, ζατιμ ντο είχαμε, έθηκε νατα απάν’ σην αραπάν και εκατήβασεν ατα σα Ούτσενα.

Εστάθαμε εμείς πα έναν εβδομάδα, δύο, σο Μανιάκι ση Τοπάλ-Σαββα. Ο άνθρωπον να έν καλά εφάζνε, επότσε μας,έλεγα μας μόνο οξουκές μη βγόνετε να λέπνε σας σε.Ύστερα εξέβαμε επεκεί ο ένας με τον άλλο έμαθαμε που είναι τα οικογένειας και κατήβαμε σα Ούτσενα. Σα Ούτσενα όμως αδά ατοίν πα κατηβαίνε γιαμ παίρνε μας τελευταίαν επήγαμε και ένα διάστημα σο Καϊλάρ. Είχα και ένα θείο τον Αμανάτ έλεγαν ατον, σχωρεμένον, ενδιαφέρκοτουν. Πεινασμένο ‘κ’εφέκε με. Μετα το όλον ντε ποίκαμε απόφυγα να παίρνε με οι αντάρτε, σην επιστράτευση πα απόφυγα. Ατούκα πα απόφυγα. Έναν ημέραν λέγω ‘α παμ’ και σο χωρίον κιανε ελέπουμε και τα οικογένειας, σα Ούτσενα. Έρχομαι σα Ούτσενα κάθομαι ένα διάστημα, έρθαν οι αντάρτε το μεσημέρ γραπώνε μας απές σο καφενείον. Εντέλει επήρανε με. Επειδής εσκοτώθανε τ’αδελφια μ’ οι γαρήδες εκείνης της εποχής «αβού τον κια πέρετετονε» έντον ολόκληρον φασαρία. Το μπιστόλ’ πα ξέγκαν απάν’ιμ’. Σχωρεμένον ο Γιορδάμς «για σένα χάσαμε και τους άλλους». Μετά το πήρανε με και δέβαμ’ πλάν. Εποίκα κι αντάρτης τέσσερα μήνας, εείνο πα έζησα. Σο Καϊμακτσαλαν.

Εποίκα αντάρτης σην Αχλάδαν σο σκοπόν ατουπές ση Παπαδιά Φλώρινας. Με το ντόσιμον τη Φλώρινας έστειλανε μας να κόφτουμε την επικοινωνίαν ασό Κλειδίν. Εγώ εφογώθα την αποστολή μου να ευκαιρώ και έφυγα. Εγώ όταν έφυγα εήν ερούξαν σην ενέδρα. Τραυματίεν και ένας στρατιώτης, αιχμαλωτίστεν κι ένας αντάρτης. Εγώ επήγα κι άλλα φοράς ση Βέβην, έξερα το κάθετι. Το πρωϊ επένα σην αστυνομίαν. Επήα σην αστυνομίαν ο αστυνόμος ούτε πιστεύ’ ντο έμνε αντάρτης, «λέει με ρε παιδι μου επειδής αποψε είχαμε συνέπειες ηρθες να μας δουλέψεις;» Εγώ τίποτα πήγα απές, ατός επαραγγειλεν και καφέν, ατοίν είν’ ανθρώπ! Που πάς παραδίεσαι και κεραϊσε και έναν καφέ, όχι να κρούει σε και σακατών’τ’σε… ένας άχρηστος άνθρωπος: «Από πού είσαι;», «από το Μεσόβουνο», είχεν δύο παιδία φωτογραφίαν απές του Μεσοβούνου. Το μόνο που ερώτησεν με «αυτοί που βρίσκονται;» είπα τον είν’ σο Βέρμιο. Εήνος τότες επίστεψεν ατό ντο είπα εκατατοπίστεν εποίκεν τα χαρτία μ’ επήα σην Κοζάνη, σην Κοζάνη εκράτεσανε με.

Τρία μήνας εκάτσα απές. Η μάνα μ’ επίασεν και δικεγόρον επήεν σο δικαστικό κλητήρα έφαγανα την εκείνης της εποχής 800 φράγκα. Εστερέθεν ασα πάντα με τη γαρή μ’ εντάμα. Επέρασανεμε στρατοδικείο είχαμ’ και ένα μωρόν και κε πήγα σο Μακρόνησον. Σα να έταν συννενοημένοι. Ατός ο Καρώτσης , ερώτησε με ο πρόεδρος κατ’ επήα κατ’ να λέγω, ατός λέει «αχ μωρέ κύριε πρόεδρε ατότες μωρό έτον ατό ντο ήξερεν;» Μετα το πήρεν έσυρε με οξουκά. Έρθα σο Καϊλάρ έζησαμε εκές έναν καιρόν κατ εδίνανε μας πα σαν θύματα, 100 φράγκα έτανε μετ’ εείνα εκάθουμνες σο Καϊλάρ κές και έτρωγαμ’ ατα, η αλήθεια να λέεται εκαλοπέραναμε πα ατότες! Πεινασμέν’ ‘κι έμνες! Έρθαμ’ ασα Ούτσενα εδόχτεν εντολήν το 1950 οι Μεσοβουνιώτες να πανε σο χωρίον ατουν. Ετοπλάευταμε ασα Ούτσενα και έρθαμε σο χωρίον… αούτε η γαρίμ’ έν, αση τεαμερτσιάντας ασο DEGIRMETASIN τη Σιδηρόπουλωνος η θαγατέρα. Με τ’ατέν μαζί απόκτησαμε τέσσερα μωρά. Ατέ ετσάεζεν εμέν, εγώ ετσάεζα ατέν έζησαμε ους ατώρα, καλά πα ‘κ’ εζήσανεμε ‘κ’ επείνασαμε πα. Εποίκαμε και κτηνοτροφία καλά έμνες σ’εήν την εποχήν! Ατώρα τα παιδίας πα κι ερέχνουντάνεσε. Άλλα εποχας εείνα, άλλα ατώρα. Αέτς πα οι δυ’ πα ζούμε! Αλλά γογκίζουμε και σπογκίζουμε.

Και το μόνο που αναμένουμε είν να είν’ καλά τα γεράματα ‘μουν. Ατά ‘κι τελείντανε…

Το κείμενο αντιγράφτηκε από το πρωτότυπο χωρίς διορθώσεις ορθογραφικές ή άλλες.



Η ανατομία μιας σφαγής
Από τον “Ιό” στην “Ελευθεροτυπία” 27/10/2002


Η προϊστορία της εξέγερσης

Η ιστορία του Μεσόβουνου ξεκινάει, ουσιαστικά, με την υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών της δεκαετίας του ’20. Ως τότε λεγόταν Κρίμσια και κατοικείτο από τουρκόφωνους μουσουλμάνους (1.468, σύμφωνα με την απογραφή του 1920). Το 1924 αντικαταστάθηκαν από 220 οικογένειες «Λαζών προσφύγων εκ Πόντου» -805 άτομα συνολικά. Τον Οκτώβριο του 1940, δυο βδομάδες πριν από το ξέσπασμα του πολέμου, η τελευταία προπολεμική απογραφή πληθυσμού βρήκε εκεί 1.171 άτομα.

Η εγκατάσταση των προσφύγων στην περιοχή εξυπηρετούσε γνωστούς -και δημόσια διακηρυγμένους- «εθνικούς στόχους». Οι ίδιοι οι Μεσοβουνιώτες, όμως, δεν φαίνεται να ήταν ιδιαίτερα αγαπητοί στις αρχές. Τουλάχιστον αυτό διαπιστώνουμε από την έκθεση που ο κατοχικός νομάρχης Κ. Γεωργαντάς συνέταξε αμέσως μετά την «ανταρσία» (Κοζάνη 19.10.1941, αρ. πρωτ. εμπ. 203γ):

*«Οι κάτοικοι του χωρίου τούτου», διαβάζουμε, «διατελούσιν εις εντελώς απολίτιστον κατάστασιν, τα δε 90% τούτων τυγχάνουσι κομμουνισταί εκ των μάλλον επικινδύνων». Την απέχθεια του εθνικόφρονος λειτουργού δεν μειώνει ούτε καν η διαπίστωση ότι «οι εκ τούτων στρατευθέντες κατά τον πόλεμον επεδείξαντο πολύ καλήν διαγωγήν» στα βουνά της Αλβανίας.

Την ύπαρξη κομμουνιστικής οργάνωσης στο χωριό, που «ανέπτυξε σοβαρή δράση» ήδη από τα χρόνια του Μεσοπολέμου, επιβεβαιώνει και ο δάσκαλος του χωριού Αλέκος Χατζητάσκος, που θα παίξει καθοριστικό ρόλο στην εξέγερση του ’41.

*«Την περίοδο της φασιστικής μεταξικής δικτατορίας», προσθέτει, «αρκετή δράση ανέπτυξε το αντιδικτατορικό μέτωπο που συγκροτήθηκε με την πρωτοβουλία των κομμουνιστών του χωριού».

*Την ίδια γνώμη είχαν, φαίνεται, και οι μεταξικές αρχές. Ωσπου τον Μάρτιο του 1941, στη μέση του ελληνοϊταλικού πολέμου, ο νομάρχης Κοζάνης αποφάσισε να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Με εισήγησή του προς το υπουργείο Εσωτερικών, ζητεί «την διάλυσιν του κοινοτικού συμβουλίου» του Μεσόβουνου «λόγω των κομμουνιστικών φρονημάτων των μελών αυτού και διότι δεν συνεμορφούντο προς τας εκάστοτε διαταγάς και οδηγίας της Νομαρχίας». Εισηγείται, μάλιστα, συγκεκριμένο διάδοχο σχήμα: «την ανάθεσιν των καθηκόντων του συμβουλίου εις τριμελή διοικούσαν επιτροπήν εκ των Παύλου Κωνσταντινίδη ως προέδρου, μέλους του κοινοτικού συμβουλίου, και των Λεων. Αϊβατζίδη και Ευσταθίου Παπαδοπούλου, ως μελών της επιτροπής».

Ακολούθησε, λίγες μέρες μετά, η γερμανική επίθεση κατά της Ελλάδας, η κατάρρευση του μετώπου και ο σχηματισμός της πρώτης δωσιλογικής κυβέρνησης από τον Τσολάκογλου. Στη χώρα επιβλήθηκε τριπλή κατοχή, και η επαρχία Εορδαίας περιήλθε στη γερμανική ζώνη, υπό την εποπτεία του Φρουραρχείου Κοζάνης.

Για ορισμένους, ωστόσο, οι υπηρεσιακές προτεραιότητες παρέμειναν αναλλοίωτες. Λες και δεν είχε συμβεί τίποτα στο μεσοδιάστημα, το υπουργείο Εσωτερικών αποφασίζει στις 30 Ιουνίου να ρωτήσει την υφιστάμενή του νομαρχία Κοζάνης «εάν υφίσταντο οι λόγοι οι υπαγορεύσαντες κατά τον Μάρτιον την διάλυσιν του κοινοτικού συμβουλίου» του Μεσόβουνου. Η απάντηση ήταν θετική και στις 26 Ιουλίου το υπουργείο ανακοίνωσε επίσημα την αντικατάσταση του κοινοτικού συμβουλίου από την προταθείσα «εθνικόφρονα» επιτροπή.

Στο μεσοδιάστημα, η τοπική κοινωνία προσπαθούσε να οργανώσει τη ζωή της κάτω από τις καινούριες συνθήκες. Κάτοικοι του Μεσόβουνου λεηλάτησαν την επαύριο της ήττας τις αποθήκες της τοπικής στρατιωτικής μονάδας, κρύβοντας όπλα και πυρομαχικά για ώρα ανάγκης. «Με πρωτοβουλία του αντιδικτατορικού μετώπου», υποστηρίζει ο Χατζητάσκος.

Ο ίδιος αναφέρει επίσης τη συγκρότηση τοπικού πυρήνα της αντιστασιακής οργάνωσης «Ελευθερία», τη σύσταση ένοπλης πολιτοφυλακής που είχε αναλάβει τη νυχτερινή περιφρούρηση του χωριού, καθώς και μια αποτυχημένη απόπειρα σαμποτάζ κατά της σιδηροδρομικής γραμμής στο Μουχαρέμ Χαν.

Παράλληλα, ακολουθώντας μια πρακτική γενικευμένη σε όλη την ύπαιθρο εκείνη τη χρονιά, οι Μεσοβουνιώτες αρνήθηκαν να παραδώσουν τη σοδειά τους στις δωσιλογικές αρχές.

Η «ανταρσία»

Δεν ξέρουμε πώς θα είχαν αντιδράσει οι χωρικοί, αν η αντικατάσταση του κοινοτικού συμβουλίου είχε γίνει από τις μεταξικές αρχές, πριν από την κατάρρευση του μετώπου. Το βέβαιο είναι ότι δεν συμμορφώθηκαν με την απόφαση της δωσιλογικής κυβέρνησης. Με την υποστήριξη του χωριού, ο απολυμένος κοινοτάρχης Ιωάννης Μαυρανάς αρνήθηκε να παραδώσει στη διορισμένη επιτροπή τα γραφεία και το αρχείο της κοινότητας.

*Οι ίδιες οι δωσιλογικές αρχές, πάντως, δεν είχαν την παραμικρή αμφιβολία για την αιτία του κακού. «Την εξέγερσιν των κομμουνιστών κατοίκων Μεσοβούνου», διαβάζουμε στην έκθεση που συνέταξε στις 19 Οκτωβρίου ο νομάρχης, «ιδίως υπέθαλψε και υπέκαυσεν ο βουλγαροκομμουνιστής διδάσκαλος του χωρίου Μεσοβούνου, Αλεξ. Χατζητάσκος». Κομμάτι δύσκολο, βέβαια, μια και ο τελευταίος ανέλαβε τα καθήκοντά του μόλις στις 5 Οκτωβρίου.

Μπροστά στην αντίδραση των συγχωριανών του, ο διορισμένος κοινοτάρχης Κωνσταντινίδης υποβάλλει την παραίτησή του, για να την ανακαλέσει λίγο αργότερα. Ακολουθεί η επίσημη «εγκατάστασις» της νέας κοινοτικής αρχής «υπό της χωροφυλακής και των Γερμανών». Ετσι, με τη βία του χωροφύλακα και την εκφοβιστική παρουσία των κατακτητών, «παρεδόθη αυτοίς το αρχείον και το γραφείον της κοινότητος».

Το πρωί της 10ης Οκτωβρίου, απόσπασμα της χωροφυλακής συνοδευόμενο από 2 γερμανούς υπαξιωματικούς επισκέπτεται το χωριό αναζητώντας 11 «σεσημασμένους κομμουνιστές» και κάνει έρευνα για κρυμμένα όπλα. Οι καταζητούμενοι έχουν φύγει -ίσως χάρη στην απερισκεψία του ίδιου του Κωνσταντινίδη, που το προηγούμενο βράδυ καμάρωνε σε καφενείο της Πτολεμαΐδας για τις επερχόμενες συλλήψεις. Απογοητευμένοι, οι χωροφύλακες θα συλλάβουν έτσι τον καθαιρεθέντα πρόεδρο Μαυρανά και τη γυναίκα ενός παλαίμαχου κομμουνιστή.

*Το ίδιο βράδυ, ο διορισμένος κοινοτάρχης σκοτώνεται στη μέση του χωριού «διά περιστρόφου» από τον -επίσης παλαίμαχο- κομμουνιστή Κώστα Ιγνατιάδη. Ως κίνητρο του εκτελεστή, ο νομάρχης καταγράφει την «υπόνοια» ότι το θύμα «είχε καταδώσει εις τας Ελληνικάς και Γερμανικάς αρχάς αυτόν και τους κατοίκους της κοινότητος ότι τυγχάνουσι κομμουνισταί και ότι αποκρύπτουσι τυφέκια και πολυβόλα».

Σύμφωνα με τα επιζήσαντα τοπικά στελέχη του ΚΚΕ, η απόφαση για το φόνο του Κωνσταντινίδη πάρθηκε από την κομματική οργάνωση του χωριού. Ο καθοδηγητής Εορδαίας, Βασίλης Τσουκαλίδης, ισχυρίζεται στις αναμνήσεις του ότι ο ίδιος είχε εισηγηθεί μονάχα την απαγωγή του, αλλά οι ντόπιοι κομμουνιστές έδρασαν «όπως αυτοί ήθελαν». Ο ίδιος ο Χατζητάσκος, τέλος, υποστηρίζει ότι η απόφαση «της οργάνωσης» για εκτέλεση του Κωνσταντινίδη τού κοινοποιήθηκε σε έκτακτη σύσκεψη την τελευταία στιγμή, υποχρεώνοντάς τον να ακυρώσει προγραμματισμένη συνάντησή του με τον Τσουκαλίδη.

*Ακολούθησε ο ξεσηκωμός. «Ο φονεύς αρχικομμουνιστής Ιγνατιάδης», διαβάζουμε στην έκθεση του νομάρχη, «μετά του βουλγαροκομμουνιστού διδασκάλου Αλέκου Χατζητάσσου, εξήγειραν τους κομμουνιστάς και αμαθείς κατοίκους του χωρίου, διαβεβαιούντες αυτούς ότι ολόκληρος η Ελλάς επανεστάτησε κατά των Γερμανικών Αρχών, ότι ερυθροί Ρώσσοι Αλεξιπτωτισταί έχουσι κατέλθει εις πολλά σημεία της Μακεδονίας και ότι εντός ολίγων ημερών αί Ρωσσικαί Στρατιαί θα κατήρχοντο εις την Ελλάδα».

Δυο ένοπλες ομάδες ανταρτών ανεβαίνουν στο Βέρμιο. Τη στρατιωτική διοίκησή τους αναλαμβάνει, ως έφεδρος αξιωματικός, ο Χατζητάσκος. Δεν κάνουν, ωστόσο, την παραμικρή επιθετική ενέργεια. Είναι προφανές ότι βρισκόμαστε μπροστά στο ίδιο μοντέλο αυθόρμητης, «αμυντικής» ενέργειας με τις εξεγέρσεις του ελληνικού πληθυσμού, λίγες βδομάδες νωρίτερα, στην κατεχόμενη από τους Βουλγάρους περιοχή της Δράμας.

Ομηροι και διαπραγματεύσεις

Στις 11 Οκτωβρίου, απόσπασμα χωροφυλακής μ’ επικεφαλής τον ενωμοτάρχη Ζαφειράκη επισκέπτεται το χωριό για να διενεργήσει ανακρίσεις. Υστερα από ειδοποίηση των κατοίκων, οι αντάρτες τούς συλλαμβάνουν, ζητώντας ανταλλαγή τους συλληφθέντες της προηγουμένης.

*Οι δωσιλογικές αρχές της Κοζάνης αποφασίζουν στο μεταξύ να πατάξουν την «ανταρσία», καταφεύγοντας στην προστασία των γερμανικών όπλων. «Κατά των εξεγερθέντων απεστάλησαν αποσπάσματα Χωροφυλακής υπό τον διοικητήν της Υποδιοικήσεως Χωροφυλακής Εορδαίας και τον διοικητήν της Χωροφυλακής Κοζάνης ταγματάρχην Τριανταφύλλου», τονίζει στην έκθεσή του ο νομάρχης, «εκρίθη όμως σκόπιμον όπως τα αποσπάσματα ταύτα μη ενεργήσωσι κατά των επαναστατών, καθόσον ούτοι ήσαν ωπλισμένοι δι’ αυτομάτων όπλων, και ζητηθή η επέμβασις των Γερμανικών Αρχών Κατοχής, όπερ και εγένετο».

Στις 12 Οκτωβρίου, νομάρχης, εισαγγελέας και ηγεσία της χωροφυλακής επισκέπτονται το Γερμανικό Φρουραρχείο Κοζάνης και του «καθιστούν γνωστήν την σημειωθείσαν στασιαστικήν κίνησιν κατοίκων της κοινότητος Μεσοβούνου, εμπνεομένων υπό κομμουνιστικάς αρχάς».

Ταυτόχρονα, απευθύνουν στους εξεγερμένους χωρικούς τελεσίγραφο, «όπως καταθέσωσι τα όπλα και αφήσωσιν ελευθέρους τους συλληφθέντας». Ως μεσολαβητής επιστρατεύεται ο κοινοτάρχης του γειτονικού (επίσης προσφυγικού) χωριού Κομνηνά, «όστις εξήσκη επιρροήν επί των κατοίκων Μεσοβούνου» και θα πετύχει την απόλυση όλων των ομήρων, πλην του ενωμοτάρχη. Σχετική εντολή υποστηρίζει ότι είχε δώσει στην τοπική οργάνωση του ΚΚΕ και ο Τσουκαλίδης. Οι Γερμανοί ενημερώνονται από τη νομαρχία «τηλεφωνικώς» για όλες τις εξελίξεις.

Η πρόσκληση στη Βέρμαχτ

Ο νομάρχης Γεωργαντάς, ωστόσο, δεν το βάζει κάτω. Στις 13 Οκτωβρίου επισκέπτεται ξανά το Γερμανικό Φρουραρχείο, συνοδευόμενος από τον εισαγγελέα και τον ανώτερο διοικητή χωροφυλακής δυτ. Μακεδονίας. Την επομένη απευθύνει, γραπτά αυτή τη φορά, έκκληση για επέμβαση της Βέρμαχτ προς αποκατάσταση της τάξης:

*«Καθ’ άς έχομεν πληροφορίας, αίτινες δεν είναι απολύτως εξηκριβωμέναι, η Κοινότης Μεσοβούνου φυλάσσεται από φρουράν ανταρτών οίτινες πιθανόν να είναι ενισχυμένοι και από χωρικούς ετέρων χωρίων, ευρίσκονται διεσκορπισμένοι εις τα γύρωθεν υψώματα και αναμένουσι να επιτεθώσιν καθ’ οιουδήποτε όστις ήθελεν εισέλθη εις το χωρίον των.

Οι αντάρται έχουσιν περίπου 10 πολυβόλα, αρκετά όπλα και χειροβομβίδας [...]. Επειδή η εξ 24 ανδρών Χωρ/κής [δύναμις] παραμένει εις Κομνηνά ανίσχυρος να επιχειρήση τι χωρίς την βεβαιότητα ασκόπου θυσίας έναντι καλώς εξωπλισμένων υπερεκατόν Μεσοβουνιτών, έχομεν την τιμήν να παρακαλέσωμεν όπως λάβητε τα κατά την κρίσιν σας μέτρα διά την αντιμετώπισιν του δημιουργηθέντος ζητήματος».

*Αλλο που δεν ήθελαν οι Γερμανοί… Το επόμενο βράδυ, «γερμανικόν απόσπασμα εκ 100 περίπου οπλιτών, ενισχυθέντων και δι’ αποσπάσματος χωροφυλάκων» ξεκινά από την Κοζάνη για την «κατά των κατοίκων Μεσοβούνου ενέργειαν». Σταθμεύει τα οχήματά του στα Κομνηνά και συνεχίζει με τα πόδια προς το Μεσόβουνο, για να το βρει μισοαδειανό: προφανώς ειδοποιημένοι, «πολλοί εκ των κατοίκων είχον εγκαταλείψει από της νυκτός το χωρίον και είχον καταφύγει εις τα πλησίον χωρία, τινές δε τούτων είχον καταφύγει εις τα όρη υπό τον δημοδιδάσκαλον Χατζητάσσον και τον φονέαν Ιγνατιάδην».

Γερμανοί κι έλληνες συνεργάτες τους δεν θα βρουν, έτσι, παρά «έναν μόνο ένοπλον κάτοικον, ον και εξετέλεσαν επί τόπου ενώπιον των κατοίκων του χωρίου, προς παραδειγματισμόν και εκφοβισμόν». Ηταν ο 19χρονος Θεόδωρος Ακριτίδης, σύνδεσμος των ανταρτών με όσους είχαν μείνει πίσω. Σύμφωνα με τον Χατζητάσκο, οι γονείς του ήταν παρόντες στον τουφεκισμό. Παρόντες, επίσης, «παρηκολούθησαν την ενέργειαν ταύτην» ο νομάρχης Κοζάνης «μετά του Ανωτέρου Διοικητού Χωροφυλακής».

Ακολούθησε έρευνα για όπλα στα σπίτια του χωριού, χωρίς αποτέλεσμα. «Μόνον εκτός του χωρίου, εγγύς ποιμενικής καλύβης, ανευρέθησαν 6 κιβώτια πλήρη πυρομαχικών τυφεκίων Μάνλιχερ».

Εχοντας τελειώσει την επίδειξη δύναμης για την οποία τους είχαν καλέσει, οι Γερμανοί αποχωρούν μαζί με τους εκπροσώπους της «Ελληνικής Πολιτείας». Στο χωριό θα παραμείνει ένα απόσπασμα «εκ 50 οπλιτών Χωροφυλακής», μ’ επικεφαλής τον ταγματάρχη Τριανταφύλλου, «ίνα ενεργήση κατά των εις τα όρη καταφυγόντων ενόπλων κατοίκων Μεσοβούνου, προς διάλυσιν και σύλληψιν αυτών και απελευθέρωσιν του κρατουμένου ενωμοτάρχη».

Ολα δείχνουν πως η κατάσταση βαίνει προς εκτόνωση. Μέσα στο επόμενο τριήμερο, οι περισσότεροι από τους εξεγερμένους επιστρέφουν στα σπίτια τους. Σύμφωνα με τους Χατζητάσκο και Τσουκαλίδη, καθοριστικό ρόλο σ’ αυτή την επιλογή διεδραμάτισαν οι «εγγυήσεις» που παρείχαν, ως μεσολαβητές, ο κοινοτάρχης Κομνηνών και ο τοπικός πολιτευτής Κοσμάς Προκοπίδης. Εξαίρεση αποτελεί η αρχική ομάδα των «10-12 ενόπλων», που σύμφωνα με τη Χωροφυλακή «διεσκορπίσθησαν εις τα χωρία της περιφερείας Ναούσης», αφήνοντας ελεύθερο τον απαχθέντα ενωμοτάρχη. Ολα έδειχναν πως η εξέγερση του Μεσόβουνου είχε ένα σύντομο μεν, πλην σχετικά αναίμακτο, τέλος.

Η σφαγή

Τα πράγματα εξελίχθηκαν, όμως, πολύ διαφορετικά. Οι γερμανικές αρχές ήταν αποφασισμένες να προχωρήσουν σε παραδειγματική αιματοχυσία, για εκφοβισμό του πληθυσμού. Η πρόσφατη γενική διαταγή του Ανώτατου Αρχηγείου της Βέρμαχτ για τις κατεχόμενες χώρες των Βαλκανίων και της Ανατ. Ευρώπης ήταν, άλλωστε, αρκετά σαφής: «Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι μια ανθρώπινη ζωή σ’ αυτές τις χώρες συχνά δεν μετράει και ο εκφοβισμός επιτυγχάνεται μόνο με ασυνήθιστη σκληρότητα» (14.9.41).

Το απόγευμα της 22ας Οκτωβρίου, ο γερμανός υπασπιστής επισκέπτεται τη νομαρχία και ζητεί πληροφορίες για τα τεκταινόμενα. Οταν πληροφορείται ότι οι κάτοικοι έχουν γυρίσει στα σπίτια τους, απαιτεί από το νομάρχη να του παραχωρήσει «50 χωροφύλακας, οίτινες την 7ην πρωινήν της 23ης δέον να ευρίσκωνται απροφασίστως εις Πτολεμαΐδα, όπερ και εγένετο». Στη συνέχεια, ο νομάρχης τίθεται υπό περιορισμό στο γραφείο του. Τουλάχιστον αυτό υποστηρίζει ο ίδιος, σε μια προφανή προσπάθεια να αποτινάξει από πάνω του κάθε ευθύνη για το μακελειό.

Ξημερώματα της 23.10.1941, το Μεσόβουνο περικυκλώνεται από 40 αυτοκίνητα με στρατιώτες της Βέρμαχτ, που ήρθαν επιτούτου από Φλώρινα, Εδεσσα και Θεσσαλονίκη. Συγκεντρώνουν όλους τους κατοίκους, διαχωρίζουν τους άντρες ηλικίας 16-69 χρόνων και δίνουν στα γυναικόπαιδα 2ωρη διορία να συγκεντρώσουν «όσα κινητά πράγματα δυνηθώσι». Τη μεταφορά τους στα Κομνηνά θα αναλάβει η χωροφυλακή, οι άντρες της οποίας παρακολουθούν χωρίς αντιδράσεις τα τεκταινόμενα.

Ακολουθεί η εκτέλεση, «ομαδικώς και δι’ αυτομάτων όπλων», όλων των συλληφθέντων αντρών του χωριού. Η αναφορά του νομάρχη κάνει λόγο για 135 άτομα, αυτή της γερμανικής διοίκησης για 142. Αλλες πηγές ανεβάζουν τους εκτελεσμένους σε 165.

Τα μετέπειτα

*«Μεταξύ των εκτελεσθέντων», αναφέρει ο νομάρχης, «ήσαν και οι τρεις δημοδιδάσκαλοι του χωρίου, εις ους καίτοι εζητήθη υπό των Αξιωματικών Χωροφυλακής όπως δοθή χάρις, εν τούτοις δεν εδόθη τοιαύτη». Περίεργη και καταφανώς ταξική διάκριση, που προτιμάμε να αφήσουμε ασχολίαστη. Ο νομάρχης διευκρινίζει πάντως, με καταφανή απογοήτευση, ότι «ο βουλγαροκομμουνιστής δημοδιδάσκαλος Χατζητάσσος, όστις ετύγχανεν αρχηγός του κινήματος, δεν συνελήφθη εισέτι».

Η τραγωδία έκλεισε με το ολοσχερές κάψιμο του χωριού «δι’ εμπρηστικών βομβών, εκτός πέντε οικιών και της εκκλησίας». Τα περίπου 900 γυναικόπαιδα που επέζησαν, μεταφέρθηκαν στην Πτολεμαΐδα και διασκορπίστηκαν, «κατόπιν διαταγών των Γερμανικών Αρχών», στα χωριά του νομού, αλλά και στους νομούς Ημαθίας και Φλωρίνης -προς γενικότερο, προφανώς, παραδειγματισμό. Η νομαρχία Κοζάνης περιορίστηκε να τους διανείμει ένα «χρηματικόν βοήθημα 200 δρχ. κατ’ άτομον» μαζί με «άρτον και τρόφιμα αναγκαιούντα διά την πορείαν των».

Κάπου εδώ τελειώνουν οι αναφορές της νομαρχίας για τη συγκεκριμένη σφαγή. Για τη ζωή των κατοίκων του χωριού τα επόμενα χρόνια, οι πληροφορίες είναι ως εκ τούτου αποσπασματικές.

Τον Ιούλιο του 1943, όταν περνά από κει ένας καπετάνιος του ΕΛΑΣ, πολλοί από τους κατοίκους έχουν επιστρέψει. «Αντί για σπίτια αντικρύσαμε σωρούς από πέτρες. Αυτοί που επέζησαν είχαν χτίσει μικρές καλύβες κοντά στα ερείπια. Γυναίκες μαυροφορεμένες και παιδιά με δίτροχα ομηρικά κάρα μεταφέρανε στάχυα στα αλώνια». Ο εκτελεστής του δωσίλογου κοινοτάρχη, Κώστας Ιγνατιάδης, αποτελεί το σύνδεσμο του χωριού με τον ΕΛΑΣ και περιβάλλεται με πραγματική λατρεία από τους κατοίκους (Αμύντα Κοσμά «Αναμνήσεις ενός καπετάνιου», Θεσ/νίκη χ.χ., σ. 62).

Εννιά μήνες αργότερα, το Μεσόβουνο δέχεται μία ακόμη φορά τη βία των κατακτητών και των συνεργατών τους. Γερμανικές μονάδες «επικουρούμεναι υπό Εθνικιστικών ομάδων», σημειώνει σε έκθεσή του ο κατοχικός επιθεωρητής νομαρχιών Μακεδονίας, Αθανάσιος Χρυσοχόου, πραγματοποιούν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στο Βέρμιο.

*Στις 22 Απριλίου, τμήματά τους περικυκλώνουν το χωριό, «φονεύοντα πάντα κάτοικον όστις επεχείρει έστω και εκ φόβου να διαφύγη, αδιακρίτως φύλου και ηλικίας». Αποτέλεσμα: «Κατεστράφη παν ό,τι είχεν υπολειφθή εκ της κατά το έτος 1941 καταστροφής και παν ό,τι ανοικοδομήθη έκτοτε, καταστραφέντων εξ ολοκλήρου και δι’ εμπρησμού όλων των οικιών, δημευθέντων των ζώων και χωρικών και φονευθέντων πολλών εκ των κατοίκων, οίτινες προσεπάθησαν να σωθώσι διά της φυγής. Περί τα 100 άτομα μεταφέρθησαν και ενεκλείσθησαν εις το Στρατόπεδον Συγκεντρώσεως Πτολεμαΐδος».

Μετά την απελευθέρωση, η αρμόδια διεύθυνση του υπ. Εξ. εισηγείται να παραπεμφθούν στα έκτακτα δικαστήρια δωσιλόγων ο νομάρχης Γεωργαντάς, ο εισαγγελέας Κοζάνης και οι διοικητές της τοπικής χωροφυλακής «ως υπαίτιοι διά την υπό των Γερμανών αφανισμόν ενός ολοκλήρου ανθούντος άλλοτε ελληνικού χωρίου». «Η λαβούσα χώραν σφαγή», διαπιστώνει, «θα απεφεύγετο εάν αι τότε εν τη περιφερεία ταύτη εδρεύουσαι Ελληνικαί Αρχαί δεν είχον απευθυνθή εις την γερμανικήν στρατιωτικήν Διοίκησιν επί τω τέλει αποκαταστάσεως διά γερμανικών δυνάμεων της διασαλευθείσης τάξεως».

Η συνέχεια της υπόθεσης αγνοείται. Μπορούμε, όμως, να τη φανταστούμε…

hellasforce.com
http://exomatiakaivlepo.blogspot.gr/2014/10/blog-post_719.html