Πώς και γιατί ξέσπασε η κρίση χρέους

Πώς και γιατί ξέσπασε η κρίση χρέους

Αντιδράσεις εντός και εκτός Ευρωζώνης για τη διαχείριση του προβλήματος και την προτεινόμενη συνταγή στην Ελλάδα

Του Πετρου Παπακωνσταντινου

«Αν η Ελλάδα έσκαψε μόνη τον λάκκο της δανειζόμενη πέρα από τις δυνατότητές της, όπως πολλοί υποστηρίζουν, υπάρχει επίσης η εντεινόμενη αίσθηση ότι η συνταγή λιτότητας της τρόικας, με περικοπές δαπανών και αυξήσεις φόρων, θάβει ζωντανή την Ελλάδα μέσα στον λάκκο». Μ’ αυτά τα λόγια υποδέχονταν, την περασμένη Κυριακή, οι New York Times την καρχηδόνια δανειακή συνθήκη, την οποία επέβαλαν στην Ελλάδα οι πιστωτές της. Στην ίδια εφημερίδα, ο Βρετανός οικονομολόγος Σάιμον Τίλφορντ απέκρουε τη μονόπλευρη ενοχοποίηση της χώρας μας, εκτιμώντας ότι «η αιτία που η Ελλάδα βρίσκεται σε αυτή τη θέση είναι η στρατηγική που της επέβαλε η τρόικα».

Ακόμη περισσότερο προχωρημένο ήταν το σχόλιο του Φρανσουά Σερζάν στη γαλλική Liberation υπό τον τίτλο «Κίνδυνοι»: «Κι αν γινόμαστε όλοι Ελληνες; Μήπως αυτό που επιβάλλεται σήμερα σ’ αυτή τη χώρα, αντικείμενο πιέσεων και εξευτελισμού από τους Ευρωπαίους εταίρους της, προοιωνίζεται εκείνο που θα συμβεί μια μέρα στην Ιταλία, την Πορτογαλία και γιατί όχι στη Γαλλία; (…) Εγκληση του πρωθυπουργού, εγκαθίδρυση ταπεινωτικής επίβλεψης των δημοσίων οικονομικών, επιδεικτική περιφρόνηση, ιδίως από τη Γερμανία, της εθνικής κυριαρχίας (…). Σήμερα είναι οι Ελληνες πολίτες και μεταξύ αυτών οι πιο φτωχοί και ανασφαλείς, που πληρώνουν το τίμημα. Για πόσο καιρό ακόμη θα αποδέχονται το απαράδεκτο»;

Την ίδια ώρα, από το βήμα της Βουλής των Ελλήνων ο μέχρι πρότινος πρωθυπουργός και πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς εξέφραζε την ευγνωμοσύνη του στην τρόικα γιατί, λέει, είναι έτοιμη να παράσχει στην Ελλάδα μεγαλύτερη βοήθεια απ’ ό, τι έχει συμβεί για χώρες της υποσαχάριας Αφρικής. Αν αυτή είναι η νοοτροπία του πολιτικού μας προσωπικού, αντιλαμβάνεται κανείς τι είδους «διαπραγματεύσεις» είναι σε θέση να διεξάγει με τους δανειστές. Ωστόσο, ο μύθος του αμαρτωλού έθνους, που οφείλει να υποστεί αγόγγυστα την πτώση από τον υπεσχημένο ευρωπαράδεισο στη μνημονιακή Κοιλάδα των Δακρύων, όσο κι αν αναπαράγεται με μαζοχιστική ευκολία στην Ελλάδα, βρίσκει ολοένα και ισχυρότερο αντίλογο εντός και εκτός συνόρων.

Αλήθειες και ψέματα για την προοπτική της ανάκαμψης

1. Η κρίση της Ευρωζώνης είναι κρίση χρέους και οφείλεται στην υπερδιόγκωση του σπάταλου κράτους στις περιφερειακές χώρες.

Η κρίση δεν ξεκίνησε το 2010 από τη λιλιπούτεια Ελλάδα, αλλά το 2008 στη Γουόλ Στριτ και το Σίτι, όταν έσκασαν οι γιγάντιες φούσκες των τραπεζών. Βασική αιτία της δεν ήταν ένα κράτος πολύ «σπάταλο» σε κοινωνικές παροχές, αλλά ένα νεοφιλελεύθερο κράτος, πολύ γενναιόδωρο απέναντι στις επιχειρήσεις, ιδίως του χρηματοπιστωτικού τομέα, που αιμορραγούσε συνεχώς σε έσοδα λόγω της συρρίκνωσης της φορολογίας των πλουσίων. Στη συνέχεια, η κρίση χρέους επιδεινώθηκε λόγω των σκανδαλωδών προγραμμάτων διάσωσης όχι της Ελλάδας ή της Πορτογαλίας, αλλά των μεγάλων τραπεζών. Μόνο στις ΗΠΑ, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα προσέφερε στις τράπεζες το αστρονομικό ποσό του 1,2 τρισ. (τρισ!) δολαρίων με εξωφρενικό επιτόκιο 0,01%. Το ίδιο συμβαίνει τώρα στην Ευρωζώνη, με την «ανακεφαλαιοποίηση»-διάσωση των τραπεζών, την οποία καλούνται να πληρώσουν οι πολίτες κατά τη γνωστή συνταγή «ιδιωτικοποίηση των κερδών - κοινωνικοποίηση των χρεών».

2. Η Ελλάδα δικαίως παθαίνει όσα παθαίνει γιατί αποτελεί μοναδική περίπτωση υπερχρέωσης, κρατισμού και διαφθοράς στην Ευρώπη.

Η Ιταλία με τη βιομηχανική παράδοση και μέλος του G-7 μας ακολουθεί κατά πόδας, ενώ η Γαλλία, πέμπτη πλουσιότερη χώρα του κόσμου, βομβαρδίζεται καθημερινά από τα ίδια ρεφρέν -«ζούμε πέραν των δυνατοτήτων μας, οι οίκοι αξιολόγησης μάς στερούν το ποθητό ΑΑΑ, η λιτότητα είναι αναπόδραστη κ.λπ.»- από τον Σαρκοζί. Η διαφθορά -όταν π.χ. αγοράζουμε Λέοπαρντ ή παραλαμβάνουμε τον «Παπανικολή» ή λαδωνόμαστε από τη Siemens- θέλει δύο, όπως τα γερμανικά πλεονάσματα προϋποθέτουν τα ελληνικά ελλείμματα. Μια από τις βασικές αιτίες υπερχρέωσης είναι το ίδιο το μνημονιακό «πρόγραμμα διάσωσης», που ανέβασε το χρέος από 120% σε 169% του ΑΕΠ - και ακόμη κι αν όλα πάνε κατ’ ευχήν με το δεύτερο «πρόγραμμα διάσωσης» θα έχουμε επανέλθει στο 120% απ’ όπου ξεκινήσαμε το… 2020!

3. Δεν έχουμε άλλο δρόμο παρά να δεχθούμε το Μνημόνιο ΙΙ, για να ελαφρύνουμε το τεράστιο χρέος μας, γύρω στα 30.000 ευρώ για κάθε Ελληνα.

Το χρέος δεν το πληρώνει κάθε πολίτης μέσα σε ένα χρόνο, αλλά το ελληνικό κράτος (που έχει πολλές πηγές εσόδων πέραν των εισοδημάτων των μισθωτών) μέσα σε δεκαετίες. Από τα 130 δισ. που σχεδιάζουν να μας δώσουν με την ταπεινωτική διαδικασία του κλειστού λογαριασμού, το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος δεν θα πάει για μισθούς και συντάξεις (αυτά πληρώνονται κυρίως από αυτά που εμείς παράγουμε), αλλά για αποπληρωμή των δανειστών. Αυτά που όντως θα χρειαστούμε αν αύριο το πρωί κάνουμε στάση πληρωμών, δεν είναι τα 130 δισ. αλλά τα μόλις 5 δισ. στα οποία, όπως είπε στη Βουλή ο κ. Παπαδήμος, έχει μειωθεί το πρωτογενές μας έλλειμμα. Πέντε δισ. για ένα έθνος 11 εκατομμυρίων σημαίνουν ότι μας αναλογεί να εξοικονομήσουμε 1,25 ευρώ τη μέρα - έναν καφέ ή μια τυρόπιτα, αν εφαρμόσουμε τη λογική του «τι χρωστάει ο καθένας μας»…

4. Οι λαοί των πλουσίων κρατών δεν μπορούν να δεχθούν να πληρώσουν τα δικά μας χρέη.

Οι λαοί των πλουσίων κρατών δεν πληρώνουν τα δικά μας χρέη, αλλά τα χρέη των δικών τους τραπεζών με απλό διάμεσο την Ελλάδα. Ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας Μισέλ Ροκάρ έγραψε πρόσφατα στη Le Monde άρθρο με τίτλο «γιατί τα κράτη να πληρώνουν 600 φορές περισσότερο από τις τράπεζες»; Γιατί άραγε να δανείζει η ΕΚΤ τις τράπεζες με επιτόκιο 1% και τα κράτη να υποχρεώνονται να δανείζονται με 6,7 και 8%; «Να σε κυβερνά το οργανωμένο χρήμα είναι εξίσου επικίνδυνο με το να σε κυβερνά το οργανωμένο έγκλημα», είχε πει ο Ρούζβελτ.

5. Η εσωτερική υποτίμηση είναι ο μόνος δρόμος για να ανακτήσουμε τη χαμένη μας ανταγωνιστικότητα απέναντι σε Ισπανία, Πορτογαλία κ.λπ.

Υποτίθεται ότι μπήκαμε στην «ευρωπαϊκή οικογένεια» της συνοχής και της αλληλεγγύης, για να ανακαλύψουμε ξαφνικά ότι βρισκόμαστε σε μια ρωμαϊκή αρένα, όπου ισχύει το «ο θάνατός σου, η ζωή μου». Εντάξει. Αλλά η μείωση του κόστους εργασίας είναι μόνο ένας, ο πιο βάρβαρος, τρόπος αύξησης της ανταγωνιστικότητας, ο άλλος είναι η αύξηση της προστιθέμενης αξίας με επενδύσεις, καινοτομία κ.λπ. Μόλις προχθές, η Ισπανία του Ραχόι μείωσε στο ελάχιστο τις αποζημιώσεις απολύσεων για να γίνει κι αυτή «πιο ανταγωνιστική». Αν όλοι οι «εταίροι»- μονομάχοι ακολουθήσουμε τη λογική της εσωτερικής υποτίμησης, αύριο θα ανταγωνιζόμαστε όχι τους Πορτογάλους, αλλά τους Βούλγαρους και μεθαύριο τους Κινέζους σε μια εφιαλτική, καθοδική σπείρα χωρίς τέλος. Αντίθετα, η εξωτερική υποτίμηση ύστερα από την ανάκτηση του εθνικού νομίσματος (αν εμείς το επιλέξουμε και όχι αν μας εκδιώξουν οι δανειστές μας), με όλα της τα αναπόφευκτα προβλήματα, θα αυξήσει αμέσως την ανταγωνιστικότητα, ιδίως της λεγόμενης «εθνικής βιομηχανίας» μας, του τουρισμού.

6. Οι θυσίες με τη νέα δανειακή σύμβαση θα είναι μεγάλες, αλλά θα μας οδηγήσουν έξω από το τούνελ, σε μια βιώσιμη ανάκαμψη.

Οπως γράφει ο οικονομολόγος Γιάννης Βαρουφάκης: «Το ότι θα αποτύχει (το Μνημόνιο ΙΙ) είναι δεδομένο. Με την ήδη αποτελματωμένη εδώ και πολλούς μήνες βιομηχανική παραγωγή να μειώνεται κατά 11,3% σε έναν μόνο μήνα, τα δημόσια έσοδα να κατρακυλούν κατά 18% τον επόμενο μήνα και την ανεργία να πετάει στο 20,9%, το πλάνο του Μνημονίου ΙΙ βρίσκεται ήδη νοκ- άουτ στο καναβάτσο της ζωής. Μόνο η ελληνική κυβέρνηση προσποιείται ότι είναι όρθιο (…). Κάθε μέρα που περνάει ακούγονται εντός της γερμανικής ελίτ όλο και πιο δυνατά οι φωνές που ζητούν να χρησιμοποιηθεί ο χρόνος που κερδίζουν με το Μνημόνιο ΙΙ ώστε να προετοιμαστεί το έδαφος για την εκπαραθύρωση της Ελλάδας από την Ευρωζώνη».

Τα εργαλεία κατασκευής της συλλογικής ενοχής

Εξαιρετικά επίκαιρο, το τελευταίο βιβλίο του Μαουρίτσιο Λαζαράτο έχει τίτλο «Η κατασκευή του χρεωμένου ανθρώπου: δοκίμιο για τη νεοφιλελεύθερη συνθήκη». Κεντρική θέση του Ιταλού φιλοσόφου είναι ότι, σε αντίθεση με τον κλασικό φιλελευθερισμό που θεμελιώνει την οικονομία πάνω στις σχέσεις ελεύθερης ανταλλαγής μεταξύ νομικά ισότιμων υποκειμένων, η νεοφιλελεύθερη οικονομία οικοδομείται πάνω στην ασύμμετρη σχέση ισχύος δανειστή - χρεώστη. Στον σύγχρονο κόσμο, το χρέος, ιδιωτικό και κρατικό, γίνεται κεντρική κατηγορία όχι μόνο της οικονομίας, αλλά και της ίδιας της ύπαρξης.

Επικαλούμενος τη «Γενεαλογία της Ηθικής» του Νίτσε, ο Λαζαράτο μας θυμίζει ότι στη γερμανική γλώσσα η θεμελιώδης ηθική έννοια της ενοχής (Schuld) παραπέμπει στην πολύ υλική έννοια των χρεών (Schulden). Την ίδια γραμμή σκέψης ακολουθεί «Η γέννηση της τραγωδίας», έργο της νεότητας του Νίτσε, στην οποία διεκτραγωδείται η «υποδούλωση του γερμανικού πνεύματος» εξαιτίας του πλέγματος ενοχής που κληρονόμησε από τον ιουδαϊκό - ρομανικό πολιτισμό. Ως μόνο δρόμο αναγέννησης ο νεαρός Νίτσε έβλεπε τη δυνατότητα του γερμανικού πνεύματος να επιστρέψει στην «υπέροχη ιδέα του τελεσφόρου αμαρτήματος», το Προμηθεϊκό ιδανικό των Ελλήνων, γενικότερα δε «να προσκολληθεί ακλονήτως στα διδάγματα μόνον ενός λαού, από τον οποίον το να μαθαίνει κανείς είναι ήδη περιφανής δόξα και εξαιρετική τιμή - από τον ελληνικόν λαόν».

Η σύγχρονη Γερμανία υπέστη τις επιπτώσεις από το πλέγμα συλλογικής ενοχής που της κληροδότησε ο Ναζισμός. Σήμερα φαίνεται να το έχει ξεπεράσει για τα καλά, αλλά μόνο για να επιβάλει στους αδύνατους εταίρους της ένα άλλο πλέγμα συλλογικής ενοχής, υφασμένο γύρω από το οικονομικό τους χρέος. Κάτι που δεν θα πετύχαινε, βέβαια, χωρίς τη σύμπραξη πολιτικών όπως κορυφαίων στελεχών της προηγούμενης κυβέρνησης που διαλαλούσαν στην οικουμένη ο ένας ότι «κυβερνά μια διεφθαρμένη χώρα», ο άλλος ότι η οικονομία μας είναι «Τιτανικός» και ο τρίτος ότι «μαζί τα φάγαμε».

Στο προαναφερθέν βιβλίο του, ο Λαζαράτο καυτηριάζει την τυφλή ενοχοποίηση των «ελληνικών παρασίτων» και τάσσεται υπέρ της διαγραφής του χρέους, μηχανισμού όχι μόνο οικονομικού εκβιασμού, αλλά και ακύρωσης κάθε εναλλακτικού μέλλοντος για τους ευρωπαϊκούς λαούς. Ο Ιταλός φιλόσοφος μας θυμίζει παλιότερη συνέντευξη του Γάλλου συναδέλφου του, Φελίξ Γκουαταρί, στην ελληνική κρατική τηλεόραση, λίγους μήνες πριν από το θάνατό του, το 1992, απ’ όπου το απόσπασμα:

«Η Ελλάδα είναι κακός μαθητής της Ευρώπης. Αυτό είναι το μεγάλο της προσόν. Ευτυχώς που υπάρχουν κακοί μαθητές σαν την Ελλάδα, φορείς πολυπλοκότητας, άρνησης μιας ορισμένης γαλλογερμανικής κανονικοποίησης. Λοιπόν, συνεχίστε να είσθε κακοί μαθητές κι εμείς θα συνεχίσουμε να είμαστε καλοί φίλοι σας».

Διαβάστε

- J.M. Keynes, «The Economic Consequences of Peace», Emereo, 2011.

- M. Lazzarato, «La fabrique de l’homme endette», Amsterdam, 2011.

- Φρ. Νίτσε, «Η γένεσις της τραγωδίας» (μτφ. Ν. Καζαντζάκη), Γ. Φέξης, 1965.

- Γ. Βαρουφάκης, «Η αισιόδοξη πλευρά της χρεοκοπίας», Protagon.gr, 28 Απριλίου 2010.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_19/02/2012_473115