Εν Μεσολογγίω τη 8η Μαΐου 1824...

ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ - 1824 ΣΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ

«Εβλεπαν» το μέλλον της πατρίδας στην Ευρώπη

Εν όψει των ευρωεκλογών ας μεταφερθούμε 190 χρόνια πίσω. Για την ακρίβεια «εν Μεσολογγίω τη 8η Μαΐου 1824...».

Ενώ οι Οθωμανοί προετοιμάζονται για τη δεύτερη πολιορκία, οι Μεσολογγίτες ανοίγουν το πρώτο σχολείο στην πόλη και προνοούν για εκμάθηση ξένης γλώσσας.

Ο Λόρδος Βύρωνας στο Μεσολόγγι στα τέλη του 1823. Στην υποδοχή του, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος (αριστερά του στον πίνακα).

του Τάκη Κατσιμάρδου

Αν και οι δύο περίοδοι απέχουν, όπως λέγεται, όσο η ανατολή από τη δύση, το μοναδικό... κοινό σημείο δεν είναι ότι θα ψηφίσουν οι απόγονοι των Mεσολογγιτών για το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Τις συνδέει, με μια έννοια, και η προϊστορία της ευρωπαϊκής ιδέας. Οχι μόνο επειδή το Μεσολόγγι των πρώτων επαναστατικών χρόνων συντάραξε με τον ελληνικό ηρωισμό την τότε Ευρώπη και έγινε σύμβολο. Αλλά κι επειδή, εκεί και τότε, ανιχνεύεται ένα στοιχείο «συνείδησης της αναγκαίας αναγωγής της ελληνικής πατρίδας στην Ευρώπη».

Η διαπίστωση ανήκει στον κορυφαίο Ευρωπαίο συνταγματολόγο Δημήτρη Τσάτσο και περιέχεται στο κλασικό, πια, έργο του «Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία». Ενα σύγγραμμα αναφοράς για την «Ευρωπαϊκή Ενωση των Κρατών, των Λαών, των Πολιτών και του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Πολιτισμού», που είδε το φως το 2007, τρία χρόνια πριν από τον θάνατό του.

Αναφορά Πεπονή

Σε αυτό, διατρέχοντας την ιστορική εξέλιξη της ευρωπαϊκής ιδέας από τον Μεσαίωνα μέχρι τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, κάνει μια «παρενθετική διακοπή» για το Μεσολόγγι. Τη σύνδεση αντλεί από «ένα απροσδόκητο εύρημα» και σχετική αναφορά του Αναστάσιου Πεπονή για το ίδιο θέμα:

Τα Ελληνικά Χρονικά με εκδότη τον Ελβετό φιλέλληνα Μάγερ εκδίδο­νταν στο Μεσολόγγι από την 1η Ιανουαρίου 1824.

«Στις 28 Μαΐου 1824, μέσα στις δραματικές στιγμές που ζούσε η ιερή πόλη του Μεσολογγίου, διαβάζουμε στα Ελληνικά Χρονικά, αρ. 43, τα εξής: Πρώτοι οι Μεσολογγίται ... εφρόντισαν επιμόνως να συστήσουν σχολείον... Εστοχάσθησαν όμως τώρα καλόν και αναγκαίον να εισάξουν εις το παιδευτήριόν των παρεκτός των ελληνικών και την σπουδήν μιας των γλωσσών της Ευρώπης, διά τας νέας με τους Ευρωπαίους σχέσεις των...»

Αυτή η έκφραση για «την ανάγκη εκμάθησης μιας ξένης γλώσσας στις πιο δραματικές στιγμές μιας ελληνικής τοπικής κοινωνίας, αποτελεί ασφαλώς γεγονός σημαντικό», σημειώνει ο Δ. Τσάτσος. Γι' αυτό τη συμπεριλαμβάνει στην ενδεικτική και επιλεκτική αναφορά του στους σταθμούς εξέλιξης της ευρωπαϊκής ιδέας.

Το σπίτι των Παλαμάδων στο Μεσολόγγι. Ευτυχώς διατηρείται ακόμη, όπως και των Τρικούπηδων.

Το κείμενο για το οποίο γίνεται λόγος ανήκει σε «προκήρυξι» για την έναρξη λειτουργίας του σχολείου. Με αυτή καλούνται οι μαθητές να «έλθουν εις την οικίαν του κυρίου Μήτσου αντικρύ του ποτέ (κάποτε) Γαλλικού κονσολάτου (προξενείου), διά να καταγραφούν πριν της ενάρξεως μαθημάτων...»

Εκτός, όμως, από την αναφορά αυτή, με ημερομηνία 8 Μαΐου, στο ίδιο φύλλο των Ελληνικών Χρονικών υπάρχει και μια εξίσου αξιοπαρατήρητη «εγχώριος είδησις» (προφανώς κι αυτή εκείνων των ημερών, αλλά προγενέστερη).

Πρόκειται για επιστολή που απευθύνει ο Δημήτριος Παύλου στον Αδαμάντιο Κοραή. Με αυτή περιγράφεται η δεινή οικονομική κατάσταση μέσα στην οποία καλείται το πρώτο σχολείο να λειτουργήσει και ζητείται η συνδρομή του Κοραή με την αποστολή των συγγραμμάτων του και βιβλίων.

Ο Κοραής

Ο επιστολογράφος είναι ο διάδοχος του περίφημου δασκάλου Γρηγορίου Παλαμά στη διεύθυνση της Παλαμαίας Σχολής του Μεσολογγίου. Επικαλείται προς τον Κοραή, για το θέμα της ξένης γλώσσας τους ίδιους λόγους που αναφέρονται και στην προκήρυξη για την έναρξη των μαθημάτων. «Εκρίθη αναγκαιότατον», γράφει, να συσταθεί το σχολείο «όπου να διδάσκωνται τα Ελληνικά γράμματα και μία των νεωτέρων γλωσσών, διά τας μετά των Ευρωπαίων τωρινάς μας σχέσεις».

Οταν γράφεται η επιστολή, προφανώς, δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί ότι πρόκειται για γαλλική. Ας σημειωθεί ότι το επόμενο έτος στη σχολή της Γραμματικής, που λειτουργεί στο Μεσολόγγι, μαζί με τα αρχαία ελληνικά, η ξένη γλώσσα που διδάσκεται είναι τα Ιταλικά.

Βεβαίως, τα δύο ντοκουμέντα δεν συνιστούν τη μοναδική «αναγωγή της ελληνικής πατρίδας στην Ευρώπη». Παρόμοια για παράδειγμα μπορεί να εντοπιστεί και στη Διακήρυξη της Επιδαύρου το 1822 όπου οι «απόγονοι του σοφού και φιλανθρώπου Εθνους των Ελλήνων» είναι και οι «σύγχρονοι των νυν πεφωτισμένων και ευνομουμένων λαών της Ευρώπης».

Αλλωστε, η ίδια η Ελληνική Επανάσταση ήταν ένα πανευρωπαϊκό γεγονός.

Η ξακουστή Παλαμαία Σχολή

Η ξακουστή Παλαμαία Σχολή, γνωστή και ως Μεσολογγιάδα Ακαδημία, είχε αρχίσει να λειτουργεί στην πόλη από τα μέσα του 18ου αιώνα. Είχε ιδρυθεί το 1760 από τον Παναγιώτη Παλαμά (πρόγονο του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά) και στην ακμή της είχε μέχρι και 300 μαθητές! Από τον ίδιο και τα δύο παιδιά του εξακολουθούσε να λειτουργεί έως το 1821. Ο Γρηγόριος, τελευταίος των Παλαμάδων δασκάλων, πέθανε από τις κακουχίες της πρώτης πολιορκίας του Μεσολογγίου. Η σχολή ανασυστήθηκε το 1823 από τον Γ. Μαυροκορδάτο και έκλεισε στη δεύτερη πολιορκία και την πτώση της πόλης (ξαναλειτούργησε το 1829).

Ωσμωση με ευρωπαϊκές ιδέες

Στο Μεσολόγγι μετά την έκρηξη της Επανάστασης έρχονται από την Ευρώπη ο Αλ. Μαυροκορδάτος, μαζί με άλλες προσωπικότητες όπως ο Γ. Ψαλλίδας, ο Γ. Σέκερης, ο Αν. Πολυζωίδης κ.ά. Παραμένουν στην πόλη για αρκετό χρονικό διάστημα και οπωσδήποτε συντελούν στη διαμόρφωση της πνευματικής φυσιογνωμίας της. Καθοριστικός παράγοντας, άλλωστε, ήταν η παρουσία πολλών φιλελλήνων και πριν απ΄ όλους του Λόρδου Βύρωνα (από τον Δεκέμβριο του 1823 έως τον θάνατό του στις 7 Απριλίου 1824). Αλλά και του εκδότη και διευθυντή των Ελληνικών Χρονικών Ιάκωβου Μάγερ (η εφημερίδα άρχισε να εκδίδεται την 1η Ιανουαρίου 1824).

ΤΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
Αποσπάσματα από τα Ελληνικά Χρονικά

Παραθέτουμε τα κυριότερα σημεία των δύο ντοκουμέντων, όπως δημοσιεύτηκαν στα Ελληνικά Χρονικά, αφού η γνώση από τις πηγές, χωρίς διαμεσολαβήσεις, είναι πάντα αναντικατάστατη:

Η ΠΡΟΚΗΡΥΞΗ

1. «Πρώτοι οι Μεσολογγίται, μετά την ελευθέρωσίν μας από τον ζυγόν του βαρβάρου, εφρόντισαν επιμόνως να συστήσουν τουλάχιστον ανάλογον εις την σημερινήν κατάστασιν σχολείον.

Με όλας τας εναντιότητας των καιρών είχαν διδάσκαλον των Ελληνικών γραμμάτων τον μακαρίτην Γρηγόριον τον Παλαμάν. Εστοχάσθησαν όμως τώρα καλόν και αναγκαίον να εισάξουν εις το παιδευτήριόν των, παρεκτός των Ελληνικών, και την σπουδήν μιας των γλωσσών της Ευρώπης, διά τας νέας με τους Ευρωπαίους σχέσεις των. Η Γαλλική, ως κοινοτέρα τούτων τας επικρατείας, ενεκρίθη προσφορωτέρα εις τον σκοπόν των. Και όταν οι νέοι μας, εγκρατείς ήδη της προγονικής και της Γαλλικής γλώσσης, αισθανθώσιν και των επιστημών την ανάγκην, αμφιβολία δεν είναι ότι θέλη φροντισθή και τούτων εις το Μεσολόγγι η είσαξις...

Δύο τάξεις των Ελληνικών έχουν να γίνουν. Μιαν της Γραμματικής διά τους αναγιγνώσκοντας ελευθέρως, και άλλη ανωτέρα διά τους όσοι εξήγησαν ήδη κανένα συγγραφέα. Της δε Γαλλικής γλώσσης η τάξις θέλει είσθαι προς το παρόν μία...»

Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ

2. «Αλλά το Μεσολόγγιον, περίφημον ήδη διά τα μεγάλα των Ελλήνων ανδραγαθήματα, γνωστόν διά την εις Μεσολογγίτην πολιτογράφησιν του ενδοξοτάτου των ποιητών της Αγγλίας αοιδίμου Λόρδου Βύρωνος, πρώτον αυτό συσταίνει σχολείον διά τα τέκνα των καταμαχομένων τους βαρβάρους Ελλήνων. Τα μέσα της πόλεως αληθινά είναι μικρά ως προς τα παρούσας αυτής άλλας χρείας, επειδή διά μόνον να οχυρωθή ασφαλέστερον κατά πάσης νέας των βαρβάρων προσβολής (σ.σ. ετοιμάζεται ήδη η δεύτερη πολιορκία από τα στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), χρειάζεται όχι μετρίαν δαπάνην. Αφήνω τώρα τα άλλα έξοδα. Και όμως ένα σχολείον, όπου να διδάσκωνται τα Ελληνικά γράμματα και μία των νεωτέρων γλωσσών, διά τους μετά των Ευρωπαίων τωρινάς μας σχέσεις, εκρίθη αναγκαιότατον να συστηθή...»

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64001634