Η επιστροφή της ολιγαρχίας

Eχουμε επιστρέψει πίσω στην εποχή όπου το προνομιούχο «1%» κυριαρχεί επί των υπολοίπων, διακηρύσσει ο γάλλος οικονομολόγος Τομά Πικετί

του Γρηγόρη Μπέκου

Στο μυθιστόρημα «Ο Μπαρμπα-Γκοριό» (1835) ο διαβόητος εγκληματίας Βοτρέν προτρέπει κάπου τον νεαρό τυχοδιώκτη Ραστινιάκ να εγκαταλείψει επιτέλους την ιδέα της καριέρας και να αλλάξει στρατηγική στη ζωή του, να παντρευτεί δηλαδή την κόρη ενός πλουσίου και να αποκαταστήσει ουσιαστικά τον εαυτό του. Οι αριβίστες κατέχουν εξέχουσα θέση στα μεγάλα μυθιστορήματα του 19ου αιώνα επειδή, εκτός των άλλων, ως χαρακτήρες ήταν λειτουργικοί για τους συγγραφείς, η κοινωνική τους κινητικότητα εξυπηρετούσε τους λογοτέχνες στο να συνθέτουν ολόκληρες τοιχογραφίες της εποχής τους. Διαβάζοντας κανείς Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα του 42χρονου γάλλου οικονομολόγου Τομά Πικετί, αναμφιβόλως το πλέον πολυσυζητημένο βιβλίο για την οικονομία των τελευταίων ετών, τείνει να πιστέψει ότι η Ιστορία δικαίωσε απολύτως τον Βοτρέν στις δικές μας ημέρες. «Πράγματι τα μυθιστορήματα του Ονορέ ντε Μπαλζάκ και της Τζέιν Οστιν συνιστούν εκπληκτικές απεικονίσεις της κατανομής του πλούτου στη Βρετανία και στη Γαλλία μεταξύ 1790 και 1830» γράφει ο ίδιος και συμπληρώνει ότι οι «συνέπειες των ανισοτήτων» καταγράφονται σε αυτά με τρόπο «που καμία στατιστική ή θεωρητική ανάλυση δεν μπορεί να επιτύχει».

Μία από τις κυριότερες διαπιστώσεις του βιβλίου του είναι ότι, κατά έναν ειρωνικό τρόπο, ζούμε μια νέα Belle Époque που σημαδεύεται από την κυριαρχία του προνομιούχου «1%» εις βάρος των υπολοίπων, ότι από πλευράς ανισοτήτων έχουμε επιστρέψει πίσω στην εποχή του «καπιταλισμού των κληρονομημένων περιουσιών», ότι συντελείται σιγά-σιγά ένα «ολιγαρχικό» πισωγύρισμα που απειλεί τις σύγχρονες δημοκρατίες. Η ανισότητα, κοντολογίς, έχει υπερβεί τα αποδεκτά και ανεκτά όρια. Μόνο η πολιτική μπορεί να αντιστρέψει μια προδιαγεγραμμένη πορεία προς ένα αχαρτογράφητο αδιέξοδο. «Σώστε τον καπιταλισμό από τους καπιταλιστές φορολογώντας τον πλούτο» έγραφε ο Πικετί τον περασμένο Μάρτιο σε άρθρο του στους «Financial Times». «Υπό μία έννοια βρισκόμαστε, στις αρχές του 21ου αιώνα, στην ίδια θέση όπου βρίσκονταν οι πρόγονοί μας κατά τις αρχές του 19ου αιώνα: γινόμαστε μάρτυρες εντυπωσιακών αλλαγών στις οικονομίες ανά τον κόσμο και είναι πάρα πολύ δύσκολο να εκτιμήσουμε πόσο εκτεταμένες μπορεί να αποδειχθούν αυτές ή πώς θα έχει κατανεμηθεί ο πλούτος σε παγκόσμιο επίπεδο, τόσο σε κάθε χώρα ξεχωριστά όσο και μεταξύ των χωρών, σε μερικές δεκαετίες από σήμερα» γράφει χαρακτηριστικά ο καθηγητής της Σχολής Οικονομικών του Παρισιού.

Χρωστάμε πολλά, σύμφωνα με τον ίδιο, στους στοχαστές του 19ου αιώνα επειδή τοποθέτησαν το ζήτημα της διανομής του πλούτου στην καρδιά της οικονομικής ανάλυσης. «Οι απαντήσεις τους μπορεί να μην ήταν πάντοτε ικανοποιητικές, αλλά έθεσαν τουλάχιστον τα σωστά ερωτήματα» αναφέρει ο Πικετί και υποστηρίζει ότι «δεν υπάρχει κανένας θεμελιώδης λόγος που να μας πείθει ότι η οικονομική ανάπτυξη εξισορροπείται αυτομάτως», κάτι ευρέως αποδεκτό μεταξύ των σύγχρονων συναδέλφων με το «παιδαριώδες πάθος για τα μαθηματικά» αλλά καθόλου βεβαιωμένο από την ιστορική πείρα. Αυτό το υποστηρίζει με αποδείξεις ο Πικετί και εδώ έγκειται η τεράστια συμβολή του. Διότι ως σήμερα η σχετική συζήτηση για τη διανομή ή την αναδιανομή του πλούτου γινόταν με όρους προκαταλήψεων περισσότερο. Το βιβλίο του ιδίου είναι μια πρωτοφανώς εκτεταμένη αλλά και συγκριτική μελέτη για τη διανομή του πλούτου βασισμένη σε επίσημα στοιχεία τα οποία καλύπτουν ένα στατιστικό φάσμα τριών αιώνων σε περισσότερες από 20 χώρες.

Ο Πικετί, ο οποίος ερευνά επιστημονικά την πορεία των ανισοτήτων την τελευταία εικοσαετία, παρακολουθεί την εξέλιξη του φαινομένου στη μακρά ιστορική διάρκειά του και με τα ευρήματά του έρχεται να ανατρέψει παραδεδεγμένες αντιλήψεις. «Δεν πρόκειται να συζητήσουμε ποτέ ξανά για τον πλούτο και τις ανισότητες με τον τρόπο που είχαμε συνηθίσει ως τώρα» έγραψε ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν στο «New York Review of Books» χαρακτηρίζοντας Το Κεφάλαιο στον 21ο αιώνα του Πικετί «ίσως το πιο σημαντικό βιβλίο οικονομικών της δεκαετίας», ενώ ο Ρόμπερτ Μ. Σόλοου, ένας άλλος νομπελίστας, έγραψε στο αμερικανικό περιοδικό «The New Republic» ότι «ο Πικετί έχει δίκιο».

Τι απεδείχθη λοιπόν από αυτόν τον «ροκ σταρ» οικονομολόγο, όπως τον αποκάλεσαν μεγάλα αγγλοσαξονικά μέσα ενημέρωσης; Οντως ο πλούτος έχει την τάση να συγκεντρώνεται σε όλο και λιγότερα χέρια, όπως πίστευε ο Κάρολος Μαρξ τον 19ο αιώνα, ή μήπως ο (επίσης νομπελίστας) Σάιμον Κούζνετς διείδε τα πράγματα στον 20ό αιώνα καλύτερα; Ο τελευταίος υπέθεσε στη δεκαετία του 1950 - και έτυχε εντυπωσιακής αποδοχής στη συνέχεια - ότι η σχέση μεταξύ του κατά κεφαλήν εισοδήματος και της ανισότητας έχει τη μορφή μιας καμπύλης ανεστραμμένου U, κάτι που αναπροσανατόλισε έκτοτε και την πολιτική διαμάχη επί του ζητήματος. Τι μας λέει, δηλαδή, η περίφημη «καμπύλη Κούζνετς»; Η οικονομική ανάπτυξη στα πρώτα στάδιά της συνοδεύεται από μια αύξηση της ανισότητας. Οσο όμως η ανάπτυξη «ωριμάζει», ο πλούτος αρχίζει να διαχέεται και στα πιο χαμηλά εισοδηματικά στρώματα. Συνεπώς στο τελευταίο στάδιο της οικονομικής μεγέθυνσης η σχέση ανισότητας και ανάπτυξης ανατρέπεται, με αποτέλεσμα να συμβαίνει το εξής: να αυξάνεται το κατά κεφαλήν εισόδημα και ταυτοχρόνως να μειώνονται οι ανισότητες. Ο Πικετί, παρ' όλα αυτά, διαπίστωσε ότι αυτό δεν ισχύει, για την ακρίβεια στο βάθος του χρόνου συνέβη ακριβώς το αντίθετο. Η διευρύνση της (εισοδηματικής) ανισότητας ενυπάρχει στον καπιταλισμό, δεν είναι ένα ατύχημα, τον συγκροτεί και, σύμφωνα με τον Πικετί, μόνο η κρατική παρέμβαση μπορεί να το αντιμετωπίσει αυτό. «Τα στοιχεία που έχουμε συλλέξει μαρτυρούν ότι δεν υπήρξε κανενός είδους δομική μείωση των ανισοτήτων πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό που διαπιστώνουμε για την περίοδο 1870-1914 είναι, στην καλύτερη περίπτωση, μια σταθεροποίηση του δείκτη της ανισότητας σε ένα υπερβολικά υψηλό σημείο» που, φυσικά, συνοδεύτηκε με μια αύξηση της συγκέντρωσης του κεφαλαίου. Είναι πολύ δύσκολο να εκτιμήσουμε πώς θα εξελισσόταν η κατάσταση αν δεν μεσολαβούσαν κατά κύριο λόγο οι πολεμικές καταστροφές, ο μοναδικός παράγοντας από την εποχή της Βιομηχανικής Επανάστασης που «κατάφερε να μειώσει τις ανισότητες».

Η μεταπολεμική «χρυσή τριακονταετία», μεταξύ 1945 και 1973 περίπου, κατά την οποία συντελέστηκε η αναδιανομή του πλούτου προς τα κάτω, υπήρξε κατά τον γάλλο οικονομολόγο «ένα εφήμερο αποτέλεσμα του χάους» που προηγήθηκε, ήταν μια παρένθεση περισσότερο που δεν επρόκειτο να προκύψει διαφορετικά. Το βασικό επιχείρημα του Πικετί είναι ότι, σε μια οικονομία στην οποία η απόδοση του κεφαλαίου ξεπερνά τον ρυθμό ανάπτυξης της ίδιας της οικονομίας, ο κληρονομημένος πλούτος πάντοτε θα αυξάνεται γρηγορότερα από τον αποκτούμενο πλούτο. Η απορρυθμιστική δεκαετία του 1980 υπήρξε καθοριστική για το πού βρισκόμαστε σήμερα. Για τις Ηνωμένες Πολιτείες ειδικότερα ο Πικετί σημειώνει ότι «το ριζοσπαστικό ιδανικό της ισότητας αργοσβήνει στη λήθη και ο Νέος Κόσμος κινδυνεύει να μετατραπεί στην Παλαιά Ευρώπη του 21ου αιώνα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας». Ο ίδιος προτείνει για την επίλυση των προβλημάτων μια προοδευτική και διαβαθμισμένη φορολόγηση του ιδιωτικού πλούτου (ακόμη και 80% για τα υψηλότατα εισοδήματα) σε συνδυασμό με τη χειραγώγηση του πληθωρισμού ώστε να αναδιανέμεται ο πλούτος προς τα κάτω και βεβαίως περισσότερη διαφάνεια στις τραπεζικές συναλλαγές. Το περίεργο με το βιβλίο του Πικετί είναι πως, όταν κυκλοφόρησε στην πατρίδα του τη Γαλλία το 2013, δεν πυροδότησε τη δημόσια συζήτηση, όπως συνέβη με την εφετινή επιτυχημένη κυκλοφορία του στις ΗΠΑ και στη Βρετανία.

Το βιβλίο του Τομά Πικετί πρόκειται να κυκλοφορήσει στην ελληνική γλώσσα στις αρχές του 2015 από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση της Ελίζας Παπαδάκη.

 

http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=592110