Το Δόγμα Τρούμαν

 

Το Δόγμα Τρούμαν

Πολλοί Έλληνες ακόμα και σήμερα συγχέουν το δόγμα Τρούμαν με το σχέδιο Μάρσαλ. Το δόγμα Τρούμαν (ο οποίος ήταν Πρόεδρος των ΗΠΑ), ήταν η διατύπωση των αρχών της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής σε όλη την υφήλιο, που στόχευε στην ανάσχεση της παγκόσμιας κομμουνιστικής απειλής, όπως την αντιλαμβάνονταν οι Αμερικανοί. Εκ του γεγονότος αυτού θα βοηθούσαν οποιοδήποτε κράτος θεωρούσε –αυτοβούλως ή καθ’ υπόδειξη χαράσσονταν ήδη οι διαχωριστικές γραμμές του Ψυχρού Πολέμου, Μάρσαλ ήταν η  πρακτική υλοποίηση του δόγματος Τρούμαν σ’ όλη την δυτική Ευρώπη και στην Ελλάδα.

Στα 1945 η επιθυμία των ΗΠΑ και του Δυτικού κόσμου ήταν η Ελλάδα να παραμείνει στο φιλοδυτικό στρατόπεδο, ενώ χαράσσονταν ήδη οι διαχωριστικές γραμμές του Ψυχρού Πολέμου. Μεταξύ των ιθυνόντων κύκλων στην Ουάσιγκτον στη διάρκεια του 1946 είχε ήδη διαμορφωθεί η άποψη ότι η ικανότητα της Βρετανίας να υπερασπιστεί τα συμφέροντα της Δύσης σταθερά μειωνόταν. Οι Βρετανοί πάλι, επειδή ήθελαν να ενισχύσουν την παρουσία τους στις Βρετανικές Κτήσεις και επειδή επιθυμούσαν να εξασφαλίσουν μια αμερικανική δέσμευση προς τις χώρες που βρίσκονταν στις βόρειες παρυφές της Μέσης Ανατολής, ιδιαίτερα για την Ελλάδα, την Τουρκία και το Ιράν, έβλεπαν με ιδιαίτερη ικανοποίηση μια εμπλοκή των Αμερικανών στα όσα συνέβαιναν στην Ελλάδα.

 

 

Έτσι μετά από δυστοκία 6 μηνών και μετά την ευμενή γνωμοδότηση του απεσταλμένου της αμερικανικής Βουλής και Γερουσίας Πολ Πόρτερ, αποφασίστηκε η αλλαγή της βρετανικής φρουράς στην Ελλάδα με την αμερικανική. Στις 15 Φεβρουαρίου 1947, ο υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας Ερν. Μπέβιν, μιλώντας σε συγκέντρωση στελεχών του κυβερνητικού Εργατικού Κόμματος της χώρας του, ανήγγειλε ότι αποφασίστηκε η αποχώρηση των βρετανικών στρατευμάτων από την Ελλάδα. Η τυπική ειδοποίηση της βρετανικής κυβέρνησης προς την αμερικανική έγινε 6 μέρες αργότερα, στις 21 Φεβρουαρίου. Το μήνυμα έλεγε πως η ευθύνη των Βρετανών για τα ελληνικά πράγματα θα έληγε την 1η Απριλίου. Κι αφού διεκπεραιώθηκε πρώτα όλο αυτό το τυπικό μέρος, στις 12 Μαρτίου 1947 ο Αμερικανός Πρόεδρος Χ. Τρούμαν εξήγγειλε ανά τον κόσμο το ομώνυμο δόγμα του, βάσει του οποίου την πολιτική και οικονομική ευθύνη για την Ελλάδα ανελάμβαναν του λοιπού, οι Ην. Πολιτείες. Ο Αμερικανός Πρόεδρος ζήτησε ταυτόχρονα από το Κογκρέσο, προς άμεση εφαρμογή του δόγματος, το οποίο κάλυπτε και την Τουρκία, την έγκριση πιστώσεως από 400.000.000 δολάρια, από τα οποία το μέγιστο μερίδιο θα διετίθετο για την Ελλάδα. Και δικαιολόγησε ως εξής την ενέργεια του:

 

 

«...Οι Ην. Πολιτείες έλαβαν εκ μέρους της ελληνικής κυβερνήσεως επείγουσαν έκκλησιν για οικονομική βοήθεια. Οι προκαταρκτικές πληροφορίες εκ μέρους της αμερικανικής οικονομικής αποστολής, η οποία ευρίσκεται ήδη στην Ελλάδα, καθώς και οι πληροφορίες του πρεσβευτού μας στην Αθήνα  ενισχύουν τη δήλωση της ελληνικής κυβερνήσεως, που συνίσταται στο ότι η βοήθεια είναι επιτακτική αν η Ελλάς πρόκειται να επιζήσει ως ελεύθερον Έθνος. Η ελληνική κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν να αντιμετωπίσει την κατάστασιν. Ο ελληνικός στρατός είναι ολιγάριθμος και πενιχρά εξοπλισμένος. Χρειάζεται εφόδια και εξοπλισμό αν πρόκειται να αποκατασταθεί η εξουσία της Κυβερνήσεως στο ελληνικό έδαφος...».

Στην εισηγητική έκθεση του για το κυρωτικό νομοσχέδιο της ελληνοαμερικανικής συμφωνίας, ο αντιπρόεδρος της κυβερνήσεως και υπουργός Εξωτερικών Κων. Τσαλδάρης, ανέφερε μεταξύ άλλων ότι: «Αναλαμβάνονται ωρισμέναι υποχρεώσεις συνιστάμενοι κυρίως εις την εξάσκησιν παρακολουθήσεως παρά των μελών της Αμερικανικής Αποστολής επί της χρησιμοποιήσεως της παρεχομένης βοηθείας. Η ανάληψις των υποχρεώσεων τούτων ήτο αναπόφευκτος καθ' όσον τόσον εκ των επισήμων αμερικανικών δηλώσεων όσο και των ενώπιον των δύο αμερικανικών Βουλών γενομένων συζητήσεων, προέκυψεν σαφώς ότι η χορήγησις της αμερικανικής βοηθείας συνεπήγετο αρχήθεν την αποδοχήν ωρισμένων όρων...».

 

 

Αποκαλύψεις του Λίπμαν

Όμως ο διάσημος πολιτικός σχολιαστής της «Νιου Γιορκ Χέραλντ Τρίμπιουν» Ουόλτερ Λίπμαν, στις 6 Απριλίου 1947 σε ένα άρθρο του υπήρξε αποκαλυπτικός για το «ξαφνικό ενδιαφέρον» του Τρούμαν για την Ελλάδα κι έγραφε: «Διαλέξαμε την Ελλάδα και την Τουρκία όχι επειδή ενδιαφερθήκαμε που χρειάστηκαν βοήθεια ή γιατί είναι λαμπρά παραδείγματα δημοκρατίας και εφαρμογής των βασικών ελευθεριών του ατόμου, αλλά επειδή αποτελούν για μας στρατηγικές πύλες για την Μαύρη θάλασσα και την καρδιά της Σοβ. Ενώσεως».

Από την άλλη μεριά η σοβιετική Ιζβέστια» στις 14 Μαρτίου 1947 σε βίαιο άρθρο της εκατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι προωθούν τους ιμπεριαλιστικούς, επεκτατικούς σκοπούς τους στην Ελλάδα, καλύπτοντας τους κάτω από μια μάσκα φιλανθρωπίας και δημοκρατικότητας...». Ακόμη, ένας πολύ γνωστός Άγγλος στρατιωτικός, ο Κένεθ Μάθιους στο βιβλίο του «Ο ελληνικός ανταρτοπόλεμος» παρατηρεί ότι «Η επιβίωση της κυβερνήσεως, οι τύχες του στρατού, η προοπτική της νίκης, τα πάντα κρεμόντουσαν από τους Αμερικανούς... Οι Αμερικανοί δεν έστειλαν ποτέ στρατό στην Ελλάδα, όπως έκαναν στη Νοτιοανατολική Ασία, αλλά ενεργούσαν με το  γόητρο ότι διέθεταν απεριόριστες πηγές και με το ύφος ανθρώπων που ξέρουν πώς να βάλουν τα πράγματα στη θέση τους, οποτεδήποτε οι ίδιοι το θελήσουν.

Διαφθορά στην ελληνική κυβέρνηση; Θα τοποθετήσουν πίσω απ' τους υπουργούς δικούς τους ανθρώπους. Πτώση ηθικού στο στρατό; Θα το αντιμετωπίσουν με Αμερικανούς αξιωματικούς...».

Οι αντιδράσεις στην Ελλάδα για το «δόγμα» ήσαν ποικίλες. Ο Γεώργ. Παπανδρέου εξέφρασε επιγραμματικά την αισιοδοξία του στη Βουλή, λέγοντας ότι μετά το Δόγμα Τρούμαν η ιστορία (του ανταρτοπόλεμου) «κατέστη πλέον απλή αστυνομική υπόθεσις». Και ο Σπ. Μαρκεζίνης του απήντησε: «Αντιθέτως, τώρα αρχίζει η υπόθεσις», εννοώντας ότι θα χρειαζόταν καιρός για να λήξει ο «τρίτος γύρος». 

 

 Ο Παν. Κανελλόπουλος θυμόταν ότι η συμμετοχή του στην κυβέρνηση Μαξίμου, όπως και του Γ. Παπανδρέου και Σ. Βενιζέλου «βοήθησε τον πρόεδρο Τρούμαν να αντιμετωπίσει την αντίδραση που υπήρχε στις ΗΠΑ και να διευκολυνθεί στην προσπάθεια του να πείσει το Κογκρέσο να δεχθεί να αποφασίσει τη βοήθεια προς την Ελλάδα. Μετά το «δόγμα» η παρουσία μας στην κυβέρνηση δεν ήταν απολύτως αναγκαία. Δεν μπορούσαμε όμως να φύγουμε αμέσως. Τον Αύγουστο του 1947 ο Γ. Παπανδρέου είπε στον Σ. Βενιζέλο και σε μένα, ότι σκόπιμο και φρόνιμο θα ήταν να φύγουμε από την κυβέρνηση. Τον ρωτήσαμε «γιατί;» και επιπλέον του είπαμε πως δεν ήταν σωστό, τη στιγμή που η παρουσία μας διευκόλυνε την κυβέρνηση Μαξίμου και ειδικότερα το Λαϊκό Κόμμα να δεχθεί τη βοήθεια των ΗΠΑ, να αποχωρήσουμε τόσο γρήγορα...».

Ο Γ. Παπανδρέου, όμως, είχε πληροφορίες ότι ο αρχηγός των Φιλελευθέρων Θεμ. Σοφούλης δεχόταν προτάσεις να μπει στην κυβέρνηση και παρετήρησε: «Αφού θα μπει το κόμμα των Φιλελευθέρων στην κυβέρνηση, τι χρειαζόμαστε εμείς; Για τις ΗΠΑ θα είναι ένας λόγος παραπάνω να ενισχύσουν τη βοήθεια τους προς την Ελλάδα». Και πρόσθεσε με χαμόγελο: «Ως εκ τούτου, δεν θα μας χρειάζονται άλλο. Αντί να μας διώξουν, καλύτερα να φύγουμε μόνοι μας! Ας παραιτηθούμε...». Και πράγματι, οι Παπανδρέου, Βενιζέλος, Κανελλόπουλος, παραιτήθηκαν την 29η Αυγούστου 1947.

 

Η Αριστερά

Η αντίδραση της Αριστεράς για το «δόγμα Τρούμαν», υπήρξε έντονη. Στις 14 Μαρτίου 1947 σε άρθρο του στον «Ριζοσπάστη», ο Ν. Ζαχαριάδης έγραφε: «Αν ο κ. Τρούμαν ήθελε πραγματικά να εξυπηρετήσει την υπόθεση της Δημοκρατίας, ο δρόμος ήταν εύκολος. Δεν είχε, παρά να βοηθήσει και αυτός, ώστε να αποτελειώσει δημοκρατικά το έργο της, η Επιτροπή του ΟΗΕ, για να μπορέσει μετά ο ελληνικός λαός, λεύτερα, ανεπηρέαστα, κυριαρχικά να ξεκαθαρίσει δημοκρατικά το εσωτερικό του πρόβλημα. Και το αποτέλεσμα θα ήταν πιο ολοκληρωμένο, αν ο κ. πρόεδρος βοηθούσε να γίνει δεκτή από τον ΟΗΕ η πρόταση του ΕΑΜ για ουδετερότητα της Ελλάδας, πράγμα που θα την απάλλασσε από τον ρόλο του πεδίου για ξενικές κατοχές, επεμβάσεις και συγκρούσεις...».

Ο πρόεδρος του Σοσιαλιστικού Κόμματος ΕΛΔ, Αλέξ. Σβώλος σε άρθρο του στη «Μάχη» τόνιζε μεταξύ άλλων: «Πιστεύομεν ότι την ειρήνη του κόσμου και της Ευρώπης θα την ασφαλίσει όχι η διαίρεση σε εχθρικούς συνασπισμούς διαρκώς εντονότερους, αλλά η συνεννόηση, η δικαιοσύνη και η προσαρμογή προς τους πόθους των λαϊκών μαζών. Και όσον αφορά το αίτημα των ελευθέρων λαών «να υποστηριχθούν στη διατήρηση των ελευθεριών των», όπως το διακηρύττει ο λόγος του προέδρου Τρούμαν, ακριβώς ζητούμε, για το σκοπό αυτό, από όλους τους Συμμάχους μια τέτοια υποστήριξη του ελληνικού λαού, αλλά χωρίς μονομερή εξάρτηση, χωρίς ειδική «προστασία», χωρίς βράβευση της Δεξιάς που με την πολιτική καταπίεση αιματοκύλισε την Ελλάδα...».

Αλλά και ο Αγγλος σοσιαλιστής υπουργός Χάρολντ Λάσκι παρατηρούσε: «Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός πως ο κ. Τρούμαν δεν περίμενε καν την έκθεση της Επιτροπής Ερεύνης του ΟΗΕ για να ζητήσει τη βοήθεια προς την Ελλάδα. Είναι ακόμη πιο χαρακτηριστικό το γεγονός, πως δεν πρότεινε σαν όρο για τη χορήγηση της τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης που να στηρίζεται στην πλατιά συμμετοχή όλων των κομμάτων, τη χορήγηση γενικής αμνηστίας και την προκήρυξη νέων εκλογών. Η μόνη του φροντίδα φαίνεται πως ήταν πώς θα στηρίξει ολοκληρωτικά την ελληνική αντίδραση από τον φόβο μην υποκύψει στην ίδια τρέλα και την ανικανότητα της.

Η βοήθεια που προτείνεται στην Τουρκία έχει την ίδια σαφή έννοια. Η τουρκική κυβέρνηση πρέπει να υποστηριχθεί από την Αμερική για να χρησιμεύσει σαν εμπόδιο στη ρωσική έξοδο προς τη Μεσόγειο. Ο κ. Τρούμαν δεν μας εξηγεί καθόλου, γιατί στο κεφάλαιο αυτό οι ρωσικές φιλοδοξίες είναι λιγότερο λογικές από τις αμερικανικές...».

Το «Δόγμα Τρούμαν» ακολούθησε το «Σχέδιο Μάρσαλ» και αργότερα, η δημιουργία του ΝΑΤΟ.

Πηγές:

Αρθρο Γ.Α.Λεονταρίτη στην Καθημερινή με τίτλο «50 χρόνια από το Δόγμα Τρούμαν»

https://clioturbata.com/απόψεις/ιωάννης-δ-στεφανίδης-το-δόγμα-truman-και-η-ε/

ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ : Δόγμα Τρούμαν