Η Ελλάδα με τα μάτια του Παυσανία

 

Λεπτομέρεια τον ανάγλυφου της Πύλης των λεόντων, στις Μυκήνες. Τον Παυσανία ενδιαφέρει πολύ η θρησκεία και άλλα στοιχεία της αρχαίας ζωής. Πολύτιμος αποδεικνύεται σε θέματα εικονογραφίας, μνημείων και χώρων, για τους οποίους δεν υπάρχουν αυτές οι λεπτομέρειες από άλλους, αλλά και δεν σώζονται τα μνημεία.

 

Η Ελλάδα με τα μάτια του Παυσανία

 

Ένας αλλοδαπός αρχαιολόγος καθηγητής παλιά στο King’s College του Λονδίνου και συγγραφέας του βιβλίου «Η Ελλάδα του Παυσανία» ο Dr. Karim Arafat ερμηνεύει της στάση του Παυσανία απέναντι στα παλιά μνημεία, στη θρησκεία και στις παραδόσεις και μας προβάλλει τη νοοτροπία του Παυσανία ως περιηγητή στην Αρχαία Ελλάδα. O καθηγητής απελευθερωμένος από παλιές ερμηνείες σε πλήθος πλευρών του Παυσανία δίνει μια εξαιρετικά πειστική εικόνα του αρχαίου περιηγητή για θέματα που δεν έχουν ερμηνευθεί σωστά ή δεν έχουν διόλου εξετασθεί.

Ο Παυσανίας είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Ελλάδος περιήγησις». Το πιο σημαντικό του βιβλίου του Παυσανία είναι το ότι το κείμενο του σώζεται ολόκληρο, ενώ από άλλους αρχαίους περιηγητές έχουμε μόνο αποσπάσματα. 

Ο Παυσανίας ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για τη γλυπτική και τη ζωγραφική, ενώ είχε μικρότερο ενδιαφέρον για  την αρχιτεκτονική. Τον ενδιέφερε πολύ η θρησκεία και άλλα στοιχεία της αρχαίας ζωής. Αποδεικνύεται κυριολεκτικά πολύτιμος σε θέματα εικονογραφίας μνημείων και χώρων, για τα οποία δεν έχουμε αυτές τις λεπτομέρειες από άλλους, αλλά και γιατί δεν σώζονται πολλά από τα μνημεία που αναφέρει  στο έργο του. Χωρίς εκείνον π.χ. δεν θα γνωρίζαμε τα θέματα των αετωμάτων του Παρθενώνα. Αξίζουν επίσης πολύ οι περιγραφές του, που πραγματεύονται τοιχογραφίες της κλασικής περιόδου. Δεν μιλάει ποτέ για επισκευές νεώτερες των μνημείων, πράγμα που δεν μοιάζει να τον ενδιέφερε. Επίσης μας δίνει την ευκαιρία να πλησιάσουμε στενά τους μεγάλους καλλιτέχνες της αρχαιότητας, που δεν έχουν σωθεί τα έργα τους.

Ο κ. Arafat βρίσκει ότι είναι πολύ δύσκολο να σχολιάσει κανείς επάξια τον Παυσανία, εφόσον ο Παυσανίας δίνει πλήθος από πληροφορίες: λατρείας θρησκευτικής, τοπικούς μύθους, κανονισμούς των ιερών, ανέκδοτα καθώς επίσης πληροφορίες για αθλητές και καλλιτέχνες, που δεν έχουν αφήσει ίχνη στην αρχαιολογική έρευνα.

Δεν μιλάει για τον εαυτό του ο περιηγητής. Έζησε τον 2ο αιώνα μ.Χ. κατά τους χρόνους του Αδριανού και του Μάρκου Αυρήλιου. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για το σύγγραμά του «Ελλάδος περιήγησις», ένα εκτενές έργο που περιγράφει την αρχαία Ελλάδα με μαρτυρίες από πρώτο χέρι και αποτελεί σοβαρό σημείο σύνδεσης μεταξύ της κλασικής φιλολογίας και της σύγχρονης αρχαιολογίας. Ταξίδεψε στην ηπειρωτική Ελλάδα στο δεύτερο και το τρίτο τέταρτο του 2ου αι. μ.Χ. Έφτασε, εκτός από την Αττική και την Πελοπόννησο, ως τους Δελφούς που περιγράφονται στο τελευταίο του βιβλίο. 

Δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα τον ακριβή τόπο γέννησης του. Λέγεται ότι καταγόταν από το Σίπυλο της Μαγνησίας - δεν μιλάει σχετικά γι' αυτό και πιστεύεται ότι απλώς έζησε εκεί, και γνώριζε πολύ καλά την τοπογραφία, τις λατρείες και τα μνημεία  της Μικράς Ασίας. Ήταν πιθανώς γηγενής της Λυδίας και γνώριζε τη δυτική ακτή της Μικράς Ασίας, αλλά τα ταξίδια του επεκτάθηκαν αρκετά πέρα από τα όρια της Ιωνίας. Πριν επισκεφθεί την Ελλάδα φαίνεται πως επισκέφθηκε την Αντιόχεια και την Ιερουσαλήμ, καθώς και τις όχθες του ποταμού Ιορδάνη. Στην Αίγυπτο είδε τις πυραμίδες, ενώ στον ναό του Άμμωνα του επιδείχθηκε ο ύμνος που έστειλε κάποτε ο Πίνδαρος. Στη Μακεδονία είναι σχεδόν βέβαιο ότι είχε δει τον παραδοσιακό τάφο του Ορφέα. Διασχίζοντας την Ιταλία, είδε την Καμπανία και τα θαύματα της Ρώμης. Ήταν ένας από τους πρώτους που είδε ή έγραψε για τα ερείπια της Τροίας, των Μυκηνών και της Αλεξάνδρειας Τρωάδος.

Διαβάζοντας  τον Παυσανία δεν πρέπει να μας διαφεύγει πως στον 2ο μ.Χ. αι. η μορφή των πόλεων της Μ. Ασίας ήταν κατασκευή των Ρωμαίων, γι' αυτό και πολλά θέματα και λεπτομέρειες κοινές στην εποχή του, δεν αναφέρονται στο έργο του, ενώ για την κλασική Ελλάδα είχαν σημασία ως πρωτότυπες. Π.χ. δεν μιλάει για τον Κορινθιακό κιονόκρανο στο ναό της Φιγαλείας, γιατί σύμφωνα με τη γνώμη τού κ. Arafat ήταν πλήθος τα μνημεία σε κορινθιακό ρυθμό στην εποχή του.

Στα χρόνια του η Μ. Ασία είχε μεγάλες βιβλιοθήκες (σαν της Περγάμου) και μεγάλο ενδιαφέρον για τη σοφιστική. Παραλείπει επίσης την Πύλη του Αδριανού στην Αθήνα γιατί παρόμοια μνημεία υπήρχαν πλήθος στη Μ. Ασία. Ενδιαφέρεται πάντως περισσότερο για τα παλαιότερα απ' ό,τι για τα νεώτερα. Παραλείπει π.χ. στην Ολυμπία το Νυμφαίο του Ηρώδη Αττικού, ίσως γιατί το βρήκε πολύ χτυπητό ως κτίριο ή το θεώρησε ακατάλληλη προσθήκη σε ένα σεβάσμιο Ιερό, σαν την Ολυμπία. Αν και ήταν το πρώτο κανονικό υδραγωγείο εκεί, δεν τον ενδιαφέρει, γιατί γνώριζε πολλά μνημεία του είδους από τη Μ. Ασία.

Το ίδιο συμβαίνει και για την Οδό του Λεχαίου στην αρχαία Κόρινθο. Για τον περιηγητή αυτόν οι Ρωμαίοι ήταν νεοφερμένοι στην Ελλάδα και δεν τους συγχωρούσε την καταστροφή της Κορίνθου από τον Μόμμιο, το 146 π.Χ. Συμπαθεί αντίθετα τους Ρωμαίους αυτοκράτορες που έκαμαν έργα στην Ελλάδα.

Στην Ακρόπολη της Αθήνας παραλείπει το Ναό της Ρώμης και του Αυγούστου. Και αυτό γιατί πιθανότατα δεν συμπαθεί τις αυτοκρατορικές λατρείες. Δεν βλέπει με καλό μάτι το Νέρωνα, γιατί πήρε 500 αγάλματα από τους Δελφούς, χάλασε του Ολυμπιακούς Αγώνες, κ.α.δ. Τον ενδιαφέρει περισσότερο το ελεύθερο άγαλμα από το ανάγλυφο. Κι αν κάποτε αναφέρει λανθασμένα κάποιες λεπτομέρειες αυτό πρέπει να οφείλεται στις εσφαλμένες πληροφορίες που του έχουν δώσει οι τοπικοί οδηγοί. 

Από κάποιους υποστηρίχθηκε πως ποτέ δεν ήρθε στην Ελλάδα ο Παυσανίας. Όμως ο καθηγητής κ. Arafat απορρίπτει αυτή την άποψη γιατί θεωρεί ότι ήταν συνήθεια της εποχής για τους καλλιεργημένους νέους, όπως ο Παυσανίας, να ταξιδεύουν στην Ελλάδα. 

Ο Τζέιμς Φρέιζερ, ο οποίος έκανε μια από τις διάφορες αγγλικές μεταφράσεις του έργου (6 τομ., 1898), παρατηρεί για τον Παυσανία ότι: «χωρίς αυτόν τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ως επί το πλείστον ένας λαβύρινθος χωρίς ενδείξεις, ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση.»

Το έργο του Παυσανία παραδοσιακά χωρίζεται σε 10 βιβλία:

Βιβλίο 1: Αττικά

Βιβλίο 2: Κορινθιακά

Βιβλίο 3: Λακωνικά

Βιβλίο 4: Μεσσηνιακά

Βιβλίο 5: Ηλιακών Α

Βιβλίο 6: Ηλιακών Β

Βιβλίο 7: Αχαϊκά

Βιβλίο 8: Αρκαδικά

Βιβλίο 9: Βοιωτικά

Βιβλίο 10: Φωκικά, Λοκρών Οζόλων

Στα νέα ελληνικά έχει κυκλοφορήσει, μεταξύ των άλλων, από την Εκδοτική Αθηνών, με σχόλια σε μορφή αρχαιολογικού οδηγού, από το Νίκο Παπαχατζή. Επίσης έχουν κυκλοφορήσει και από τις εκδόσεις «Κάκτος».

Πηγές

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 15.2.1997

https://el.wikipedia.org/wiki/ Παυσανίας