Από το δαμαλισμό στα εμβόλια του COVID

 

 Ο Άγγλος παθολόγος Έντουαρντ Τζένερ

 

Από το δαμαλισμό στα εμβόλια του COVID

Με αφορμή την πανδημία COVID-19 και το μεγαλύτερο πρόγραμμα εμβολιασμού στην ιστορία της ανθρωπότητας για την τιθάσευσή της, ας κάνουμε μια μικρή αναδρομή στην ιστορία του εμβολιασμού.  

Πριν από τρις αιώνες μπήκαν οι "βάσεις" της τεχνητής ανοσοποίησης. Ήταν τότε που ο Ιάκωβος Πυλαρινός από το Ληξούρι της Κεφαλονιάς, έκανε τον λεγόμενο "ευλογισμό" στα 1701 στην οθωμανική Κωνσταντινούπολη, για να τον ακολούθησε λίγα χρόνια αργότερα στα 1714  ο Εμμανουήλ Τιμόνης από τη Χίο, που δημοσίευσε σχετική μελέτη σε βρετανικό επιστημονικό περιοδικό και η οποία ανακοινώθηκε και στη Βασιλική Ιατρική Εταιρεία του Λονδίνου.

Μετά ογδόντα δύο χρόνια, στα 1796, εφαρμόστηκε το πρώτο εμβόλιο, ο δαμαλισμός. Το εμβόλιο διενήργησε ο μεγαλοφυής Άγγλος παθολόγος γιατρός Edward Jenner, θέτοντας και αυτός άλλο ένα λιθαράκι στις επιστημονικές βάσεις της ανοσοβιολογίας και της προληπτικής ιατρικής με την ενεργητική ανοσοποιία και προφύλαξη του πληθυσμού από ένα λαοφθόρο νόσημα την ευλογιά. Στην ιστορία πλέον της ιατρικής ο Jenner θα αναφερόταν ως ο "πατέρας" του εμβολιασμού καθώς πρώτος αυτός εφάρμοσε τον "δαμαλισμό" ως μέσο προστασίας από την ευλογιά. Μάλιστα τον εφάρμοσε στο γιό του  Τζέιμς Φίλιπς, που ήταν μόλις 8 ετών, εμβολιάζοντάς τον με υγρό από το πύον των φυσσαλίδων που έβγαζαν στα χέρια όσοι άρμεγαν τις αγελάδες και για κάποιο λόγο δεν νοσούσαν. Στη συνέχεια ο μικρός ήρθε σε επαφή με άρρωστα άτομα, αλλά δεν νόσησε.

Η ονομασία δαμαλισμός που δόθηκε στο εμβόλιο προέρχεται από τη μεσαιωνική λέξη δαμάλι (=μικρό μοσχάρι) και αργότερα ονομάστηκε vaccine (εμβόλιο) από την λατινική λέξη vacca (αγελάδα).

Όμως θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι μαζί με την επαναστατική για την εποχή μέθοδο πρόληψης γεννήθηκε και το φαινόμενο του αντιεμβολιασμού. Ένα μέρος του πληθυσμού αντέδρασε καθώς άρχισαν να διατυπώνονται φόβοι για τερατογενέσεις, ενώ οι εφημερίδες της εποχής δημοσίευαν σκίτσα και καρικατούρες με ανθρώπους να βγάζουν κεφάλι αγελάδας μετά τον εμβολιασμό τους.

Ο ίδιος ο δαμαλισμός δεν διενεργείται πλέον. Πέρασε και αυτός στο ιστορικό παρελθόν, όπως ακριβώς και το νόσημα, από το οποίο μας προστάτευε. Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι ηλικίας άνω των 20 ετών φέρουμε ακόμη στο εξωτερικό μέρους του ώμου μας την ουλή του  δαμαλισμού, της γνωστής «βατσινας». Όχι όμως οι νέοι. Το εμβόλιο έπαψε να χρησιμοποιείται μετά την εκρίζωση της ευλογιάς και την κήρυξη της ανθρωπότητας από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας ως απαλλαγμένης και ελεύθερης από την ευλογιά το 1980.

Σε όλο αυτό το διάστημα αναπτύχθηκε αμέτρητος αριθμός εμβολίων, που εξάλειψαν ή μείωσαν δραματικά θανατηφόρες και υπερμεταδοτικές λοιμώδεις νόσους, σώζοντας εκατομμύρια ζωές.

Όπως ανέφερε ο καθηγητής Παιδιατρικής – Λοιμωξιολογίας στο ΑΠΘ και μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, Εμμανουήλ Ροηλίδης σε πρόσφατο συνέδριο στη Θεσσαλονίκη, ο 20ος αιώνας ήταν αυτός που σηματοδότησε κυρίως την ανάπτυξη των πιο αποτελεσματικών εμβολίων και την ευρεία χρήση τους στον παγκόσμιο πληθυσμό. Δεν είναι τυχαίο ότι οι εμβολιασμοί έχουν αναγνωριστεί ως το πρώτο στη λίστα από τα 10 μεγαλύτερα επιτεύγματα στη δημόσια υγεία για τον περασμένο αιώνα, με δεύτερη τη χλωρίωση του πόσιμου νερού.

 Η ευλογιά είναι το πρώτο και το μόνο μέχρι στιγμής νόσημα που έχουμε εκριζώσει. Σειρά έχουν τώρα η πολιομυελίτιδα και ίσως αργότερα η ιλαρά, ερυθρά, ανεμευλογιά και η διφθερίτιδα.

Σε όλο αυτό το διάστημα, ο εμβολιασμός έχει αποτελέσει βασικό όπλο για την πρόληψη των περισσότερων μεγάλων μεταδοτικών νόσων που έχει γνωρίσει η ανθρωπότητα, αποτρέποντας εκατομμύρια θανάτους ετησίως: Λύσσα, τυφοειδής πυρετός, χολέρα, πανώλη, διφθερίτιδα, κοκκύτης, φυματίωση, τέτανος, κίτρινος πυρετός, εγκεφαλίτιδα από κρότωνα, τύφος, πολυομελίτιδα, παρωτίτιδα, ιλαρά, ερυθρά, πνευμονιοκοκκική νόσος, ιαπωνική εγκεφαλίτιδα, ανεμοβλογιά, μηνιγγιτοδοκκική νόσος, έρπητας ζωστήρας, καρκίνος τραχήλου της μήτρας είναι μερικές από αυτές.

Πάντως η ανακάλυψη και επιτυχής εφαρμογή του δαμαλισμού πριν από 200 χρόνια μας επιτρέπει, όπως αναφέρει ο κ. Β.Χ. Κατσουγιαννόπουλος, βάσιμα να ελπίζουμε ότι το τέλος της εκατονταετίας που ζούμε θα βρει την ανθρωπότητα απαλλαγμένη από τα λοιμώδη νοσήματα που ταλανίζουν την ανθρωπότητα.

Πηγές :

Άρθρο: «Διακόσια χρόνια από το δαμαλισμό» από τον καθ. κ. Β. Κατσουγιαννόπουλο στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 4.1.1997

Άρθρο:  «Από τον "δαμαλισμό" του 18ου αιώνα, στα εμβόλια mRNA» του Βασίλη Ιγνατιάδη στο iatronet.gr (1.1.2022)