Η ελληνική στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών

 

Η ελληνική στο λεξιλόγιο των ευρωπαϊκών γλωσσών

Λίγες είναι οι χώρες που προσπαθούν να αντισταθούν στην εισβολή της αγγλικής

 

Του ΑΡΙΣΤ. Ε. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΙΔΗ*

Με αφορμή το πολυτονικό και τις θέσεις που έχει διατυπώσει ο κ. Μαρωνίτης ότι «αποτελεί ιδεολόγημα το ότι η ελληνική γλώσσα αποτέλεσε το θεμέλιο λίθο των άλλων ευρωπαϊκών γλωσσών», θα ήθελα να κάνω τις εξής παρατηρήσεις:

1. Για την επίδραση που έχει ασκήσει η γλώσσα μας στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των ευρωπαϊκών γλωσσών οι αναφορές των Ελλήνων επιστημόνων ήταν γενικές και αόριστες. Δύο εργασίες για τη γαλλική και τη γερμανική περιλάμβαναν 1.250-1.500 λέξεις, που όχι μόνο δεν απεικόνιζαν την πραγματικότητα, αλλά αντίθετα δημιουργούσαν μια παραπλανητική εικόνα.

Αυτά μέχρι το 1991 που εξέδωσα το βιβλίο μου «Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα» με 20.000 λέξεις. Η εργασία αυτή αποτελούσε ένα μικρό τμήμα από τις 150.000 και πλέον λέξεις, που έχω συγκεντρώσει από το 1969, και η οποία ελπίζω να εκδοθεί εντός του 1997.

Από λεξιλογικής άποψης, η αξία μιας γλώσσας κρίνεται:

Πρώτον από το βαθμό συμμετοχής δικών μας λέξεων στις βασικές έννοιες σκέψης και έκφρασης. Αυτό που οι γλωσσολόγοι αποκαλούν «γλωσσολογικό κλειδί» της κάθε γλώσσας.

Σην αγγλική οι λέξεις αυτές είναι πολλές· η συντριπτική τους πλειονότητα εμφανίζεται και σε άλλες «μεγάλες» ευρωπαϊκές γλώσσες. Είναι λέξεις, όπως και πολλές χιλιάδες άλλες, που χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα και χρησιμοποιούνται και σήμερα, από Έλληνες, Ευρωπαίους, Αμερικανούς της Βόρειας και Νότιας Αμερικής, Αυστραλίας και πολλούς άλλους με το ίδιο, όπως και στην αρχαιότητα, εννοιολογικό περιεχόμενο.

Ο βαθμός συμμετοχής

Στα ευρείας και γενικής χρήσεως λεξικά, η συμμετοχή της ελληνικής κυμαίνεται από 15-21 %, ανάλογα με το λεξικό. Όσο καλύτερο είναι το λεξικό, τόσο μεγαλύτερο το ποσοστό της ελληνικής συμμετοχής.

Δεύτερον, από το βαθμό συμμετοχής ξένων λέξεων στην επιστημονική ορολογία της γλώσσας.

Στο μεγαλύτερο αμερικανικό λεξικό Merriam - Webster σε σύνολο 166.724 λέξεων η συμμετοχή αμιγών ελληνικών λέξεων είναι 41.214 λέξεις, ποσοστό, δηλαδή 24,96%.

Στην ιατρική ορολογία, με βάση το μεγάλο ιατρικό λεξικό Dorland, σε σύνολο 46.251 λέξεων, η ελληνική συμμετοχή είναι 24.862 λέξεις, ποσοστό 53,75%.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσω ότι η ελληνικότητα των λέξεων βασίσθηκε στην ετυμολογία που δίνουν τα Ίδια τα λεξικά, και όχι σε προσωπικές ερμηνείες. Ένα παραπλανητικό στοιχείο που πρέπει να έχουμε υπόψη μας, είναι ότι πολλά λεξικά σταματούν την ετυμολογία της λέξης στη λατινική ρίζα και δεν προχωρούν παραπέρα.

Αυτό αποκτά ιδιαίτερη σημασία αν αναλογισθούμε ότι μόνο στο ετυμολογικό λεξικό της λατινικής των Lewis & Short της Οξφόρδης, υπάρχουν 10.500 ελληνικές λέξεις που αντιστοιχούν στο 21,6% των λέξεων (πάλι με τη δική τους ετυμολογία).

Προσέφυγα στα στατιστικά αυτά στοιχεία για να ακριβολογήσω και να μην εμπλακώ σε αοριστολογίες και   δογματικές  προσεγγίσεις. Μπορεί κανείς να αντιτάξει ότι όλες οι γλώσσες δανείζουν και δανείζονται και με το «επιχείρημα» αυτό επέρχεται μια «ισορροπία». Δανεισμός όμως από δανεισμό έχει διαφορά και ως προς τον αριθμό και ως προς την ποιότητα των λέξεων. Η ελληνική π.χ. είχε δανεισθεί χιλιάδες λέξεις από την τουρκική. Εξετάζοντας κανείς το «τουρκικό λεξιλόγιο της ελληνικής» του Ι. Παμπούκη, διαπιστώνει ότι μόνο το 15% των λέξεων αυτών εξακολουθεί να υπάρχει σήμερα που δεν ξεπερνά τις 1.500 λέξεις. Το υπόλοιπο 85% έχει απεμποληθεί από την ελληνική.

Οι χώρες που αντιστέκονται

Λίγες είναι οι χώρες, όπως η Γαλλία, η Σουηδία, η Γερμανία και η Ιταλία, που προσπαθούν να δημιουργήσουν, με δικά τους γλωσσικά στοιχεία, νέους όρους της διεθνούς επιστημονικής ορολογίας και να αντισταθούν στην εισβολή της αγγλικής. Οι περισσότερες χώρες υιοθετούν αυτούσιους τους περισσότερους νέους όρους.

Επειδή, λοιπόν, η γλωσσική παρουσία της ελληνικής κυμαίνεται στη διεθνή επιστημονική ορολογία από 40-70%, ανάλογα με τον επιστημονικό κλάδο, η ελληνική γλώσσα με όχημα - φορέα την αγγλική, διεισδύει και σε πολλές άλλες μη λατινογενείς γλώσσες. Ένα παράδειγμα: στο βιβλίο που εξέδωσε το 1973 η ουγγρική Ακαδημία με τίτλο «Οι ξένες λέξεις στην ουγγρική γλώσσα» που περιλαμβάνει τις βασικότερες λέξεις της επιστημονικής ορολογίας, περιλαμβάνονται 6.007 λέξεις ελληνικές (με βάση και πάλι τη δική τους ετυμολογία).

2. Ωστόσο, το θέμα της επίδρασης της ελληνικής δεν πρέπει να το περιορίσουμε μόνο στον αριθμό των λέξεων. Επεκτείνεται στην τήρηση των κανόνων της ελληνικής (ιστορικής) ορθογραφίας, στην τήρηση του πληθυντικού των λέξεων (hepatitis - hepatitides, autochthon - autochthones κ.λπ.), στην τήρηση των κανόνων της γραμματικής για τη δημιουργία σύνθετων λέξεων (γυνή + μορφή -gynecomorphy) κάτι εξαιρετικά δύσκολο για τους Αγγλοσάξωνες, στην αντιγραφή παροιμιακών φράσεων, στα ονόματα ανδρών και γυναικών και βέβαια στη διατήρηση των δασυνομένων, με την προσθήκη του h.

Σε εμάς, βέβαια, η διαφορά στην προφορά δασυνόμενων ή ψιλούμενων λέξεων έχει εκλείψει.

Το στοιχείο της ετυμολογίας

Παραμένει όμως το στοιχείο της ετυμολογίας, ιδιαίτερα ως προς τις σύνθετες λέξεις. Το άτομο που αγνοεί ποιες λέξεις δασύνονται δεν μπορεί να εξηγήσει γιατί λέμε «εφ' όλης της ύλης», «καθ' όλην τη διάρκεια» ή ακόμη να ετυμολογήσει το «έφιππος», «αφαλάτωση» κ.λπ.

Η αποκοπή από την ετυμολογία των λέξεων, μας αποστερεί από την γλωσσοπλαστική μας ικανότητα. Αυτός είναι ο λόγος που όλα τα μεγάλα λεξικά New Standard, Webster, Οξφόρδης, Dorland κ.λπ. προβαίνουν στην ετυμολογική ανάλυση της κάθε λέξης.

Η κατάργηση των δασυνόμενων θα οδηγήσει σε μια στρέβλωση της γλώσσας μας, αφού το άτομο θα γράφει -όπως έχει ήδη αρχίσει να γράφεται- «κατ' όλην τη διάρκεια» κ.λπ. Οδηγεί τέλος σε απρόβλεπτες επιπτώσεις λαθεμένης γραφής και του ονόματος της πατρίδας μας, ELLAS, ellenic, αντί HELLAS, hellenic, κ.λπ.

Οι εισηγητές και οι πολιτικοί που ψήφισαν την καθιέρωση του μονοτονικού μπορεί να γνώριζαν καλά ελληνικά, αγνοούσαν όμως την επίδραση που έχει ασκήσει η ελληνική σε διεθνές επίπεδο.

Ξεκίνησαν από κάποιες αδυναμίες που υπήρχαν στην γραφή της ελληνικής γλώσσας, έδωσαν τη μάχη για τη δημοτική (σωστά και δικαιολογημένα), αλλά αντί να επικεντρώσουν τις προσπάθειες τους στο να καλύψουν τις αδυναμίες της δημοτικής με την καταγραφή κανόνων και την απόδοση επιστημονικών όρων, οδήγησαν εν ονόματι κάποιας «απλοποίησης», στον ακρωτηριασμό της γλώσσας μας.

Επικαλούνται, σαν τελευταίο επιχείρημα τους την ένταξη μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και δεν αντιλαμβάνονται ότι ακριβώς για το λόγο αυτό θα πρέπει να τηρούμε την ιστορική μας ορθογραφία κ.λπ., αφού πρώτοι οι Ευρωπαίοι, έχοντας δεχθεί την επίδραση της ελληνικής, τηρούν ευλαβικά τους κανόνες αυτούς.

Έχει εκτιμηθεί το μέγεθος της προσβολής που θα δέχονται αύριο τα παιδιά μας, όταν θα επεμβαίνουν και θα τους διορθώνουν οι ξένοι συνάδελφοι τους για τον λανθασμένο τρόπο γραφής ακόμη και του ονόματος της πατρίδας τους;

Έχουν σκεφθεί πόσοι νέοι Φαλμεράυερ θα ξεπηδήσουν χλευάζοντας μας ότι δεν έχουμε καμιά σχέση με την αρχαία Ελλάδα, αφού ούτε γνωρίζουμε ούτε εκτιμάμε την πολιτιστική κληρονομιά της αρχαίας Ελλάδας και του Βυζαντίου;

Η προσφορά των Ελλήνων

Βεβαίως σαν χώρα έχουμε πολλές αδυναμίες ή και σαν λαός έχουμε αρκετές αδυναμίες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ξεκινώντας από την καταγραφή των αδυναμιών αυτών επιτρέπεται να ισοπεδώνουμε καθετί το ελληνικό εντάσσοντας το στις διεθνιστικές πολιτικές μας πεποιθήσεις, αγνοώντας ό,τι έχει δημιουργηθεί σ' αυτή τη χώρα.

Αυτό ισχύει ιδιαιτέρως για τη γλώσσα μας. Γιατί, η ελληνική γλώσσα αποτελεί τη μεγαλύτερη προσφορά των Ελλήνων στην οικουμένη. Ο πλούτος των λημμάτων της, η πλαστικότητα της, το εύηχο των λέξεων της και το γεγονός ότι από τη χώρα αυτή πέρασαν κάποια φωτεινά μυαλά, που δημιούργησαν λέξεις και έθεσαν τις ρίζες των επιστημών και ασχολήθηκαν με θέματα καθολικού ενδιαφέροντος για τον άνθρωπο, είναι τα κυριώτερα στοιχεία γιατί οι ξένοι προσέφυγαν και προσφεύγουν στην ανεξάντλητη δεξαμενή της ελληνικής γλώσσας για να δημιουργήσουν νέους όρους ή να ονοματίσουν τις νέες ανακαλύψεις τους.

Σέβομαι το ρόλο των ειδικών, που είναι οι καθ' ύλην αρμόδιοι για τα θέματα της γλώσσας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και οι μόνοι που έχουν δικαίωμα λόγου. Και αυτό γιατί η γλώσσα δεν διαπλάθεται μόνο από αυτούς. Ή, όπως σωστά είχε επισημάνει ο «πατέρας» της σύγχρονης Γλωσσολογίας, Φ. Σοσίρ, «θα ήταν απαράδεκτο η μελέτη της γλώσσας να έμενε υπόθεση μόνο κάποιων ειδικών». Δέχομαι τους ειδικούς, κυρίως ως θεματοφύλακες των παραδόσεων και της κληρονομιάς και όχι ως κατεδαφιστές της.

Το ερώτημα που αιωρείται είναι: «Ποια είναι τα όρια παρέμβασης, του όποιου ειδικού, σε διαχρονικά πολιτιστικά θέματα όπως η γλώσσα»; Επειδή η γλώσσα έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης εδώ και πολλές δεκαετίες, και έχει αμβλυνθεί η ευαισθησία αρκετών, εξαιτίας των καθημερινών τους προβλημάτων, θα ήθελα να κάνω την εξής ερώτηση:

Ας υποθέσουμε ότι μια ομάδα ειδικών αρχαιολόγων, συνεπικουρούμενοι και από άλλους ειδικούς (διαλέξτε εσείς τίτλους, και αριθμό ειδικών), υποστηρίζουν ότι το βορειοδυτικό τμήμα π.χ. του Παρθενώνα, είναι κακόγουστο, κακοκατασκευασμένο και χρειάζεται γκρέμισμα για κάποιο σοβαρό λόγο -διαλέξτε εσείς όποια δικαιολογία θέλετε. Ποιος έχει το δικαίωμα να προβεί για οποιαδήποτε λόγο σε αυτό το ανοσιούργημα;

Κάτι αντίστοιχο, νομίζω ότι έγινε και με τη γλώσσα μας, με την επιβολή του μονοτονικού και δεν έχουμε συνειδητοποιήσει τι επιπτώσεις θα έχει αυτό για τη γλώσσα μας.

* Ο κ. Αριστ. Κωνσταντινίδης είναι συγγραφεύς του βιβλίου «Οι ελληνικές λέξεις στην αγγλική γλώσσα», που έχει τιμηθεί με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών.