Από τα χαρακτικά της Κατοχής
της Βάσως Κατράκη
Ενθυμήματα αγώνων, τεκμήρια της ζωής
Εφημερίδες, αφίσες, προκηρύξεις, μπροσούρες και φωτογραφίες περιλαμβάνει ο θησαυρός των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας
Της Ολγας Σελλα
Η ίδρυση
Ολα ξεκίνησαν πριν από 18 χρόνια, όταν η Κεντρική Επιτροπή της Ελληνικής Αριστέρας (ΕΑΡ), στην οποία είχαν περιέλθει τα αρχεία του ΚΚΕ Εσωτερικού, αποφάσισε να τα μεταβιβάσει, με πλήρες δικαίωμα κυριότητας, σε μια νέα αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία, υπό τον τίτλο Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας. Η ιδρυτική συνέλευση των ΑΣΚΙ έγινε στις 27 Ιανουαρίου 1992, με ιδρυτικά μέλη τους: Σπύρο Ασδραχά, Σωτήρη Βαλντέν, Γιάννη Βούλγαρη, Γρηγόρη Γιάνναρο, Πάνο Δημητρίου, Αγγελο Ελεφάντη, Φίλιππο Ηλιού, Νίκο Κέντρο, Φώτη Κουβέλη, Λεωνίδα Κύρκο, Αντώνη Λιάκο, Χρήστο Λούκο, Βασίλη Παναγιωτόπουλο, Θόδωρο (Αλέκο) Παπαπαναγιώτου, Προκόπη Παπαστράτη, Τριαντάφυλλο Σκλαβενίτη, Δημήτρη Σπάθη, Ρένα Σταυρίδη-Πατρικίου, Κωνσταντίνο Τσουκαλά, Κώστα Φιλίνη και Χρήστο Χατζηϊωσήφ. Πρώτος πρόεδρος των ΑΣΚΙ (και μέχρι τον θάνατό του) ήταν ο Φίλιππος Ηλιού. «Την έννοια της κομματικής χρήσης της ιστορίας υποκαθιστούσε βαθμιαία, μια νέα αντίληψη για τους όρους πρόσβασης και έρευνας της σύχρονης ιστορίας, και των τεκμηρίων της, σε συνθήκες ελευθερίας και διαφάνειας. Οι δρόμοι που οδήγησαν στη δημιουργία των ΑΣΚΙ είχαν ανοίξει» έγραφε τότε ο ιστορικός Φίλιππος Ηλιού.
Στόχοι των ΑΣΚΙ ήταν εξαρχής: η συγκέντρωση, διατήρηση και αξιοποίηση γραπτού και έντυπου αρχειακού υλικού, που αναφέρεται στην ιστορία των σύγχρονων πολιτικών και κοινωνικών ιδρυμάτων στην Ελλάδα, η ταξινόμηση, καταλογογράφηση και επιστημονική αξιοποίηση των αρχείων που βρίσκονται στην κατοχή τους, η πρόσβαση και η ελεύθερη χρήση όλων αυτών των τεκμηρίων από τους μελετητές και από κάθε ενδιαφερόμενο πολίτη.
Χαμένοι στα βιβλιοστάσια
Στα χρόνια που πέρασαν έγιναν πολλά. Ο τέταρτος όροφος του κτιρίου της Πλατείας Κουμουνδούρου, όπου στεγάζονται τα γραφεία του Συνασπισμού και παραχωρήθηκε μαζί με τις πρώτες αρχειακές συλλογές στα ΑΣΚΙ, είναι πια εντελώς γεμάτος. Τα βιβλιοστάσια ασφυκτιούν, το ίδιο και τα ράφια. Τα ΑΣΚΙ διαθέτουν πια αρχεία από τον Μεσοπόλεμο, την Κατοχή, την Αντίσταση, τεκμήρια από τη δράση αντιδικτατορικών οργανώσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό, αρχεία συνδικαλιστικών και κοινωνικών οργανώσεων σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα, συλλογές νεολαίας και φοιτητών από τη μεταπολίτευση. Στη βιβλιοθήκη υπάρχουν σήμερα χιλιάδες πολύτιμα έντυπα (βιβλία, παράνομες εφημερίδες, προκηρύξεις) που αφορούν την πρόσφατη ελληνική ιστορία και τα κοινωνικά κινήματα στη χώρα μας. Ανάμεσά τους μία από τις μεγαλύτερες συλλογές αντιστασιακού παράνομου Τύπου από την περίοδο της Κατοχής και της δικτατορίας ενώ υπάρχουν και πολλές αρχειακές συλλογές επωνύμων.
Τα τελευταία χρόνια, τρεις φορές την εβδομάδα λειτουργεί στους χώρους των ΑΣΚΙ το αναγνωστήριο, που μόνο το 2008 δέχτηκε 1.000 επισκέψεις ερευνητών και μελετητών, αλλά και συνεργασία με τα Πανεπιστήμια Αθήνας, Αιγαίου, Θεσσαλίας και Πάντειο. Τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο του προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας» έχει ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση πολλών έργων. Στον διαδικτυακό κόμβο των ΑΣΚΙ (www.askiweb.eu) βρίσκονται πλέον, με απόλυτα ελεύθερη πρόσβαση, 180 χιλιάδες σελίδες από σπάνια αρχειακά και έντυπα τεκμήρια που αφορούν όλες τις στιγμές του 20ού αιώνα.
Ετήσια έκδοση
Τα τελευταία έντεκα χρόνια, κάθε τέτοια εποχή εκδίδεται το ετήσιο περιοδικό των ΑΣΚΙ, το «Αρχειοτάξιο» (σε συνεργασία με τις εκδόσεις «Θεμέλιο»). Είναι μια καλαίσθητη έκδοση, διακριτή, με ένα αφιέρωμα κάθε χρόνο και πληροφορίες για τη δράση και τις συλλογές των Αρχείων. Από το υλικό των συλλογών και τις δραστηριότητες των ΑΣΚΙ έχουν ήδη κυκλοφορήσει εκδόσεις που βασίζονται στο αρχειακό υλικό που διαθέτουν τα ΑΣΚΙ καθώς και η σειρά «Μαρτυρίες», που αριθμεί ήδη εννέα βιβλία. Στη διάρκεια της πορείας τους έχουν οργανώσει συνέδρια, εκθέσεις, ημερίδες, εκδηλώσεις και σεμινάρια. Ενας όροφος όπου στεγάζονται και διασώζονται πολλές από τις μνήμες όλων μας. Τις πρόσφατες και τις παλαιότερες. Δηλαδή από όσα διαμόρφωσαν και επηρέασαν την πορεία της χώρας τον 20ό αιώνα. Σε φύλλα εφημερίδων, σε αφίσες, σε προκηρύξεις, σε μπροσούρες, σε φωτογραφίες, σε χαρακτικά, σε χιλιάδες σελίδες χαρτί.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_21/06/2009_319168
Του Σπυρου Ι. Ασδραχα*
Οι προοπτικές των ΑΣΚΙ βρίσκονται σε συνάρτηση α) με τις οικονομικές τους διαθεσιμότητες και β) με την πνευματική τους ανεξαρτησία. Ο δεύτερος όρος είναι εξυπαρχής εξασφαλισμένος ως sine qua non της ύπαρξής τους. Ωστόσο, η εμπραγμάτωση της ανεξαρτησίας αυτής, αν δεν καθορίζεται, οπωσδήποτε υπερκαθορίζεται από τον πρώτο όρο. Ως την ώρα, οι οικονομικές διαθεσιμότητες ευνοούσαν, κατά κύριο λόγο, τη δημοσιοποίηση των τεκμηρίων τους: αυτό, φυσικά, συνάδει με την κύρια ιδιότητά τους, δηλαδή εκείνη του αρχείου.
Τα ΑΣΚΙ, όμως, θέλησαν, και σε σημαντικό βαθμό πραγματοποίησαν και πραγματοποιούν ένα συναφές, και όχι παράλληλο, αιτούμενο, δηλαδή να είναι εστία ιστορικού προβληματισμού. Ευτυχώς, το αιτούμενο αυτό καθορίζεται από τις οικονομικές διαθεσιμότητες, αλλά από την ερευνητική και στοχαστική ομοθυμία των συνεργατών και των φίλων τους. Είναι γνωστό σε τι αυτό το αιτούμενο εξειδικεύεται: σεμινάρια επικεντρωνόμενα στη μετάβαση από το τεκμήριο στην ερμηνεία του, εκδόσεις τεκμηριωτικού και στοχαστικού χαρακτήρα, συνέδρια και εκθέσεις. Ελπίζουμε ότι αυτοί οι σκοποί, αρχειακή συγκρότηση και εργαλειοποίησή της, διαμόρφωση εστιών ιστορικού προβληματισμού, θα συνεχιστούν με την ίδια και, μακάρι, μεγαλύτερη ζέση. Εκείνο που μοιάζει βέβαιο είναι ότι η πνευματική ομοθυμία θα εξακολουθήσει να τα χαρακτηρίζει, ανεξάρτητα από την ύπαρξη των άλλων, οπωσδήποτε αναγκαίων όρων της λειτουργίας τους.
*Ο κ. Σπύρος Ι. Ασδραχάς είναι ιστορικός και πρόεδρος του Δ.Σ. των ΑΣΚΙ.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_100002_21/06/2009_319169
Τα προβλήματα και τα στοιχήματα για το μέλλον των ΑΣΚΙ
Δύο από τους νέους ιστορικούς που έχουν αφιερώσει πολλές ώρες της ζωής τους στα ΑΣΚΙ τα τελευταία χρόνια είναι ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης (γενικός γραμματέας του Δ.Σ.) και η Ιωάννα Παπαθανασίου (μέλος του Δ.Σ. και υπεύθυνη των αρχειακών συλλογών). Τους ρωτήσαμε για το χθες, το σήμερα, και το αύριο των ΑΣΚΙ.
– Είστε ικανοποιημένοι από τη μέχρι σήμερα πορεία των Αρχείων;
– Ι.Π.: Νομίζω ότι μετά τον θάνατο του Φίλιππου Ηλιού δώσαμε έναν μεγάλο αγώνα και κερδίσαμε ένα στοίχημα. Γιατί κακά τα ψέματα, ανεξάρτητα από τις πλαισιώσεις που είχαν τα ΑΣΚΙ σε ανθρώπους, στην πρώτη του φάση αυτός ο χώρος ήταν απολύτως σηματοδοτημένος από την παρουσία του Φίλιππου. Το κενό ήταν τεράστιο. Και δεν ήταν λίγες και οι εσωτερικές αντιθέσεις ως προς το πού θα κατευθυνθεί αυτός ο χώρος. Νομίζω ότι και τις αντιθέσεις μας τις λύσαμε και τις λειάναμε και πήγαμε πάρα πολύ καλά. Υστερα από τόσα χρόνια, και κάνοντας τον απολογισμό, αυτό που και ο ίδιος είχε φανταστεί, ένας χώρος πολυφωνικός, ένας χώρος, ο οποίος θα φτιάχνει τις διαφορετικές ψηφίδες αυτού που είναι η κοινωνική ιστορία της Ελλάδας έχει καταφέρει να συγκροτείται σταδιακά.
– Ποια ήταν τα μεγαλύτερα προβλήματα αυτό το διάστημα;
– Ι.Π.: Ηταν η μείωση των χρηματοδοτήσεων από την Ολυμπιάδα και μετά. Ενα κέντρο που είχε σταθερή επιχορήγηση από δύο υπουργεία, άρχισε να χάνει αυτό που ήταν ο βασικός τροφοδότης του. Και ευτυχώς η «Κοινωνία της Πληροφορίας» και τα ευρωπαϊκά προγράμματα μπόρεσαν να αναπληρώσουν το κενό...
Β.Κ.: Αναπλήρωσαν το κενό, από την άλλη δημιούργησαν ένα καινούργιο πρόβλημα που ήταν το να μπορέσει να ισορροπήσει το αρχείο ανάμεσα σ’ αυτό που ήταν οι κατ’ εξοχήν δουλειές του (αρχειοθέτηση, εξυπηρέτηση ιστορικών, έρευνα) με τα μεγάλα προγράμματα ψηφιοποίησης και τα τεράστια κονδύλια, τα οποία όμως προσανατόλιζαν αναγκαστικά την εργασία μας προς ορισμένους τομείς. Εκεί υπήρξε μια συστηματική προσπάθεια, ώστε αφενός τα προγράμματα αυτά να παράγουν παράλληλα αποτελέσματα πέρα από την ίδια την ψηφιοποίηση και αφετέρου υπήρξε προσπάθεια να συνεχιστούν οι αρχειοθετήσεις, οι ταξινομήσεις και η έρευνα. Αυτό είναι μια μεγάλη κληρονομιά του Φίλιππου απ’ τη μια, με την έννοια ότι εκείνος συνδύαζε όλο αυτό που κάνει το Αρχείο με την έρευνα και από την άλλη είναι κάτι που μας ξεπερνάει επί της ουσίας. Δηλαδή απαιτεί οικονομικές δυνατότητες που δεν τις έχουμε.
– Σκέφτεστε πάντα τη μεταστέγαση των ΑΣΚΙ ή είναι κάτι πολύ δύσκολο;
– Β.Κ.: Το όνειρο της μεταστέγασης υπάρχει πάντα. Αυτή τη στιγμή τα ΑΣΚΙ ασφυκτιούν, δηλαδή καταλαμβάνουν με τους νοικιασμένους χώρους περίπου 600 τ.μ. τα οποία όμως δεν αρκούν με βάση των πλούτο των συλλογών. Δυστυχώς, όλες οι πόρτες που χτυπήσαμε μέχρι τώρα για την παραχώρηση ενός κτιρίου για τη στέγαση των Αρχείων δεν βρήκαν ανταπόκριση. Αν συνεχιστεί ο ίδιος ρυθμός προσκτήσεως συλλογών, έχουν ανάγκη από νέο χώρο.
Ι.Π.: Τα τελευταία χρόνια δηλαδή αυτή η ανάγκη έχει γίνει επιτακτική. Αυτό που ήταν όνειρο και αίτημα, εδώ και 7-8 χρόνια, σήμερα είναι ανάγκη επιτακτική. Γίνεται θηλιά και αναγκαζόμαστε να βρίσκουμε λύσεις που δεν είναι οι ιδανικότερες. Συνεχίζουμε ν’ αναζητούμε χώρους και ευελπιστούμε.
– Ποιος είναι ένας στόχος που θέλετε οπωσδήποτε να τον πραγματοποιήσετε τα επόμενα χρόνια;
– Ι.Π.: Υπάρχουν πολλοί στόχοι που είναι στρατηγικοί άξονες για τα ΑΣΚΙ. Βεβαίως είναι η συνέχιση προσκτήσεως συλλογών. Το κτιριακό είναι κι αυτός ένας στόχος. Η διεύρυνση της βιβλιοθήκης είναι ένας άλλος. Ομως εκείνο που είναι μεγάλο στοίχημα είναι η διπλή υπόσταση των ΑΣΚΙ. Δηλαδή από τη μία χώρος συσσώρευσης αρχείων, επεξεργασίας τους και διοχέτευσής τους στην έρευνα και από την άλλη ένα ερευνητικό εργαστήρι που κάνει σεμινάρια, έρχεται σε επαφή με φοιτητές, ανοίγει την πόρτα του σε νέους ερευνητικούς προβληματισμούς και αποκτά ένα ακροατήριο που σχετίζεται κυρίως με τον φοιτητικό και τον επιστημονικό χώρο. Δηλαδή να γίνει ένας χώρος και επιστημονικού ερευνητικού διαλόγου. Είναι στόχοι δρομολογημένοι που κάθε δρόμο εξελίσσονται και εμπλουτίζονται.
Β.Κ.: Τα σεμινάρια του Παντείου είναι μια πολύ σημαντική στιγμή για τα ΑΣΚΙ από το 2003 που ξεκίνησαν. Η σύνδεση με τους νέους ερευνητές πράγματι είναι ένας σημαντικός στόχος. Θέλω να προσθέσω όμως την επέκταση των συλλογών μας προς χώρους κοινωνικούς που μέχρι αυτή τη στιγμή δεν έχουν γίνει αντικείμενο συστηματικής συλλογής και δεν μας είχαν απασχολήσει. Πέρυσι αποκτήσαμε ένα σημαντικό τμήμα του αρχείου αντιρρησιών συνείδησης και είναι πολύ σημαντικό απόκτημα, όπως και τεκμήρια από οργανώσεις οικολογικές, φοιτητικές, κ.λπ. από το ’70 και μετά. Ολα αυτά ανοίγουν μια προοπτική που μας ενδιαφέρει πολύ.
Ι.Π.: Πέρα από τα παλιά, δημιουργείται ένα τεράστιο απόθεμα γι’ αυτό που είναι η μεταπολίτευση μέχρι τις μέρες μας. Αυτή τη στιγμή μπορεί να μην είναι ακόμα στα ενδιαφέροντα της επιστημονικής κοινότητας, αλλά όταν θα αρχίσει να μπαίνει, θα μπορούμε να καλύψουμε πάρα πολλά ερωτήματα γι’ αυτή την περίοδο.
Β.Κ.: Τα ΑΣΚΙ στηρίχτηκαν όλα αυτά τα χρόνια στην εθελοντική δουλειά κάποιων, αλλά και στην επαγγελματική απασχόληση κάποιων άλλων που με δύσκολους όρους εργασίας ανταποκρίθηκαν με εξαιρετικό τρόπο στις υποχρεώσεις τους.
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_100003_21/06/2009_319170
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου