Ανθρωπιά στις φλόγες του πολέμου

ΤΟ ΥΠΟΒΡΥΧΕΙΟ U-BOAT 35

Συγκλονιστικές αφηγήσεις 70 χρόνια μετά τον τορπιλισμό του ελληνικού ατμόπλοιου «Διαμαντής» από το γερμανικό υποβρύχιο U-35

«Είμαι η μοναδική εν ζωή Ιρλανδή μάρτυρας», λέει στο ανοιχτό μαγνητόφωνο η ηλικιωμένη Ιρλανδή Αϊλιν Κλίρι. «Δηλαδή, τους είδατε;», η ερώτηση. «Τους είδα. Είδα και τους 28 με τα ίδια μου τα μάτια. Διέσχισαν το χωράφι του πατέρα μου», αποκαλύπτει όρθια στην κεντρική πλατεία του Βέντρι, κωμόπολη της Δυτικής Ιρλανδίας, με φόντο την ιρλανδική ακτή και τον Ατλαντικό Ωκεανό. Οπου αμέσως μετά την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 4 Οκτωβρίου 1939, το γερμανικό υποβρύχιο U-35 αποβίβασε τα μέλη του πληρώματος του οινουσσιακού ατμοπλοίου «Διαμαντής», αφού την προηγουμένη το είχε τορπιλίσει και βυθίσει στις ακτές της νότιας Ουαλλίας. Το «Διαμαντής» μετέφερε ορυκτό μαγγάνιο -πρώτη ύλη για την κατασκευή πολεμικού υλικού- από τη Δυτική Αφρική στην εμπόλεμο τότε Αγγλία. Το πλήρωμα; Ολοι Ελληνες.

Ο Γερμανός κυβερνήτης Werner Lott την ώρα μεγάλης θαλασσοταραχής και πριν από τον τορπιλισμό λαμβάνει μια ασυνήθιστη απόφαση: τη μεταφορά τους με βάρκα στο υποβρύχιο. Τους προσφέρουν ρούχα, φαγητό, τσιγάρα και την επόμενη μέρα, τους αποβιβάζουν στο μικρό, απομακρυσμένο, αλλά εξαιρετικά βαθύ και επομένως κατάλληλο για υποβρύχιο, λιμάνι του Βέντρι. «Ηταν μεγάλοι άντρες», θυμάται ύστερα από 70 χρόνια η Αϊλιν, μικρό παιδί εκείνη την εποχή. «Ετρεμαν από το κρύο και δεν είχαν παπούτσια. Πήγαν στο γειτονικό μας σπίτι, όπου τους προσέφεραν ζεστή σούπα και ψωμί. Επειτα μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο και φιλοξενήθηκαν από κατοίκους της περιοχής. Δεν είχα ακούσει λέξη μέχρι τότε για την Ελλάδα». Με αυτό τον τρόπο σώζεται το ελληνικό πλήρωμα.

Συμβολική πράξη

Με μια πρωτοβουλία γεμάτη συμβολισμούς, η νεοσύστατη «Ιστορική Εταιρεία του Βέντρι» πραγματοποίησε φέτος εκδήλωση μνήμης στην περιοχή (Βέντρι 17/10/2009), όπου παρέστησαν όχι μόνο οι 80 περίπου κάτοικοι του χωριού, αλλά και ο Γερμανός πρέσβης στην Ιρλανδία, εκπρόσωποι των αρχών της χώρας και ο κ. Ευάγγελος Αγγελάκος, δήμαρχος Οινουσσών και ανιψιός του υποπλοίαρχου Ζαννή Ε. Λεμού. Από τους συγγενείς του πληρώματος παρευρίσκονται ο γιος του δημάρχου, Ηλίας Αγγελάκος, ο Γιάννης Δ. Πατέρας, εγγονός του πλοιάρχου, ο Μιχάλης Μονιός, πρόεδρος του Ταμείου Ευπραγίας Οινουσσών, που ιδρύθηκε το 1942 με έδρα το Λονδίνο για να αποστέλλεται οικονομική ενίσχυση στις οικογένειες των ναυτικών, οι οποίες κατά τη διάρκεια του πολέμου παρέμειναν στο νησί, και ο αντιπρόεδρός του, Γιάννης Μ. Χατζηπατέρας, σύζυγος της εγγονής του υποπλοιάρχου και εγγονός του Κώστα Δ. Πατέρα, ενός εκ των ιδιοκτητών του «Διαμαντής» και αδελφού του πλοιάρχου.

«Καπετάνιος του «Διαμαντής» ήταν ο Καπτα-Πανάγος Δ. Πατέρας και σχεδόν το μισό πλήρωμα ήταν Εγνουσσιώτες», σημειώνει ο κ. Αγγελάκος. «Το «Διαμαντής» ήταν το πρώτο ελληνικό εμπορικό πλοίο, που τορπιλίσθηκε και βυθίσθηκε ένα μήνα μετά την κήρυξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ένα χρόνο πριν από την εμπλοκή της Ελλάδας σε αυτόν».
Η βοήθεια που προσέφερε ο κυβερνήτης και τα μέλη του πληρώματος του γερμανικού U-35, έτυχε ανταπόδοσης μερικές εβδομάδες αργότερα. Καθώς το υποβρύχιο έπλεε στη Βόρεια Θάλασσα, εντοπίστηκε από βρετανικά καταδιωκτικά. Αναγκάστηκε να αναδυθεί, καθώς είχε πληγεί από βόμβες βυθού και υπέστη βλάβες. Ο λόρδος Μάουντμπατεν διατάζει να διασωθεί το πλήρωμα του υποβρυχίου.

«Ο παππούς πέθανε όταν ήμουν ενάμισι έτους. Το είχα συζητήσει αρκετά με τη γιαγιά», εξηγεί ο Γιάννης Δ. Πατέρας, εγγονός του πλοιάρχου. «Μέσα στο υποβρύχιο ο Werner Lott του είπε «έλα να δεις πού θα ρίξω τις τορπίλες». Εκείνος δεν μπόρεσε να κοιτάξει από το τηλεσκόπιο. Του είπε «δεν θέλω». Θεωρούνταν χαμένοι για τρεις μέρες, Στο τηλέφωνο ο παππούς το πρώτο που ρώτησε είναι αν και τι είδους ασφάλεια έχει το πλοίο. Αυτά τα περιστατικά γνωρίζω για τον παππού». Οσο για το σήμερα; «Η ιστορία των Οινουσσών θα ήταν διαφορετική, αν ο κυβερνήτης είχε πάρει άλλη απόφαση», συνεχίζει ο ίδιος. Μετά τα αποκαλυπτήρια του μνημείου, ο δήμαρχος συμβολικά φυτεύει στην αυλή του σχολείου του Βέντρι μια ελιά από την Ελλάδα.

Εκεί και ένας ακόμη εγγονός: όχι από την ελληνική, αλλά από την ιρλανδική οικογένεια. Αγέννητος τότε, ο Μόρις Κλίρι μεταφέρει σήμερα τις διηγήσεις: «Η γιαγιά μου μού έλεγε ότι ήρθαν στο σπίτι, πως παρέλυαν από το κρύο, και ήταν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Η θεία μου, νοσηλεύτρια από την Αγγλία, έτυχε να είναι εδώ και έκανε τα αδύνατα δυνατά. Οι αρχές στη συνέχεια τους μετέφεραν στο νοσοκομείο». Τι άλλο έλεγε η γιαγιά; «H γιαγιά μου το θεωρούσε φυσιολογικό να ανοίξει την πόρτα του σπιτιού, ειδικά για ένα τέτοιο γεγονός. Θα ανοίγαμε τις πόρτες μας από όποιο σημείο της γης κι αν ήταν». Ο Ιρλανδός δημοσιογράφος Μάρκος από το κρατικό ραδιόφωνο ΡΤΕ τον διακόπτει: «Ηταν ένα μεγάλο θέμα στις ειδήσεις. Να φανταστείς, ήταν στην πρώτη σελίδα του αμερικανικού περιοδικού LIFE. Και την ίδια την περιοχή το γεγονός τη συγκλόνισε».

Ο ρόλος της Εταιρείας

«Διεθνή γεγονότα δεν συμβαίνουν εδώ. Είμαστε σε μια απομακρυσμένη γωνιά της Ευρώπης. Εχουμε χάσει τη ναυτική μας παράδοση, την αίσθηση και επαφή με τον ωκεανό», σημειώνει δείχνοντας τη θάλασσα ο ιστορικός BreandaO' Ciobhain, γραμματέας της «Ιστορικής Εταιρείας του Βέντρι» (Ventry Historical Society). Ποιος ο ρόλος της Εταιρείας; «Να καλλιεργήσει την αίσθηση της κοινότητας και τη διαμόρφωση συνείδησης όλων όσων έχουν διαδραματιστεί στην περιοχή. Αν ενώσουμε τις δύο μικρές μας κοινωνίες, ίσως αναπτυχθεί μια νέα αίσθηση ταυτότητας, μέσα από τις αξίες του περιστατικού του 1939». Για τον ίδιο υπάρχει και άλλος «δεσμός» με την Ελλάδα: «Γιορτάζουμε την Αγία Αικατερίνη της Αλεξάνδρειας στις 25 Νοεμβρίου κάθε χρόνο. Εχουμε μεγάλη γιορτή και επισκεπτόμαστε τα ερείπια του ναού μας, που φέρει ελληνικό όνομα».

Συγκινητική πράξη

Στην κεντρική πλατεία του Βέντρι υψώθηκαν από προσκόπους η ιρλανδική, η ελληνική, η γερμανική, καθώς και η σημαία της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Αναμνηστική πλάκα μνημονεύει πια το γεγονός. «Είναι πολύ συγκινητική ως πράξη», επισημαίνει στην «Κ» ο Γερμανός πρέσβης στην Ιρλανδία Dr. Busso voAlvensleben. «Οι μνήμες από τον πόλεμο είναι τόσο τρομακτικές που είναι μεγάλη ανακούφιση να θυμόμαστε τέτοια γεγονότα». Εξηγεί πως οι σχέσεις με την Ιρλανδία είναι εξαιρετικά καλές, αφού οι δύο χώρες δεν βρέθηκαν αντιμέτωπες στον πόλεμο, επισημαίνοντας πως «δεν θα πρέπει να αναδεικνύουμε το γεγονός σε εθνικό επίπεδο, αφού είναι ένα θέμα με πανανθρώπινη σημασία, και όχι τόσο εθνική διάσταση».

Τηλεγραφήματα μεταξύ Ιρλανδίας-Γερμανίας στον εκθεσιακό χώρο του Βέντρι αποκαλύπτουν τα κρυφά σχέδια επίθεσης της ναζιστικής Γερμανίας στην Ιρλανδία. Ο επισκέπτης, μέσα από σπάνια δημοσιεύματα και ντοκουμέντα της εποχής, βλέπει την ιστορία να περνάει μπροστά του σαν ταινία. Θυμάται πως ο Ιρλανδός πρωθυπουργός Εϊμον ντε Βαλέρα τήρησε στάση ουδετερότητας κατά τη διάρκεια του πολέμου, παρά τις πιέσεις και από τις δύο πλευρές, και πως η ιρλανδική ουδετερότητα ερμηνεύθηκε ως γερμανόφιλη, κυρίως από τη Σοβιετική Ενωση, εμποδίζοντας μέχρι το 1955 τις απόπειρες της Ιρλανδίας να γίνει μέλος του ΟΗΕ. Μεταξύ άλλων, αίσθηση κάνει και η μοναδική φωτογραφία μελών του πληρώματος του «Διαμαντής», στα σκαλοπάτια του Νοσοκομείου του Ντινγκλ, της μικρής ιρλανδικής πόλης, όπου είχαν μεταφερθεί.

Το 1939 η βάρκα του U-35 κάνει 7 φορές τη διαδρομή μέχρι την ακτή για να αποβιβάσει και τα 28 μέλη. «Στο υποβρύχιο μάς έδωσαν στεγνά ρούχα, ζεστό φαγητό και τσιγάρα», σημειώνει σε μαρτυρία του ο καπετάνιος του ελληνικού ατμόπλοιου, ο οποίος μάλιστα στέλνει από το ταχυδρομείο του Βέντρι και ένα γράμμα του Γερμανού κυβερνήτη που του το ζήτησε ως χάρη. Το 1984 ο κυβερνήτης Lott επιστρέφει στο Βέντρι για να δει από κοντά την ακτή όπου αποβίβασε τους Ελληνες ναυτικούς. Η ενέργειά του, η φιλοξενία των ντόπιων Ιρλανδών κατοίκων και η παρουσία Ελλήνων συγγενών του πληρώματος «φωτίζουν» 70 χρόνια μετά τον άνθρωπο πίσω από τον πόλεμο.

Υ.Γ.: Για την ιστορία, ο άνθρωπος που συγκέντρωσε ύστερα από έρευνες σπάνια ντοκουμέντα για το U-35 και την υπόθεση «Διαμαντής» φέρει το όνομα Hans U. Mair. Είναι ο μακρινός συγγενής του α΄ Μηχανικού του γερμανικού U-35 που κινητοποίησε την κοινότητα του Βέντρι, αν και δεν κατόρθωσε να παρευρεθεί στην εκδήλωση. Ζει στην Αμερική και διαρκώς «βομβαρδίζει» με στοιχεία τόσο την ιστοσελίδα του (http://www.u-35.com) όσο και το σχετικό βιβλίο που ετοιμάζει. Στη συγκέντρωση στοιχείων συνεισέφερε εσχάτως και ο δήμαρχος Οινουσσών, έπειτα από συνομιλίες με συγγενείς των μελών του πληρώματος και από βιβλία ή εφημερίδες της εποχής κατά την οποία έλαβε χώρα το περιστατικό. Χάρη στις πληροφορίες του Mair, ο δήμαρχος Οινουσσών κατόρθωσε να συναντήσει από κοντά τις επόμενες μέρες τρία εν ζωή μέλη του U 35, 90άρηδες πλέον. Συγκεκριμένα, τον ναύτη Johannes Thieme, που ζει στη Σκωτία, τον τεχνίτη τορπιλών Willi Jacob στο Μέντεν της Γερμανίας και τον επίσης ναύτη Gerhard Freier, που κατοικεί σε χωριό κοντά στα σύνορα της Γερμανίας με την Πολωνία. Οι συναντήσεις δημοσιεύθηκαν στα τοπικά μέσα ενημέρωσης.

Του Λεωνιδα Nτιλσιζιαν

Το «Διαμαντής» και το «Πηλέας»: δύο όψεις του ίδιου νομίσματος

«Η συμβολή του ελληνικού εμπορικού ναυτικού κατά τη διάρκεια του πολέμου είναι πολύ σημαντική», επισημαίνει ο Γιάννης Μ. Χατζηπατέρας. Υπενθυμίζει πως «μόνο ένα εγνουσσιώτικο πλοίο επέστρεψε πίσω μετά τον πόλεμο» και πως οι πλοιοκτήτες, που έχασαν στη διάρκεια του πολέμου τα καράβια τους, αγόρασαν από την αμερικανική κυβέρνηση, με τη λήξη του πολέμου, πλοία Liberties. Πάνω από 2.000 Ελληνες ναυτικοί υπολογίζεται ότι έχασαν τη ζωή τους στον πόλεμο, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται όσοι παραφρόνησαν μπροστά στη φρίκη του τορπιλισμού.

Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο ελληνικός εμπορικός στόλος -περίπου 600 πλοία- επιτάχθηκε από την ελληνική κυβέρνηση, η οποία στη συνέχεια τον χρονοναύλωσε στους Βρετανούς για την εξυπηρέτηση των συμμαχικών αναγκών. Χρησιμοποιήθηκε σε νηοπομπές στον Ατλαντικό ωκεανό. Ολα όσα διαδραματίστηκαν στη διάρκεια του Πολέμου αποδεικνύουν πως δυστυχώς το «Διαμαντής» είναι η εξαίρεση από τον κανόνα.

Στον αντίποδά του είναι η περίπτωση του φορτηγού πλοίου «Πηλέας». Τορπιλίσθηκε στις 13/3/1944 στον Ατλαντικό ωκεανό από το γερμανικό υποβρύχιο U-852, του οποίου ο κυβερνήτης διέταξε εν ψυχρώ τη ρίψη χειροβομβίδων εναντίον των ναυαγών, ώστε να εξαφανισθούν τα ίχνη τους. Από τα 40 μέλη του πληρώματος διασώθηκαν μόνον τα τρία! Υστερα από 36 ημέρες, πάνω σε μία σχεδία και κάτω από τον δυνατό ήλιο του Ισημερινού, περισυνελέγησαν από διερχόμενο εμπορικό πλοίο. Με βάση τη μαρτυρία του διασωθέντος υποπλοιάρχου, το δικαστήριο της Νυρεμβέργης καταδίκασε σε θάνατο τον κυβερνήτη του υποβρυχίου και πλωτάρχη Erick Wilhem. Οπως φαίνεται, η στάση του Werner Lott και του U-35 δεν βρήκε πολλούς μιμητές...

Το πλήρωμα του πλοίου

1. Πανάγος Πατέρας, πλοίαρχος, 2. Ζαννής Λεμός, υποπλοίαρχος, 3. Πέτρος Ποντικός, ανθυποπλοίαρχος, 4. Δαμιανός Τσιγκάρης, δόκιμος πλοίαρχος, 5. Κωνσταντίνος Βαλάσης, ασυρματιστής, 6. Κωνσταντίνος Μονσελάς, Α΄ μηχανικός, 7. Πέτρος Ποντικός, Β΄ μηχανικός, 8. Νικόλαος Γαληνός, Γ΄ μηχανικός, 9. Νικόλαος Ψαρέλης, Γ΄ μηχανικός, 10. Διαμαντής Ποντικός, ναύκληρος, 11. Παναγιώτης Συρίχης, θαλαμηπόλος, 12. Γεώργιος Ποντικός, μάγειρας, 13. Αντώνιος Σπύρου, αρχιθερμαστής, 14. Δημήτριος Δημόπουλος, ναύτης, 15. Μιχαήλ Λοΐζος, ναύτης, 16. Παντελής Κυπραίος, ναύτης, 17. Νικόλαος Καρβέλης, ναύτης, 18. Ιωάννης Ζαγοριανός, ναύτης, 19. Θεμιστοκλής Τσαρνάς, ναύτης, 20. Μιχαήλ Φωτεινός, ναυτόπαις, 21. Θεόδωρος Ματρώζος, θερμαστής, 22. Νικόλαος Καραγκιόζης, θερμαστής, 23. Γεώργιος Κουτσουράς, θερμαστής, 24. Γεώργιος Μαρκάκης, θερμαστής, 25. Ιωάννης Σταμπουλής, θερμαστής, 26. Νικόλαος Γουμάνης, ανθρακεύς, 27. Μιχαήλ Ρομσπόγλου, ανθρακεύς, 28. Δημήτριος Καπίρης, ανθρακεύς.

Πηγή:

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_2_28/10/2009_335166

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_ell_100029_28/10/2009_335165

Ευχαριστώ Μίλτο