ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ – ΜΕΓΑΛΗ ΤΑΡΑΧΗ

 

ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ – ΜΕΓΑΛΗ ΤΑΡΑΧΗ

 

Η ΑΠΟΚΑΘΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ

 

Ο ευσχήμων Ιωσήφ,

από του ξύλου καθελών τό άχραντόν σου Σώμα,

σινδόνι καθαρά ειλήσας και αρώμασιν,

εν μνήματι καινώ, κηδεύσας, απέθετο.

 

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής στην εκκλησία διαβάζονται οι Ώρες στη θέση της Θείας Λειτουργίας, και εδώ να σημειώσουμε ότι η Μεγάλη Παρασκευή είναι η μοναδική μέρα του έτους που δεν τελείται Θεία Λειτουργία.

Μετά τις Ώρες ακολουθεί ο Εσπερινός και η Αποκαθήλωση του Κυρίου από τον Σταυρό. Στη συνέχεια στο κέντρο του ναού τοποθετείτε ο Επιτάφιος με την εικόνα του Κυρίου στον τάφο.

Η μυσταγωγία του εκκλησιασμού το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, που είναι «η σοβαρότερη και πιο ιερή μέρα του ορθόδοξου εορτολογίου», πρέπει να φέρνει τον χριστιανό στην εκκλησία με βαθειά κατάνυξη. Ο πιστός με την σύνοψη στο χέρι και αφού κάνει τον σταυρό του, θα πρέπει να ανάψει το κερί και να προσκυνήσει την εικόνα της Αποκαθήλωσης και να πάρει την θέση του ανάμεσα στους πολλούς πιστούς που παρακολουθούν τα εκκλησιαστικά δρώμενα.

Ο αείμνηστος καθηγητής Δημ. Σ. Λουκάτος στο βιβλίο του «Πασχαλινά και της Άνοιξης» (εκδόσεις Φιλιππότη) μας προσφέρει μια σπουδαία περιγραφή της «Αποκαθήλωσης».

«Η “Αποκαθήλωση” μέσα στην κατάμεστη πάντα εκκλησιά, προς το μεσημέρι είναι μια από τις πιο αναπαραστατικές σκηνές της ορθόδοξης τελετουργίας. Ο ιερέας παριστάνει τον Ιωσήφ (από Αριμαθαίας), ανεβαίνει με μικρή σκάλα στον στημένο Σταυρό, αποκαθηλώνει τον “Εσταυρωμένο” και τον πηγαίνει σεβαστικά στο Άγιο Βήμα, απ’ όπου θα ξαναβγεί κρατώντας το ξαπλωτό νεκρό σώμα του Χριστού (τον Αμνό) για τον Επιτάφιο. Με πομπή θα το αποθέσει στο ανθοστολισμένο κουβούκλιο. Στο διάστημα αυτό ψάλλεται συνοδευτικά ένα αφηγηματικό και ποιητικότατο Δοξαστικό των Αποστίχων (Σε τον αναβαλλόμενο το φως ώσπερ ιμάτιον...) σε ήχο πλάγιο πρώτο, που όταν ο ψάλτης είναι ικανός, αποτελεί ένα από τα αρχαιοπρεπέστερα και συγκινητικά μουσικά μελωδήματα των Παθών. Και ο ιερέας προσαρμόζει θεαματικά τις κινήσεις του, με τα αντίστοιχα λόγια: – «Πώς σε κηδεύσω, Θεέ μου;... Λεμονανθοί και ραντίσματα με μύρο, την ώρα εκείνη, δίνουν στο πρώτο προσκύνημα του νεκρού Ιησού ανθρώπινο νόημα...».

Μια από τις πιο όμορφες και πιο συγκινητικές στιγμές του Πάσχα είναι η στιγμή της «Αποκαθήλωσης». Είναι η στιγμή που προηγείται της Ταφής μετά την οποία θα έλθει η νίκη του καλού επί του κακού, η νίκη της ζωής επί του θανάτου με την Ανάσταση του Κυρίου.

Κορυφώνεται τη Μεγάλη Παρασκευή το θείο δράμα. Σε κάθε γωνιά της γης, η ορθοδοξία με κατάνυξη, ευλάβεια και συντριβή, βιώνει τα πάθη του Θεανθρώπου. Οι πιστοί συρρέουν στις εκκλη­σίες και παρακολουθούν την τελετή της αποκαθήλωσης.

Το βράδυ, από άκρη σε άκρη της γης, οι Έλληνες, οι Ορθόδο­ξοι, ψάλλουν το «Ω γλυκύ μου έαρ», καθώς το πένθος κορυφώνε­ται. Κρατώντας αναμμένα κεριά, ακολουθούν τις περιφορές των Επιταφίων, που είναι στολισμένοι με πολύχρωμα λουλούδια.

Καθώς το πένθος κορυφώνεται τη Μεγάλη Παρασκευή ένα αρχαίο πένθιμο έθιμο αναβιώνει ακόμη και σήμερα σε κάποια από τα χωριά της Μακεδονίας. Την ώρα που περνά ο Επιτάφιος οι νοικοκυρές βγάζουν στην εξώπορτα ένα πιάτο με φυτρωμένους σπόρους και το ξαναπαίρνουν μέσα στο σπίτι τα ξημερώματα

 

 

 Στολισμός και περιφορά του Επιταφίου

Ο στολισμός και η περιφορά του Επιταφίου είναι το κυριότερο έθιμο της Μεγάλης Παρασκευής. Παλιότερα γινόταν ένας συναγωνισμός ανάμεσα στις ενορίες για τον ομορφότερο στολισμό του Επιταφίου.

Πρώτα πήγαιναν τα λουλούδια για τον στολισμό του Επιταφίου οι ελεύθερες και ύστερα οι παντρεμένες. Από κάτω περνούσαν όλοι από μία φορά ενώ πίστευαν πως αν τα ζωηρά παιδιά περάσουν τρεις φορές θα φρονίμευαν. Τρεις φορές έπρεπε να περάσουν και οι άρρωστοι για να γιάνουν.

Τα λουλούδια που παίρνουν οι πιστοί από τον Επιτάφιο θεωρούνται ευλογημένα και τοποθετούνται στο εικονοστάσι του σπιτιού. Παλιότερα οι γυναίκες έκαναν από τα λουλούδια αυτά φυλαχτά για τους ναυτικούς ενώ ορισμένοι τα χρησιμοποιούσαν και σαν γιατρικό για τον πονοκέφαλο.

Οι «Αδώνιδος Κήποι»

Από τα κατά τόπους έθιμα, που σχετίζονται με την περιφορά του Επιταφίου, αξιοσημείωτο είναι αυτό που τηρείται στις Σέρρες, στη συνοικία του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, παραπέμποντας στο τελετουργικό μιας αρχαιοελληνικής παράδοσης.

Όταν ο Επιτάφιος πλησιάζει, κάθε νοικοκυρά τοποθετεί στο κατώφλι του σπιτιού της ένα τραπεζάκι, πάνω στο οποίο έχει τοποθετηθεί θυμίαμα και η εικόνα του Εσταυρωμένου, πλαισιωμένη από πασχαλιές και άλλα άνθη. Επιπλέον, ετοιμάζεται ένα πιάτο με χλόη κριθαριού ή φακής, έθιμο που παραπέμπει στους «Αδώνιδος Κήπους» της αρχαιότητας. Συμβολίζουν τη νιότη που χάνεται γρήγορα και άδικα όπως και ο Άδωνις που πέθανε από δάγκωμα κάπρου. Την πρώτη μέρα του εθίμου γινόταν αναπαράσταση της κηδείας του και τη δεύτερη μέρα η γιορτή για την ανάσταση του.

Οι παραδόσεις, που κάνουν το ελληνικό Πάσχα μοναδικό ανά τον κόσμο, εξακολουθούν να επιβιώνουν. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι, ακόμη και σήμερα, σε κάποια χωριά οι κάτοικοι δεν στρώνουν καν τραπέζι. Το μοναδικό γεύμα της Μεγάλης Παρασκευής αποτελείται από ένα πιάτο ξύδι, όπου όλοι βουτούν το ψωμί και το γεύονται, συμμεριζόμενοι το Θείο Πάθος.

Σύμφωνα με την παράδοση, τη Μεγάλη Παρασκευή το ράψιμο και το κάρφωμα είναι δουλειές απαγορευμένες. Τα ρούχα που ράβονταν εκείνη την ημέρα θεωρούνταν κακότυχα καθώς πίστευαν ότι θα είχαν την τύχη των ρούχων του Χριστού.  

Όταν νυχτώσει αρχίζει η ακολουθία και η περιφορά του Επιταφίου. Η πομπή σχηματίζεται από τα Εξαπτέρυγα και το Σταυρό μπροστά, τον Επιτάφιο και τους ιερείς πιο πίσω. Στις πόλεις προηγούνται οι μουσικοί, παίζοντας πένθιμα εμβατήρια. Ο κόσμος που ακολουθεί κρατάει στα χέρια αναμμένες λαμπάδες. Κατά διαστήματα η πομπή σταματά σε πλατείες και σταυροδρόμια και εκεί οι ιερείς ψάλλουν δεήσεις. Η περιφορά τελειώνει με την επιστροφή του Επιταφίου στην εκκλησία.

Κατά την διάρκεια της περιφοράς ακούγονται οι επιτάφιοι θρήνοι που ψάλλονται από τους ιερείς και το πλήθος που ακολουθεί την περιφορά του Επιταφίου.

Η περιφορά του Επιταφίου, που παλιότερα ελάμβανε χαρακτήρα διαγωνισμού μεταξύ των διαφόρων ενοριών για τον ομορφότερο στολισμό, εξακολουθεί να δημιουργεί κατανυκτική ατμόσφαιρα ακόμη και σήμερα σε όποιο σημείο της Ελλάδας κι αν γίνεται.

 

 

«Σήμερα μαύρος ουρανός...»

Μεγάλη Παρασκευή. Το θείο δράμα. «Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα, σήμερα όλοι θλίβονται και τα βουνά λυπούνται» όπως ακόμη μοιρολογούν ακόμη στα χωριά της Μακεδονίας.

Η Μ. Παρασκευή είναι ημέρα απόλυτου πένθους για τους χριστιανούς. Επειδή η Μεγάλη Παρασκευή θεωρείται η μέρα των νεκρών, οι άνθρωποι ευπρεπίζουν τους τάφους γιατί πιστεύουν ότι με την Ανάσταση θα έρθουν από τον κάτω κόσμο και πρέπει να βρουν τους τάφους τους περιποιημένους.

Παλιότερα σε πολλά χωριά της Μακεδονίας οι νέοι και οι νέες έβαφαν, την Μεγάλη Παρασκευή, τα πρόσωπα τους με μπογιά προερχόμενη από φυτά και στόλιζαν τους τάφους με κίτρινα αγριολούλουδα. Ο στολισμός του επιταφίου είναι έθιμο το οποίο συνδυαζόταν με τα παιχνίδια των νέων, που συναγωνιζόταν, για να φέρουν πρώτοι τα πιο όμορφα αγριολούλουδα από τα γύρω λιβάδια.

 

Ἡ ζωὴ ἐν τάφῳ
κατετέθης Χριστέ,
καὶ θανάτῳ σου τὸν θάνατον ὤλεσας,
καὶ ἐπήγασας τῷ κόσμῳ, τὴν ζωήν.

 

Καλή Ανάσταση