ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΑΣΜΑΤΖΙΔΗΣ : Γάμος και ασυνείδητες ψυχικές συγκρούσεις

 

Γάμος και ασυνείδητες ψυχικές συγκρούσεις

Γράφει ο ΠΑΝΤΕΛΗΣ ΒΑΣΜΑΤΖΙΔΗΣ, Συγγραφέας - ψυχίατρος

Υπάρχουν κάποιοι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν την επιλογή συζύγου, όπως η οικονομική κατάσταση, η κοινωνική τάξη, η εθνικότητα, η θρησκεία, η πολιτική ιδεολογία, η σωματική έλξη, τα στοιχεία προσωπικότητας, η εν γένει συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και οι ασυνείδητοι ψυχολογικοί παράγοντες. Ο γάμος και οι αναπτυσσόμενες σε αυτόν συναισθηματικές σχέσεις καθορίζουν σημαντικά τη ζωή του ανθρώπου . Κατά τη διάρκεια του ενεργοποιούνται όλα τα ασυνείδητα βιώματα της παιδικής ηλικίας, με αποτέλεσμα να πυροδοτούνται εσωτερικές συγκρούσεις που πηγάζουν από τις σχέσεις με την οικογένεια, πρωτίστως με τη μητέρα και αργότερα με τον πατέρα, και τα αδέλφια. Οι εμπειρίες της παιδικής ηλικίας καθορίζουν το «πεπρωμένο» της ζωής μας. Μετά τον τοκετό και την έξοδο στο φως της ημέρας, το πεπρωμένο αρχίζει να αχνογράφεται με πεποιθήσεις, φιλοδοξίες και όνειρα, αλλά και με συναισθήματα εξάρτησης, ικανοποίησης και ματαίωσης. Ωστόσο, η βασική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον αρχίζει από το στήθος της μητέρας. Όταν το στήθος δεν δίνει γάλα, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του βρέφους, τότε αυτό κλαίει και θυμώνει με τη στερητική μητέρα. Το ίδιο συμβαίνει αργότερα στην ενήλικη ζωή με τη γυναίκα του ή τον σύζυγο της, όταν υφίσταται απόρριψη ή ματαίωση των προσδοκιών.

Στη φαντασίωση του το βρέφος αναζητά την κατανόηση της μητέρας του. Οι απογοητεύσεις αρχίζουν όταν θέλει αγκαλιά ενώ η μητέρα το βάζει για ύπνο, όταν του δίνει φαγητό ενώ δεν πεινά ή όταν δεν του δίνει φαγητό ενώ πεινά. Για αυτό ακριβώς κατά τους πρώτους 12 μήνες το βρέφος πρέπει να ικανοποιείται σύμφωνα με τη βούληση του. Εάν λάβει δεν θα του λείπει αργότερα, ειδάλλως μένει ένα ανοιχτό τραύμα που ζητά διαρκώς ικανοποίηση. Το βρέφος διάγει μια καταθλιπτική φάση από τον 5ο μέχρι τον 10ο μήνα, διότι αντιλαμβάνεται πλέον ότι η μητέρα του δεν φταίει για όλα. Μέχρι τότε πρόβαλλε τα πάντα σε αυτήν. Αρχίζει προοδευτικά να καταλαβαίνει, εάν βέβαια είχε μια σχετικά ικανοποιητική σχέση, ότι η μητέρα του είναι καλή, ότι το φροντίζει και ότι δεν είναι τόσο κακιά. Αντίθετα, κακό είναι εκείνο, που τη μισεί πολλές φορές. Αυτή η αμφιθυμία, δηλαδή τα αντίθετα συναισθήματα για το ίδιο πρόσωπο, είναι και η αιτία της κατάθλιψης. Μετέπειτα, η αμφιθυμία αυτή μπορεί να μεταβιβαστεί ασυνείδητα ως αγάπη και μίσος για τη (τον) σύζυγο.

Επειδή στον γάμο υφίσταται μια στενή σωματική σχέση, ανάλογη με τη σωματική σχέση νηπίου - μητέρας, το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να αναμοχλεύονται και να αναβιώνονται παλαιές ασυνείδητες μνήμες της παιδικής ηλικίας, με συνέπεια την εμφάνιση συγκρούσεων. Σε πολλά ζευγάρια που συζούν, οι συγκρούσεις αυτές εξισορροπούνται κατά κάποιον τρόπο, ωστόσο έχει παρατηρηθεί ότι μόλις παντρευτούν οι συγκρούσεις γίνονται θυελλώδεις και τότε τα άτομα χωρίζουν.

Σε πολλούς ο γάμος κλείνει κάθε οδό διαφυγής και τότε αισθάνονται περιορισμένοι και εγκλωβισμένοι. Ο εγκλωβισμός τους θυμίζει τον εγκλωβισμό της παιδικής τους ηλικίας, τότε που όντες αδύναμα παιδιά δεν μπορούσαν να ξεφύγουν από την κυριαρχία της γονεϊκής οικογένειας.

Συχνά στις ανθρώπινες σχέσεις κυριαρχούν η επιθετικότητα, ο θυμός, η απιστία, η ανάγκη να πιαστούμε από κάτι ή από κάποιον και η θλίψη. Ο γάμος είναι μία από τις σημαντικότερες αιτίες της χρόνιας κατάθλιψης. Καθένας προσπαθεί να την αποφύγει με διάφορους τρόπους: οι γυναίκες με τη φροντίδα των παιδιών ή με έναν εραστή, οι άντρες με υπέρμετρη εργασία, με ποτό, ναρκωτικά, με υλοποίηση φιλοδοξιών ή με μια ερωμένη.

Καθώς μεγαλώνουμε δομούμε τον χαρακτήρα μας με διάφορες ταυτίσεις, που τελικά οδηγούν στη δημιουργία της ταυτότητας μας και του εαυτού μας. Η ταύτιση γίνεται συνήθως με τον γονέα του ίδιου φύλου, αν και υιοθετούμε συμπεριφορές και από τον άλλον γονέα. Η ταύτιση μπορεί να είναι θετική ή αρνητική. Δηλαδή, να επιδιώκουμε να μοιάσουμε στον γονέα μας ή να γίνουμε το αντίθετο. Έτσι, όταν επιλέγουμε σύντροφο, έχουμε δύο βασικά μοντέλα επιλογής, τη συμπληρωματική και την αντιθετική.

Κατά τη συμπληρωματική επιλογή αναζητούμε έναν σύντροφο που να μοιάζει με τον γονέα του αντίθετου φύλου, επειδή η ταύτιση μας έχει γίνει με τον γονέα του ίδιου φύλου. Ασυνείδητη επιθυμία είναι η επανάληψη του γονεϊκού μας μοντέλου γάμου. Η εικόνα του συντρόφου που αναζητούμε έχει τρία χαρακτηριστικά. Είναι ασυνείδητη, έχει σχηματιστεί στην παιδική ηλικία και είναι εξιδανικευμένη, δηλαδή είναι η εικόνα της μητέρας ή του πατέρα όπως θα επιθυμούσαμε να είναι και όχι όπως ήταν στην πραγματικότητα. Σε έναν τέτοιον γάμο οι προβεβλημένες εξιδανικεύσεις στον σύντροφο διαλύονται σύντομα και στην προσπάθεια να πιέσουμε τον άλλον να μοιάσει στην εικόνα που έχουμε στο ασυνείδητο μας οδηγούμεθα σε καβγάδες, διότι κανένας δεν αλλάζει εύκολα. Έτσι, δυνητικά καταλήγουμε σε κατάθλιψη λόγω απώλειας του επιθυμητού προσώπου που θα θέλαμε να αγαπήσουμε και επειδή λανθασμένα νομίσαμε αρχικά ότι το είχαμε βρει.

Η αντιθετική επιλογή είναι βασικά αντιερωτική, ελαχιστοποιεί τη σεξουαλική ευχαρίστηση και οδηγεί στην αποτυχία της σχέσης εξαρχής. Κατ' αυτήν, ο σύντροφος που διαλέξαμε είναι το αντίθετο από την ασυνείδητη εικόνα του γονέα του άλλου φύλου, δηλαδή παντρεύομαι μια γυναίκα που είναι η αντίθετη εικόνα της μητέρας μου. Αυτό συχνά συμβαίνει για οιδιπόδειους λόγους. Η ταύτιση μου είναι μεν με τον πατέρα μου, αφού είμαι και εγώ άντρας, ωστόσο τον αντιμετωπίζω ως εχθρό και επικίνδυνο, ενώ ταυτόχρονα προσλαμβάνω τη μητέρα μου ως σαγηνευτική. Όταν η μητέρα πλησιάζει με υπερβολική εγγύτητα τον γιο της και τον βάζει στη θέση του «μικρού συζύγου», ο γιος φοβάται την ερωτική σαγήνη, παρόλο που του αρέσει, και συγχρόνως φοβάται την τιμωρία του πατέρα λόγω του ανεπίτρεπτου. Όταν μεγαλώσει, από άμυνα, παντρεύεται μια γυναίκα που είναι το αντίθετο της μητέρας του.. Έτσι μειώνονται ο φόβος της τιμωρίας και το άγχος ευνουχισμού, αλλά ταυτόχρονα χάνεται η δυνατότητα να παντρευτεί μια γυναίκα επιθυμητή, όπως η μητέρα του.

Τα προαναφερθέντα έχουν επισημανθεί έμμεσα στη λογοτεχνία. Ο Τ. S. Eliot (1838-1965), Αγγλος ποιητής, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, στο «Family reunion» γράφει: «Σε ένα παλαιό σπίτι πάντα ακούγονται πράγματα. Και ακούγονται πιο πολλά από αυτά που λέγονται. Ο,τι λέγεται τώρα παραμένει στο δωμάτιο και περιμένει να έρθει το μέλλον να το ακούσει. Και ό,τι συμβαίνει τώρα άρχισε στο παρελθόν και θα συνεχιστεί στο μέλλον. Μέσα στο υπνοδωμάτιο, με τραβηγμένες τις κουρτίνες, η αγωνία -είτε πρόκειται για γέννηση είτε για θάνατο- μαζεύει μέσα τις φωνές του παρελθόντος και τις προβάλλει στο μέλλον».

Κυριακάτικη Δημοκρατία