Νεοελληνικές σπουδές, το εύκολο θύμα

Νεοελληνικές σπουδές, το εύκολο θύμα

Το Τμήμα στο King’s College του Λονδίνου κινδυνεύει να καταργηθεί και ήδη έχουν συγκεντρωθεί 7.000 υπογραφές διαμαρτυρίας


Του Ηλια Mαγκλινη

«Πρωτοβρέθηκα στο King's College του Λονδίνου με ανταλλαγή, όντας ακόμα φοιτητής στο Μόναχο. Στο γερμανικό σύστημα ένιωθα σαν το ψάρι έξω από το νερό, δεν είχα ανακαλύψει το νόημα της έρευνας και της γνώσης. Στο τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του King's ένιωσα αμέσως μια τεράστια διαφορά. Δεν ήταν μόνο οι εξαιρετικοί καθηγητές και η βιβλιοθήκη, ήταν τα σεμιναριακού τύπου μαθήματά υψηλού επιπέδου που μου έδωσαν για πρώτη φορά τη δυνατότητα να μάθω όχι μόνο από τους δασκάλους, αλλά και από τους συμφοιτητές μου. Δεν άργησα να πάρω μεταγραφή παρά τα τεράστια γραφειοκρατικά κωλύματα και δεν το μετάνιωσα».

Μιλάει ένας νέος Ελληνας ιστορικός, ο Κωστής Κορνέτης, καθηγητής σύγχρονης ελληνικής και ευρωπαϊκής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Βrown (ΗΠΑ). Πέρσι το Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο King's College του Λονδίνου, ένα εκ των κορυφαίων κέντρων ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό, όπου σπούδασε ο Κ. Κορνέτης, γιόρταζε τα ενενήντα χρόνια της λειτουργίας του. Φέτος όμως, κινδυνεύει να καταργηθεί καθώς το King's College έχει ξεκινήσει ευρεία επιχείρηση αναδιοργάνωσης εξαιτίας οικονομικών δυσχερειών. Αναμένεται να περικοπούν περισσότερες από 205 θέσεις εργασίας σε 13 συνολικά τμήματα.

Εκκληση

Ο καθηγητής Ρόντερικ Μπίτον, νυν κάτοχος της έδρας Κοραή στο King's, απηύθυνε έκκληση για τη διάσωση του τμήματος και στο Διαδίκτυο κυκλοφορεί επιστολή διαμαρτυρίας η οποία πλησιάζει τις 7.000 υπογραφές. Ο καθηγητής Μπίτον επιφυλάχθηκε να προβεί σε κάποια δήλωση, όπως επίσης οι συνάδελφοί του στο King's, η βυζαντινολόγος Τζούντιθ Χέριν και ο καθηγητής Ντέιβιντ Ρικς, καθώς οι συζητήσεις στο Κολέγιο συνεχίζονται. Απευθυνθήκαμε στον διευθυντή (principal) του τμήματος, καθηγητή Ρικ Τρέινορ και λάβαμε μια απάντηση από το γραφείο Τύπου του όπου αναφέρονται, μεταξύ των άλλων, τα εξής: «Οπως κάθε άλλο ίδρυμα ανώτατης εκπαίδευσης στο Ηνωμένο Βασίλειο, το King's βρίσκεται στη δυσάρεστη θέση να πρέπει να πάρει αποφάσεις προκειμένου να ανταποκριθεί στις δραστικές μειώσεις όσον αφορά τις κρατικές επιχορηγήσεις».

Ποιες είναι αυτές οι αποφάσεις; Να πάψει να υφίσταται αυτόνομα το προπτυχιακό πρόγραμμα (BA Hons) στις Βυζαντινές και Νεοελληνικές Σπουδές, τα μαθήματα όμως που προσφέρει να συνεχίσουν να διδάσκονται σε ένα συγχωνευμένο πρόγραμμα σπουδών. «Η παγκοσμίου φήμης Εδρα Κοραή Νέων Ελληνικών, Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας», συνεχίζει η ανακοίνωση, «θα προσκολληθεί πλήρως στο Κέντρο Ελληνικών Σπουδών. [...] Δεδομένου ότι βρισκόμαστε στη διαδικασία διαβουλεύσεων με το προσωπικό, ελπίζω να καταλαβαίνετε ότι δεν είναι δυνατόν να σχολιάσουμε περαιτέρω σε αυτή τη φάση».

Το Κέντρο Ελληνικών Σπουδών (Centre for Hellenic Studies), που αναφέρεται στην ανακοίνωση, διοργανώνει σεμινάρια, διαλέξεις και διεθνή συνέδρια ανοιχτά στο ευρύ κοινό, ενώ δημοσιεύει άρθρα και εργασίες με θέμα τον ελληνικό πολιτισμό, από την αρχαιότητα ώς τις μέρες μας.

Στην ιστοσελίδα του, το Τμήμα του King's αναφέρει ότι είναι «το μεγαλύτερο στο είδος του στη Βρετανία, με επτά μέλη πλήρους απασχόλησης», ενώ έχει «περίπου σαράντα φοιτητές». Σύμφωνα όμως με το πιο πρόσφατο ρεπορτάζ της Λίνας Γιάνναρου στην «Κ» (24 Φεβρουαρίου), «στο PhD που προσφέρει το Τμήμα έχουν εγγραφεί μόλις 13 φοιτητές».

«Ναυαρχίδα»

Το τμήμα ελληνικών σπουδών στο King's αποτελούσε έως τώρα τη «ναυαρχίδα» της διάδοσης του νεοελληνικού πολιτισμού στο διεθνές γίγνεσθαι. Η περιπέτειά του ανοίγει μια συζήτηση για τα τμήματα νεοελληνικών σπουδών στο εξωτερικό (είναι συνολικά γύρω στα 185 αλλά συνεχώς φθίνουν), εν μέσω διεθνούς οικονομικής κρίσης και μέσα σε ένα πνεύμα απαξίωσης της Ελλάδας τους τελευταίους μήνες. Σύμφωνα με τον Δημήτρη Τζιόβα, καθηγητή Nεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Aγγλίας, «τα νέα ελληνικά είναι ο αδύναμος κρίκος.

Υπάρχει μεγάλη πίεση για δημοφιλή αντικείμενα με συνέπεια τη ζημιά να την παθαίνουν οι μικρές γλώσσες γενικά. Στη Βρετανία τα δημόσια πανεπιστήμια λειτουργούν σαν επιχειρήσεις και ενίοτε πληρώνει κανείς τις λανθασμένες επενδυτικές δραστηριότητες και τα υπερβολικά ανοίγματα των πρυτανικών αρχών. Το πανεπιστήμιο του Λιντς βρίσκεται σε χειρότερη κατάσταση από το King's εξαιτίας τέτοιων λαθών». Για να κλείσουμε με τον απόφοιτο του King's, Κ. Κορνέτη: «Πάντα πίστευα πως το King's θα ήταν το τελευταίο που θα κινδύνευε με λουκέτο. Δυστυχώς, βρισκόμαστε σε μια περίοδο που τα τμήματα ανθρωπιστικών σπουδών πρέπει να αποδεικνύουν πως η ευρύτερη οικονομία και κοινωνία αποκομίζουν «απτά κέρδη» από την έρευνα και τη διδασκαλία που παράγουν. Σε αυτή την εποχή που γίνεται προσπάθεια μέτρησης με ποσοτικές μεθόδους, με αποτέλεσμα την κατάργηση τμημάτων, τη συγχώνευσή τους με άλλα και την εκκαθάριση προσωπικού, οι Νεοελληνικές Σπουδές μοιάζουν να είναι εύκολο θύμα».

Τα αίτια της παρακμής και ο ρόλος της Ελλάδας

Ποιες είναι οι κυριότερες παράμετροι στις οποίες μπορούμε να σταθούμε;

- Απουσία στρατηγικής εκ μέρους της ελληνικής πολιτείας. «Επαναπαυθήκαμε επειδή είχαμε πολλά τμήματα στο εξωτερικό», λέει ο Δ. Τζιόβας. «Επικράτησε η λογική της διάσπασης, ενώ έπρεπε να έχουν στηριχθεί συγκεκριμένες έδρες. Ομως, τα υπουργεία Πολιτισμού και Παιδείας δούλευαν πάντα με ειδικούς γραμματείς οι οποίοι αποχωρούσαν μαζί με τον εκάστοτε υπουργό. Ετσι δεν υπάρχει συνέχεια και αυτή η ιστορία χρειάζεται συστηματικό σχεδιασμό».

- Δραστηριοποίηση ελληνικών ιδιωτικών ιδρυμάτων και φορέων. Κατά τον Βασίλη Λαμπρόπουλο, καθηγητή στην έδρα C.P. Cavafy, Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Λογοτεχνίας, στο Πανεπιστήμιο του Michigan (ΗΠΑ), «ιδρύματα όπως το Ωνάση, το Νιάρχου, το Ουράνη, αλλά και τα υπουργεία Εξωτερικών, Πολιτισμού και Παιδείας, μας ζητούν τακτικά πληροφορίες: πόσους φοιτητές έχουμε, τι μαθήματα διδάσκονται, ποιοι είναι οι διδάσκοντες κτλ. Η ενημέρωση υπάρχει λοιπόν. Ξέρουν ποιο τμήμα είναι δραστήριο και ποιο όχι. Εκεί που κολλάει το πράγμα είναι στη φιλοσοφία να δίνουν λίγα σε όλους. Το λογικό θα ήταν το αντίθετο: εφόσον προβούν σε μια ουσιαστική αξιολόγηση, να δίνονται περισσότερα χρήματα σε λιγότερα τμήματα. Διότι τι νόημα έχει να υπάρχουν έδρες όταν δεν υπάρχουν φοιτητές ή οι φοιτητές είναι όλοι Ελληνες;».

- Υποδομές στην Ελλάδα. Τόσο ο Δ. Τζιόβας όσο και ο Β. Λαμπρόπουλος συμφωνούν ότι είναι απαραίτητο η ουσιαστική δουλειά να γίνει μέσα στην Ελλάδα. «Πρέπει να δημιουργηθούν οι υποδομές στο εσωτερικό ώστε να υποστηρίζονται τα προγράμματα διαμονής ξένων φοιτητών στη χώρα μας, summer school, study tours κτλ. Συχνά αυτό συμβαίνει με φοιτητές αρχαίων ελληνικών και βυζαντινολογίας. Πρέπει να βοηθήσουμε ώστε οι φοιτητές που επισκέπτονται σε αυτό το πλαίσιο τη χώρα μας να αποκτήσουν γέφυρες με τη σύγχρονη Ελλάδα. Σε εμάς κυριαρχεί η αντίληψη ότι προωθώντας τα αρχαία ελληνικά και το Βυζάντιο βοηθάμε τα νέα ελληνικά αλλά αυτό είναι μια δική μας προβολή. Στο εξωτερικό δεν συνδέουν την αρχαία Ελλάδα ή το Βυζάντιο με τη σύγχρονη Ελλάδα».

- Βοήθεια της ομογένειας. Αυτό όμως ισχύει κυρίως για την περίπτωση των ΗΠΑ, όπου η χρηματοδότηση είναι έτσι κι αλλιώς ιδιωτική. Ολοι συμφωνούν ότι η ελληνοαμερικανική κοινότητα έχει βοηθήσει εξαιρετικά, ωστόσο, ο καθηγητής Αλέξανδρος Κιτροέφ, ο οποίος δίδαξε στο Center for Byzantine & Modern Greek Studies στο Queen College, City University of New York και στο Onassis Center (τώρα Program) στο New York University, ενώ δίδαξε και ένα μάθημα ως επισκέπτης καθηγητής στο ελληνικό πρόγραμμα στο Princeton, τονίζει το εξής: η συνδρομή της ομογένειας είναι τεράστια κυρίως στους τομείς των κλασικών σπουδών καθώς και σε τμήματα ιατρικής σπάνια όμως σε εκείνον των νέων ελληνικών. «Ειδικά τα τμήματα της ιατρικής απαιτούν και πολλά χρήματα για εργαστήρια κ.τ.λ., σε αντίθεση με εκείνα των νέων ελληνικών», υπογραμμίζει ο Αλ. Κιτροέφ. «Αφήστε που πρέπει κάποτε τα λεγόμενα classics να πάψουν να «καπελώνουν» τα νέα ελληνικά».

Πάντως, μόλις κοινοποιήθηκε η κρίση στο King's, ο συνεδριακός κύκλος «Η Ελλάδα στον Κόσμο» (μετράει τρία συνέδρια), που διοργανώνει ο Δήμος Αθηναίων, με στόχο τη στήριξη και δικτύωση των εδρών Νεοελληνικών, Βυζαντινών και Κλασικών σπουδών, απέστειλε επιστολή σε νεοελληνιστές, όπου τονίζονται, μεταξύ των άλλων, τα εξής: «Για την αποτελεσματική δραστηριοποίηση της Ελληνικής Πολιτείας για την προάσπιση των εδρών ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό, απαιτείται η θεσμοθέτηση μόνιμης και ανεξάρτητης αρχής ή επιτροπής στην οποία να συμμετέχουν τα τρία συναρμόδια υπουργεία (ΥΠΕΞ, ΥΠΕΠΘ και ΥΠΠΟ) και καθηγητές ελληνικών σπουδών στο εξωτερικό. Η Πρέσβυς κ. Αννα Δρίβα, μέλος των επιτροπών των τριών συνεδρίων, έχει υποβάλει σχετική πρόταση προς τον υφυπουργό κ. Κουβέλη για την ανάληψη σχετικής πρωτοβουλίας».