Σχέδιο Ατσεσον και δέσμη ιδεών Μπούτρος Γκάλι

«Ὅλαι αἵ συμφωνίαι  μας άπέβησαν μάταιαι , ἄλλα συμφωνούμαι καί ἄλλα ὑμεῖς πράττετε»

Τηλεγράφημα  του Γ. Παπανδρέου προς Μακάριο την 7η  Αυγ 1964.

Στις αρχές Ιούλιου του 1964 στην Γενεύη, άρχισαν  διαπραγματεύσεις μεταξύ της Ελλάδος και της Τουρκίας, με σκοπό την αποτροπή του πολέμου, λόγω της Κυπριακής κρίσεως. Ο Φιλανδός διπλωμάτης Σακχάρι Τουομιόγια, τις επόπτευε ως μεσολαβητής του ΟΗΕ. Στην Γενεύη, είχε μεταβεί κατόπιν εντολής του προέδρου Τζόνσον και ο πρώην υπουργός εξωτερικών των ΗΠΑ Ντην Άτσεσον, με σκοπό την παροχή βοήθειας στην εξεύρεση λύσεως του Κυπριακού προβλήματος. Η παρουσία του Άτσεσον,  συνοδευόμενου από τον υφυπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, δεν είχε επισημοποιηθεί, παρότι οι εμπλεκόμενοι και ο ΟΗΕ αποδέχθηκαν την βοήθεια του.  Είχε φήμη δεινού διαπραγματευτή και οι προτάσεις του εξαρχής αποτέλεσαν την βάση των συνομιλιών. Ο Μακάριος δεν δέχθηκε να συμμετάσχει στις συνομιλίες.

Το ιστορικό της κρίσεως

Ο πρόεδρος της Κύπρου Μακάριος, την 30 Νοεμβρίου 1963, κατήγγειλε μονομερώς τις συμβάσεις Λονδίνου Ζυρίχης, με 13 προτάσεις τροποποιήσεως του Κυπριακού Συντάγματος, που υπέβαλλε προς τις εγγυήτριες δυνάμεις.  Οι τουρκοκύπριοι, που θιγόντουσαν από τις αλλαγές, αντέδρασαν  με βίαιο τρόπο, υποστηριζόμενοι από την Τουρκία. Η Ελλάδα με την σειρά της υπεστήριξε την Κύπρο, ενισχύοντας την με μέσα και με προσωπικό.  Ο στρατηγός Γ. Γρίβας ανέλαβε την αρχηγία όλων στρατιωτικών  δυνάμεων που ευρίσκοντο στην νήσο.  Η κλιμάκωση των συγκρούσεων μεταξύ των δύο κοινοτήτων, έφεραν την Ελλάδα και την Τουρκία στα πρόθυρα πολέμου. Τότε δημιουργήθησαν οι πράσινες γραμμές διαχωρισμού των δύο κοινοτήτων στις πόλεις. Την 5 Μαρτίου 1964, με την 186 απόφαση του Συμβουλίου ασφαλείας του ΟΗΕ, αποστάλθηκε  στην Κύπρο ειρηνευτική δύναμη. Η κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ο Μακάριος  δήλωσε ότι θα ζητήσει την βοήθεια της ΕΣΣΔ σε περίπτωση Τουρκικής εισβολής. Οι ΗΠΑ δεν επιθυμούσαν ούτε τον πόλεμο μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας, ούτε την μετατροπή της Κύπρου σε «Κούβα»  της Μεσογείου. Η προσπάθεια του προέδρου των ΗΠΑ Τζόνσον, για την έναρξη συνομιλιών μεταξύ Παπανδρέου και Ινονού απέτυχε. Την δεδομένη συγκυρία, ένα ανεξάρτητο Κυπριακό κράτος αποτελούσε απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή. Η λύση που υιοθέτησαν οι ΗΠΑ, ήταν η ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

 

Τι προέβλεπαν τα σχέδια Άτσεσον

Γράφει ο  ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΥΛΟΠΟΥΛΟΣ

Τα σχέδια Άτσεσον θεωρήθηκαν και θεωρούνται από πολλούς -όχι άδικα- η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια των Αμερικανών, οι οποίοι παραμέρισαν τους Βρετανούς, να διχοτομήσουν την Κύπρο και να προωθήσουν τη διπλή ένωση με Ελλάδα και Τουρκία.

Πήραν το όνομα τους από τον ειδικό απεσταλμένο του Προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών Λίντον Τζόνσον, τον Ντιν Άτσεσον, κατατέθηκαν δε στη διάρκεια των τετραμερών διαπραγματεύσεων της Γενεύης (στις οποίες ενέχονταν Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρος και ΗΠΑ, ενώ η Βρετανία συμμετείχε ως «παρατηρητής») τον Ιούλιο του 1964.

• Το πρώτο σχέδιο Άτσεσον πρότεινε, σε αντάλλαγμα της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα:

1. Να δοθεί στην Τουρκία, κατά πλήρη κυριαρχία, ένα τμήμα του νησιού, για να το χρησιμοποιεί ως στρατιωτική βάση. Το τμήμα αυτό θα ήταν ολόκληρη η χερσόνησος της Καρπασίας, δηλαδή έκταση πολύ μεγαλύτερη από ό,τι  συνηθίζεται σε στρατιωτικές βάσεις.

2.  Η Ελλάδα θα παραχωρούσε στην Τουρκία το Καστελόριζο, κάτι στο οποίο είχε εξαρχής συμφωνήσει η τότε κυβέρνηση των Αθηνών, με πρωθυπουργό τον Γ. Παπανδρέου.

3. Για την υπόλοιπη Κύπρο προβλέπονταν η δημιουργία χωριστών γεωγραφικών μονάδων στις περιοχές όπου οι Τουρκοκύπριοι ήταν πλειοψηφία, η δημιουργία μιας κεντρικής τουρκοκυπριακής διοίκησης στη Λευκωσία, καθώς και ο διορισμός μιας επιτροπής ή ενός επιτρόπου από τον ΟΗΕ ή το ΝΑΤΟ, που θα επέβλεπε την τήρηση των συμφωνηθέντων.

• Το δεύτερο σχέδιο Άτσεσον διέφερε από το πρώτο κυρίως ως προς το ότι η περιοχή της τουρκικής βάσης, αντί να παραχωρηθεί κατά κυριαρχία στην Τουρκία, θα εκμισθωνόταν για μια περίοδο 30 έως 50 ετών, ενώ θα μειωνόταν και η έκταση της. Επίσης γίνονταν και κάποιες τροποποιήσεις όσον αφορά τη διοίκηση των Τουρκοκυπρίων, με κυριότερη ότι στη θέση της κεντρικής τουρκοκυπριακής διοίκησης θα διοριζόταν ένας ανώτερος αξιωματούχος στην κεντρική κυβέρνηση της Κύπρου.

Από τους πλέον ένθερμους υποστηρικτές των σχεδίων Άτσεσον υπήρξε ο Γ. Παπανδρέου. Στους συνεργάτες του αρεσκόταν να λέει ότι «μας προσφέρουν μία πολυκατοικία έναντι αντιπαροχής ενός διαμερίσματος», χωρίς ωστόσο να διστάζει να παραδεχτεί, όταν πιεζόταν: «Είναι σαν να μας προτείνουν συνοικέσιο υπό τον όρο ο γαμβρός να είναι ευνουχισμένος».

Αντιθέτως, ο Μακάριος ήταν φανατικός πολέμιος τους, θεωρώντας ότι η αποδοχή τους θα οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια στη διχοτόμηση της Κύπρου. Η σθεναρή αντίθεση του Αρχιεπισκόπου ανάγκασε τελικά και την Αθήνα να τα απορρίψει, ενώ την ίδια στιγμή η κυπριακή Βουλή σε ψήφισμα της τόνιζε την προσήλωση της στην άνευ όρων αυτοδιάθεση. Όμως οι Αμερικανοί δεν ήταν διατεθειμένοι να αποδεχτούν την αποτυχία τους, πολύ περισσότερο που ο Μακάριος είχε προχωρήσει σε εντυπωσιακό άνοιγμα προς τη Μόσχα, η οποία σε δήλωση της στις 15 Αυγούστου 1964 τόνιζε ότι «σε περίπτωση εισβολής εναντίον της Κυπριακής Δημοκρατίας η Σοβιετική Ένωση δεν θα μείνει αδιάφορη».

Έτσι πίεσαν ασφυκτικά τον Γ. Παπανδρέου, σχεδιάζοντας μυστικά την πραξικοπηματική ανακήρυξη της ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα, κάτι που αυτομάτως θα προκαλούσε τουρκική στρατιωτική επέμβαση. Η διχοτόμηση θα ήταν τότε μια πραγματικότητα, ενώ το ΝΑΤΟ θα εξασφάλιζε την ισχυρή παρουσία του ως ειρηνοποιού δυνάμεως στο νησί. Όμως τα σχέδια αυτά αποκαλύφθηκαν και ακυρώθηκαν, προκαλώντας εντονότατες αντιδράσεις σε Λευκωσία και Αθήνα.

Τα βασικά σημεία της δέσμης ιδεών

Μπούτρος Γκάλι

Η δέσμη ιδεών Γκάλι -με το όνομα της να προέρχεται από τον τότε γ.γ. του ΟΗΕ Μπούτρος Μπούτρος Γκάλι- κατατέθηκε τον Ιούλιο του 1992. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για κάποια πρωτότυπη ιδέα, αλλά για ένα σύνολο που προέκυψε από τη «συρραφή» και την επεξεργασία των προτάσεων και θέσεων που είχαν καταγραφεί από την περίοδο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο το 1974. Σημείο αναφοράς ήταν οι συμφωνίες κορυφής του '77 (Μακαρίου - Ντενκτάς) και "79 (Κυπριανού - Ντενκτάς).

Αποτύπωνε σαφέστατα τη νέα πραγματικότητα που διαμορφώθηκε με την τουρκική εισβολή και κατοχή της Β. Κύπρου. Έτσι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι αντιμετωπίζονταν όχι απλώς ως δύο ισότιμες κοινότητες αλλά ως δυο ισότιμα κράτη, παραβλέποντας ακόμα και το γεγονός ότι καμία χώρα του κόσμου, πλην της Τουρκίας και του Πακιστάν μέχρι τότε το 1997, δεν είχε αναγνωρίσει το ψευδοκράτος.

Τα βασικά σημεία της δέσμης ιδεών Γκάλι ήταν:

•  Τα δύο κράτη θα σχημάτιζαν μια διζωνική, δικοινοτική ομοσπονδία. Θα είχαν δε πλήρη πολιτική ισότητα, με τις ίδιες ακριβώς εξουσίες και αρμοδιότητες και χωρίς η ομοσπονδιακή κυβέρνηση να μπορεί να τις οικειοποιηθεί.

• Αποκλειόταν «η ένωση ολόκληρης ή μέρους της με οποιαδήποτε άλλη χώρα ή οποιαδήποτε μορφή διχοτόμησης ή απόσχισης».

•  Η ομοσπονδία θα είχε πρόεδρο, αντιπρόεδρο και Υπουργικό Συμβούλιο.

Πρόεδρος και αντιπρόεδρος θα ανήκαν σε διαφορετικές κοινότητες, ενώ η αναλογία στο Υπουργικό Συμβούλιο θα ήταν 7:3 υπέρ των Ελληνοκυπρίων. Όμως πρόεδρος και αντιπρόεδρος θα είχαν δικαίωμα, χωριστά ή από κοινού, να ασκήσουν βέτο σε κάποια απόφαση που θα αφορούσε θέματα εξωτερικών, άμυνας, ασφάλειας, προϋπολογισμού, φορολογίας, μετανάστευσης και ιθαγένειας»

• Η νομοθετική εξουσία θα ασκούνταν από την Άνω Βουλή (με αναλογία 1:1) και από την Κάτω Βουλή (με αναλογία 7:3 υπέρ των Ελληνοκυπρίων). Για απόφαση της Κάτω Βουλής θα απαιτούνταν χωριστή πλειοψηφία των αντιπροσώπων και των δύο κοινοτήτων.

• Στην Κύπρο θα στάθμευε εφεξής ελληνικό (στο ελληνικό τμήμα) και τουρκικό (στο τουρκικό τμήμα) στρατιωτικό απόσπασμα ίσου μεγέθους, ενώ το ένα δεν θα μπορούσε να εισέλθει στα εδάφη του άλλου.

Η ομοσπονδία θα διέθετε μεικτό Στρατό που δεν θα ξεπερνούσε σε όγκο και ισχύ πυρός τα δύο αποσπάσματα. Ανάλογες ρυθμίσεις θα γίνονταν και όσον αφορά την Αστυνομία.

• Σε περίπτωση που η δέσμη ιδεών Γκάλι γινόταν αποδεκτή, θα διεξαγόταν δημοψήφισμα «και στις δύο κοινότητες» το αργότερο μέσα σε 30 ημέρες από την υπογραφή της συνθήκης.

Τη δέσμη ιδεών Γκάλι ο τότε Πρόεδρος της Κόπρου Γ. Βασιλείου (ο οποίος μάλιστα σε κάποια φάση των συνομιλιών και έπειτα από πιέσεις είχε αποδεχτεί να αφαιρέσει τα διακριτικά της Κυπριακής Δημοκρατίας από το προεδρικό αυτοκίνητο) τη δεχόταν ως «βάση για συζήτηση», ενώ το Εθνικό Συμβούλιο ήταν κατηγορηματικά αντίθετο.

Τελικά ο Γλ. Κληρίδης, που εξελέγη το Φεβρουάριο του '93, απέρριψε την πρόταση.

  

Πηγές

"ΕΞΟΡΜΗΣΗ"

http://eaaslarisas.blogspot.gr/2014/07/blog-post_8.html