Η μοναδικότητα του Ντύρερ

 

 

Ο Άλμπρεχτ Ντύρερ (Albrecht Dürer, 21 Μαΐου 1471 - 6 Απριλίου 1528) ήταν Γερμανός ζωγράφος, χαράκτης και θεωρητικός της Γερμανικής Αναγέννησης. Υπήρξε σημαντικός καλλιτέχνης της εποχής του, συμβάλλοντας καθοριστικά στη διάδοση των ιδεωδών της Ιταλικής Αναγέννησης. Έζησε το μεγαλύτερο διάστημα της ζωής του στη Νυρεμβέργη, που αποτελούσε ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά κέντρα της Γερμανίας, αλλά ταξίδεψε αρκετά κι επισκέφτηκε την Ιταλία δυο φορές, γεγονός που επηρέασε βαθιά το έργο του, από το οποίο ξεχωρίζουν οι ξυλογραφίες και τα χαρακτικά. Τα έργα του διαδόθηκαν σε όλη την Ευρώπη κι αργότερα απέκτησαν παγκόσμια φήμη. Ο αστεροειδής 3104 Ντύρερ, που ανακαλύφθηκε το 1982, πήρε το όνομά του από αυτόν.

Η μοναδικότητα του Ντύρερ

Ο Αλμπρεχτ Ντύρερ (1471-1527), ο ζωγράφος από τη Νυρεμβέργη, έχει χαρακτηριστεί ως ο μεγαλύτερος χαράκτης της ευρωπαϊκής Αναγέννησης, εξειδικευμένος όσο κανένας άλλος στην τεχνική της ξυλογραφίας και της χαλκογραφίας και οι επιδόσεις του σ' αυτόν τον τομέα είναι, πραγματικά, αξεπέραστες. Εξοικειωμένος με το γραμμικό ύφος της γοτθικής τέχνης αξιοποίησε στο έπακρον την εκφραστική ποιότητα της «μαύρης γραμμής», και τις αντιθέσεις του μαυρόασπρου σχεδίου, περισσότερο απ' ό,τι πέτυχε στη ζωγραφική

Του ΜΙΛΤΙΑΔΗ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ*

Δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό που γράφτηκε γι' αυτόν ότι «τη ζωγραφική τη διδάχθηκε, ενώ το σχέδιο ήταν η μητρική του γλώσσα». Άλλωστε, τη φήμη του οφείλει σε μεγάλο βαθμό στο χαρακτικό του έργο, ενώ και η σπουδαιότητα του έργου του και το κύρος του ως καλλιτέχνη βασίζεται κατά μεγάλο μέρος σε αυτή τη δραστηριότητα του. Καθώς, μάλιστα, η ξυλογραφία συνδέθηκε με την τυπογραφία, που ως τεχνική είχε τελειοποιηθεί το ίδιο περίπου διάστημα, ο Ντύρερ βρήκε πρόσφορο έδαφος να αναπτύξει τις ικανότητες του, να δείξει την ευρηματικότητα του και να διευρύνει το χώρο των παραγγελιών του.

Η «Προσκύνηση των Μάγων», ξυλογραφία από τη σειρά «Η Ζωή της Παναγίας»

 

Ο Ντύρερ έζησε την εποχή της Μεταρρύθμισης και ο ίδιος ταλαντεύθηκε ανάμεσα στον καθολικισμό και τον προτεσταντισμό, συνδέθηκε όμως με τους δεύτερους, αν και καθολικός και το έργο του είναι η έκφραση της νέας εποχής με χαρακτηριστικές εικόνες, όπως το πολυζωγραφισμένο πρόσωπο του Χριστού, που εκφράζει το νέο ήθος και τα πάθη και συμπάσχει με τους ανθρώπους.

Τα γνωστότερα έργα χαρακτικής του ζωγράφου, που πήραν τη μορφή βιβλίων, είναι οι ξυλογραφίες του με τον τίτλο «Αποκάλυψη» (1498), «Τα Μεγάλα Πάθη του Χριστού» (1498 -1511), «Η Ζωή της Παναγίας» (1503-1511), «Τα Μικρά Πάθη» (1509-1511) και άλλα μεμονωμένα έργα. Με τα έργα του αυτά ο Ντύρερ άνοιξε νέους δρόμους στην τέχνη, ξεπέρασε την παράδοση και συνέδεσε το παλιό με το καινούργιο, το Μεσαίωνα με την Αναγέννηση.

Ο Ντύρερ δουλεύει με σχολαστικότητα, με πολλή προσοχή και ακρίβεια τα θέματα του, ιδίως όταν πρόκειται να μεταφερθούν ως προσχέδια στις χαρακτηρικές πλάκες, προκαλώντας έτσι την αίσθηση της αφής με την ενίσχυση των περιγραμμάτων των μορφών και τον ενιαίο γραφισμό τους. Οι σκιές που αναπτύσσονται οριοθετούν το χώρο, έχουν αρμονική συνοχή και προσβλέπουν στην αντίθεση τους με τις φωτεινές-λευκές επιφάνειες.

Το 1494 πραγματοποίησε ο Ντύρερ το πρώτο του ταξίδι στην Ιταλία, επισκέφθηκε τη Βενετία και έμεινε εκεί δύο χρόνια. Η επίδραση της ιταλικής τέχνης πάνω του ήταν άμεση και ουσιαστική. Ιδίως, ο Τζιοβάνι Μπελίνι έμεινε για πάντα στην καρδιά του. Η επαφή του με τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία ήταν εξαιρετικά σημαντική, διότι επέφερε τη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα στο Βορρά και το Νότο, μέσω της δικής του ανέλιξης ως καλλιτέχνη με ουμανιστικές αρχές, επιστημονικές γνώσεις και κατόχου μιας κλασικής εικαστικής γλώσσας.

 

Η ιδιοφυΐα του δεν άργησε να φανεί. Στην πατρίδα του τιμήθηκε όσο κανείς άλλος σύγχρονος του καλλιτέχνης και ο Ίδιος συμπεριφερόταν όπως οι Ιταλοί συνάδελφοι και ομότεχνοι του. Είχε δικό του εργαστήριο, πολλούς μαθητές, μεγάλες παραγγελίες και ενημερωνόταν για διάφορα θεωρητικά ζητήματα.

 Για τους εικονολόγους το έργο του αποτελεί πρόκληση για μελέτη. Στοιχεία από τη λογοτεχνία, θέσεις της φιλοσοφίας, σύμβολα της θρησκείας και ιδέες από τις λαϊκές παραδόσεις παραπέμπουν σε γνωστά, αλλά και αφανή έργα, που δείχνουν τον υψηλό βαθμό ενημέρωσης του για καίριας σημασίας ανθρωπιστικά ζητήματα της εποχής του.

Η τέχνη του είναι μια αποκάλυψη του εαυτού του, του περιβάλλοντος του και της εποχής του, που ενσαρκώνει και συγχωνεύει διάφορες παραδόσεις, κρατώντας μάλιστα για τον καλλιτέχνη την ιδιότητα του δημιουργικού και ιδιοφυούς ανθρώπου με εξαιρετικές δυνάμεις και με ιδιαίτερα χαρίσματα, όπως  τον  λογάριαζαν  θεωρητικοί και συγγραφείς της Αναγέννησης, σαν τον Μαρσίλιο Φιτσίνο.

Οι ξυλογραφίες με τη «Ζωή της Παναγίας» καταρχήν θέτουν ζητήματα ένταξης των μορφών στο χώρο που δείχνουν την πρόοδο του ζωγράφου σε ζητήματα προοπτικής, αλλά και την επέκταση του ενδιαφέροντος του και στις πλέον ασήμαντες λεπτομέρειες, ώστε να δημιουργείται μια οπτική βάση για την ανάπτυξη του χώρου και του τοπίου, καθώς και για μία άλλη αίσθηση νατουραλισμού. Οι άνθρωποι είναι ντυμένοι με τις παλιές τοπικές φορεσιές, τα κτίσματα είναι τα μεσαιωνικά κάστρα της περιοχής, ενώ οι άγγελοι παίζουν σαν μικρά παιδιά στις αυλές. Η ζωντάνια της διήγησης σε έξαρση και η έκφραση των συναισθημάτων άμεση.

 

 

Επηρεασμένος από την ιταλική τέχνη αναδεικνύει τις πλαστικές αξίες των μορφών, προκαλώντας το θεατή να τις αγγίξει, καθώς είναι ενισχυμένοι οι όγκοι και τα περιγράμματα. Η καθαρότητα των μορφών και του χώρου είναι εντυπωσιακή και η σχεδιαστική ακρίβεια τόσο μεγάλη, ώστε πολύ δύσκολα θα μπορούσε ένα ανθρώπινο μάτι να δει και να περιγράψει.

Η αίσθηση του κανόνα και του μέτρου είναι διάχυτη παντού και οι εικόνες απαρτίζονται από παράλληλα επίπεδα, που ενισχύουν τον κοσμικό χαρακτήρα των σκηνών. Ο θεατής είναι υποχρεωμένος να περιεργαστεί τον πίνακα από παντού, να αναγνωρίσει τα πρόσωπα και να «διαβάσει» τα πολυάριθμα μοτίβα για να νιώσει το νόημα του. Γιατί ο Ντύρερ δεν ζωγράφιζε απλώς θέματα, αλλά «συνέγραψε» βιβλία και εικονογραφούσε το μύθο και την ιστορία με μια μοναδική και αξεπέραστη ματιά.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 5.1.1997

* Ο Μιλτιάδης Παπανικολάου, είναι Τακτικός Καθηγητής Ιστορίας των Τεχνών στο τμήμα Φιλοσοφίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο Παπανικολάου ήταν, από την ίδρυσή του το 1997 και μέχρι το 2006, Διευθυντής του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης.