Οι Ρωμιοί έφυγαν, τα ρωμαίικα μένουν

 

 

Οι Ρωμιοί έφυγαν, τα ρωμαίικα μένουν

Στα Σούρμενα του Πόντου εξισλαμισμένοι Χριστιανοί ομιλούν την ελληνική. Μπορεί οι Ρωμιοί να έφυγαν, τα ρωμαίικα έμειναν. Οι Ελληνοκύπριοι και οι κάτοικοι της Τραπεζούντας μιλάνε την ίδια, σχεδόν, γλώσσα. Ο ελληνικός πολιτισμός επιζεί και σήμερα στον Πόντο! Την εντυπωσιακή αυτή διαπίστωση παραδέχθηκε η έγκυρη εφημερίδα της Κωνσταντινουπόλεως  «Υeni  Υϋjyil» («Νέος Aιώνας») και την ανέφερε στην ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών ο μητροπολίτης Εφέσου, κ. Χρυσόστομος, κατά την επίσημη υποδοχή του ως αντεπιστέλλοντος μέλους, στις 10 Δεκεμβρίου 1996.

Γράφει ο Γιώργος Παπαθανασόπουλος

Πρόκειται για συγκλονιστική   είδηση  που στην Ελλάδα πέρασε απαρατήρητη.  Η τουρκική  εφημερίδα δημοσίευσε μια έρευνα γύρω από το σημερινό Πόντο με το χαρακτηριστικό τίτλο «Οι Ρωμιοί δεν έμειναν, τα ρωμαίικα μένουν», στις 30 Νοεμβρίου 1996. Έγραψε η τουρκική εφημερίδα: «Στα παλαιά Σούρμενα της Τραπεζούντας υπάρχουν δύο ομάδες χωριών, πέντε σε ένα μέρος και επτά σε ένα άλλο, γειτονικό, με συνολικό πληθυσμό 15.000 ανθρώπων κάθε ηλικίας. Τα χωριά τους άλλαξαν ονόματα. Οι ίδιοι εξισλαμίσθηκαν. Υφίστανται μεγάλες πιέσεις λόγω των καταβολών τους.

»Δεν έχουν σχολεία (τουρκικά σχολεία εννοεί η εφημερίδα). Ένα από τα χωριά έχει δύο δασκάλους, αλλά έντεκα χοτζάδες και αυτό λέει πολλά. Φυσικά εξαιτίας της γενικής δυσπραγίας και της εγκατάλειψης μεταναστεύουν και συνεχώς λιγοστεύουν...».

Και όμως, αυτοί οι άνθρωποι και τα παιδιά τους μιλάνε ελληνικά στα σπίτια τους και στον κύκλο τους.

Λίγοι από αυτούς πήγανε στην Κύπρο. Εκεί διαπίστωσαν ότι συνεννοούνται άριστα γλωσσικώς με τους Ελληνοκύπριους, διότι έχουν την ίδια σχεδόν γλώσσα, όπως λέει ο πρόεδρος της κοινότητας. Ο ίδιος προσωπικά επισκέφθηκε την Ίμβρο, όπου διαπίστωσε ότι οι κάτοικοι της μιλάνε «ελλένικα» (εξελιγμένα νεοελληνικά) ενώ εκείνος μιλάει τα παλαιά «λάζικα». Ο πρόεδρος της κοινότητας των Σουρμένων Πόντου δήλωσε ευτυχής που στην Αττική η Ελλάδα κράτησε το όνομα του χωριού του, ενώ στην Τουρκία άλλαξαν το όνομα της περιοχής και το έκαμαν Οφ.   «Εμείς   δεν   είμαστε Οφλούδες, είμαστε Σουρμενελήδες», δήλωσε!

■ Η Λαζικί

Την περιοχή του ποταμού Οφεως, απ' όπου και το όνομα, το σημερινό Οφ, κοντά στην Τραπεζούντα, επισκέφθηκε στις αρχές του αιώνα ο Κωνσταντίνος Παπαμιχαλόπουλος, πολιτικός και συγγραφέας (1856-1923). Η επίσκεψη του εκεί και γενικότερα στον Πόντο εξεδόθη το 1903 από τα τυπογραφεία του κράτους με τον τίτλο «Περιήγησις εις τον Πόντον».

Έγραψε, λοιπόν, τότε πως οι Τούρκοι των Σουρμένων μιλάνε μόνο ελληνικά(!) και μάλιστα τα μιλάνε καθαρότερα από τους Έλληνες της περιοχής, όπως σημείωσε ο γλωσσολόγος Μιχ. Δέφνερ.

Ο Παπαμιχαλόπουλος τους θεωρεί ως «εξωμότες» της χριστιανικής θρησκείας και ασπασθέντες τον Ισλαμισμό περί τα 1685-1690. Φιλομαθέστατοι και ηπιότατοι οι Σουρμενελήδες ήσαν (το 1903) σχεδόν όλοι μορφωμένοι και εκτός από τη γλώσσα διασώσανε τα ήθη, τα έθιμα, ακόμη και τα ελληνικά ονόματα των χωριών τους.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της αντοχής της ελληνικής γλώσσας επί υπερδιακόσια χρόνια (τώρα υπερτριακόσια) διηγείται ο Παπαμιχαλόπουλος το εξής περιστατικό: Δύο μωαμεθανοί, κάτοικοι των Σουρμένων, πήγαν στην  Τραπεζούντα να συμβουλευθούν Έλληνα γιατρό και να ζητήσουν οδηγίες και φάρμακα για βαριά ασθενούντα συγγενή τους. Η συζήτηση γίνεται στο ποντιακό ιδίωμα και ο Σουρμενελής Τούρκος είπε τελικά στο γιατρό «ζει ου ζει, δος μοι βότανον», έτσι ακριβώς, στην καθαρεύουσα.

Για τη λαζική διάλεκτο ο Παπαμιχαλόπουλος υποστηρίζει ότι είναι γνήσια διάλεκτος του μεγάλου και κυρίου κορμού της ελληνικής γλώσσας.

Ορθά, λοιπόν, ο διακεκριμένος ιεράρχης του οικουμενικού θρόνου Γέρων Εφέσου κ. Χρυσόστομος συμπέρανε στην ομιλία του στην Ακαδημία Αθηνών:

■ Απόδειξη

«Τα πρόσωπα φεύγουν. Ακόμη και οι πρωτεργάται των πολιτισμών παραμερίζονται ή και στραγγαλίζονται ακόμη. Αλλά οι πολιτισμοί καθ' εαυτούς, οι γνήσιοι πολιτισμοί δεν πεθαίνουν.

Οι φορείς και οι εκφραστές τους πιέζονται, πολλές φορές εξανδραποδίζονται. Αλλά ο πολιτισμικός δυναμισμός τους δεν χάνεται.

»Οι πολιτισμοί μπορούν μεσοπρόθεσμα να συγκαλύπτονται, να αμαυρώνονται, να θάπτονται. Αλλά δεν εξαφανίζονται, δεν πεθαίνουν, εφόσον είναι αληθινοί. Τα Σούρμενα της Τραπεζούντος με την επιβιώνουσα ελληνική γλώσσα είναι η πιο εύλαλη απόδειξις της πραγματικότητας αυτής».

Οι αναμνήσεις ενός αιωνόβιου

Στο Βόλο ζούσε στα 1997 ο υπεραιωνόβιος (106 ετών) δάσκαλος Ξενοφών Χαλάτσης. Είχε γεννηθεί το 1891 στο Κανάλι Καρδίτσας. Στα 1914 πρωτοδιορίστηκε δάσκαλος στο χωριό Δουρασανλή Κιλκίς. Το 1915 κατετάγη στο 1138 θρυλικό Σύνταγμα Ευζώνων, ξαναγύρισε για λίγο στα διδασκαλικά του καθήκοντα, αλλά στα 1918 επιστρατεύθηκε πάλι με προορισμό τη Σμύρνη.

Ο γέρων διδάσκαλος θυμόταν ακόμη με συγκίνηση την αποθέωση που γνώρισε μαζί με τους άλλους τσολιάδες όταν αποβιβάζονταν στην πρωτεύουσα της Ιωνίας. Μετά ήλθε η καταστροφή του 1922 και στα αφτιά του αντηχούν ακόμη οι κραυγές «αδέλφια πού φεύγετε, πού μας αφήνετε...» ή το «έρχονται οι τσέτες...».

Ο Ξενοφών Χαλάτσης υπήρξε η ζωντανή μας ιστορία. Όλα τα 35 χρόνια της δασκαλικής υπηρεσίας του τα πέρασε σε μονοθέσιο σχολείο με έξι τάξεις και εξήντα μαθητές. Χαρακτηριστικό του ήταν η πίστη του στο θεό και την Ελλάδα. Ήταν και καλλίφωνος ψάλτης. Οι μαθητές του τον θυμούνται σήμερα με συγκίνηση και απέραντο σεβασμό.

ΤτΚ 10.2.1997