Δάφνη αμάραντη

 

Δάφνη αμάραντη

Η ποθητή του Απόλλωνα, η δοξαστική των ηρώων και των ποιητών

Του Γιώργου Ζεβελάκη - Γεωπόνου

Σ' όλους τους μήνες υπάρχουν μέρες δόξας, αλλά η 25η Μαρτίου δρέπει τις περισσότερες δάφνες, με τις προτομές των ηρώων του Εικοσιένα τη μέρα αυτή να περιμένουν για να στεφανωθούν. Η στέψη με κλάδο δάφνης είναι συνήθεια που συνεχίζεται χιλιάδες χρόνια.

Η αφετηρία είναι μυθολογική. Η Δάφνη, η όμορφη θυγατέρα της Γης και του Πηνειού, αγαπήθηκε παράφορα από τον Απόλλωνα, θεό της σύνεσης και του μέτρου κατά τα άλλα, και για να τη γλυτώσει από το άγριο κυνηγητό του η μητέρα της τη δέχτηκε στα σπλάχνα της.

Όμως την ώρα που σε δέχτηκεν η Γη,

πλάσμα πανάγαθο, ιερό της Δάφνης πνεύμα,

ο τόπος μοσχομύρισε, σα νάταν

ερωτικός νυμφώνας, που τον έστρωσε με φύλλα

η άγρυπνη καλοσύνη της αυγής

περιγράφει στο ποίημα του Δάφνη ο Θεόδωρος Ξύδης στη Νέα Εστία του 1943.

Έτσι η νύμφη μεταμορφώθηκε στην ευγενή Δάφνη, το δένδρο του Απόλλωνα, που μ' ένα κλαδί της πρώτος στέφθηκε ο ερωτευμένος θεός για να παρηγορηθεί -κι έτσι άρχισαν να στέφουν με δάφνη τους κομιστές των ευνοϊκών χρησμών απ' το μαντείο των Δελφών.

Όταν, αργότερα, ο Απόλλων σκότωσε τον φοβερό Πύθωνα, πήγε, κρατώντας κλάδο δάφνης, στους Δελφούς για να καθαρθεί. Σε ανάμνηση του γεγονότος καθιερώθηκε να γίνονται κάθε εννέα χρόνια οι Πύθιοι αγώνες, και οι νικητές τους έπαιρναν δάφνινο στεφάνι.

Ως σύμβολο της νίκης, της σοφίας και της ποιήσεως η δάφνη εδραιώθηκε στους ελληνιστικούς και τους ρωμαϊκούς χρόνους. Οι Βυζαντινοί της απέδωσαν και άλλες ιδιότητες. Πίστευαν ότι απομακρύνει τους δαίμονες και αποτρέπει τις αρρώστιες, και πως η καύση της στα μαντεία διευκόλυνε προφητείες.

Στη βοτανική η δάφνη (laurus nobilis L.) κατατάσσεται στην τάξη των δαφνωδών, στενόφυλλη ή πλατύφυλλη. Φυτό πολύκλαδο, πολυετές και αειθαλές, ανθίζει από τον Μάρτιο έως τον Απρίλιο. Έχει ισχυρό και βαθύ ριζικό σύστημα, γι' αυτό και αντέχει στους ανέμους αλλά και στο κρύο. Τη συναντάμε και με τα λαϊκά ονόματα: βάγια, δαφνοληά, λαύρος, λάουρος και φυλλάδα (Β. Ελλάδα).

Με θαμνώδη ή δενδρώδη μορφή, δέχεται κλαδέματα που της δίνουν πολλά ωραία κυλινδρικά, πυραμιδοειδή κ.ά. σχήματα, και καλύπτει πολλές αισθητικές ανάγκες στην αρχιτεκτονική του τοπίου.

Τα φύλλα και οι καρποί της, που στην Κρήτη τα λένε δαφνοκούκουδα, χρησιμοποιούνται στη μαγειρική, στους αποξηραμένους καρπούς (δαμάσκηνα, σύκα, σταφίδες), στην κτηνιατρική, τη φαρμακευτική, τη σαπωνοποιία και την αρωματοποιία. Η εμπορική ζήτηση της από το εξωτερικό άρχισε γύρω στο 1955 και τότε έγιναν οι πρώτες εξαγωγές, που ανεπίσημα στοιχεία τις ανέβαζαν σε εκατοντάδες τόνους. Σύμφωνα με στατιστικά δεδομένα του 1998, οι εξαγωγές σε δαφνόφυλλα και δαφνέλαιο υστερούν σε σχέση με τις αντίστοιχες εισαγωγές: εξαγωγές σε Ευρωπαϊκή Ένωση και τρίτες χώρες 42 τόνοι- εισαγωγές το ίδιο διάστημα 58 τόνοι.

Η δάφνη, με το σκούρο, χαλκοπράσινο φύλλωμα, το λαμπερό και απαστράπτον, που αντανακλά το φως του ήλιου όπως οι μεταλλικές επιφάνειες, δεν πέρασε απαρατήρητη από τον Όμηρο. Στη ραψωδία της Οδύσσειας ι' γίνεται λόγος για την κατοικία του θεόρατου Κύκλωπα:

[...] κι είδαμε σ' άκρην εκειδά σπήλιο ψηλό, ζωσμένο

παραδίπλα στη θάλασσα με δάφνες σκεπασμένο

(μτφρ. Γ. Ψυχουντάκη)

Στη νεοελληνική ποίηση, που καλλιεργείται στην «πολυβότανο γη», φύτρωσε πολλές φορές η δάφνη.

Ο Κάλβος την κατάκτηση «της νικητήριου δάφνης» τη θεωρεί ζήτημα τύχης. και για να στεφανώσει όσους πεθαίνουν για την πατρίδα διαλέγει μυρτιά και κυπάρισσο. Ανάλογα κι ο Σολωμός: στην «Καταστροφή των Ψαρών», «η Δόξα μονάχη» φορεί στην κόμη στεφάνι καμωμένο «από λίγα χορτάρια που 'χαν μείνει στην έρημη γη».

Ο Δροσίνης στην «Απόκριση στον Παλαμά» παρακολουθεί το ανέβασμα του στις αλπικές χιονοκορφές της δόξας και τον συγκρίνει με τον εαυτό του:

 

Εσύ στης δάφνης τα ακροκλώναρα άπλωσες

κι εγώ σε κάθε χόρτο και βοτάνι

στεφάνι έχεις φορέσει από δαφνόφυλλα

λίγο θυμάρι του βουνού με φτάνει

 

Ο Σικελιανός ρίχνει «τη δάφνη μαζί με τ' αλάτι στη φωτιά» για να σκάσουν ήχοι και χρώματα πύρινης χαράς («Χωριάτικος γάμος»). Κι ο Ελύτης, στο ελεγείο του για τον Γιώργο Σαραντάρη, «θ" ανάψει δάφνες να φλομώσει ο ουρανός».

Ο Καρυωτάκης απομυθοποιεί με δυο σπαρακτικούς στίχους το σύμβολο της νίκης, του θριάμβου και της σοφίας, με το γλυκό άρωμα:

Ένα ξερό δαφνόφυλλο την ώρα αυτή θα πέσει,

Το πρόσχημα του βίου σου, και θ' απογυμνωθείς

Και κλείνει ο Νίκος Καρούζος, συνειρμικά :

θα σωθούμε από μια γλυκύτητα στεφανωμένη με αγκάθια.

ΤΟΜΟΣ ΜΗ’ -  ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ – ΑΝΟΙΞΗ - ΜΑΡΤΙΟΣ

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ