Γράμματα του Καζαντζάκη σε ένα αγαπημένο φίλο του

 

 

Γράμματα του Καζαντζάκη σε ένα αγαπημένο φίλο του

Συνομιλία με τον Θεό

 

Η Αντίμπ στην Κυανή  Ακτή της Γαλλίας δεν είναι μονάχα τουριστικό κέντρο, μολονότι σαν τέτοιο έχει εξαιρετική χάρη και ομορφιά και με τους ανηφορικούς δρόμους κοντά στο πανάρχαιο κάστρο της θυμίζει ελληνικό  νησί.

Είναι διάσημη  η μικρή αυτή πόλη και για τους ανθρώπους των γραμμάτων και της τέχνης   γιατί χρησίμευσε   για  πολύ   χρονικό   διάστημα σαν μόνιμη έδρα δύο μεγάλων της εποχής μας του Πικασό και τού Καζαντζάκη. Βέβαια, οι καλοθρεμμένοι και ευδιάθετοι κάτοικοι της πού, με την παραμικρή τουριστική συγκέντρωση, βρίσκουν την ευκαιρία να φορέσουν γαλάζιες στολές και πράσινες τηβέννους και καπέλα σαν τα μεσαιωνικά και να εμφανιστούν σαν δυσκίνητοι ιππότες τού τυριού και τού κρασιού για να εξυμνήσουν τα δύο αυτά γαλλικά προϊόντα και να τα καταστήσουν ελκυστικότερα, δεν αναφέρουν τον Καζαντζάκη ή  τον Πικάσο. Αγνοούν τους δύο αυτούς συγχρόνους μεγάλους, παρά το γεγονός ότι και ο ένας και ο άλλος έχουν δημιουργήσει το μεγαλύτερο έργο τους στην Αντίμπ.

Καυχώνται, όμως, οι ιππότες τού τυριού και τού κρασιού όταν παρατάσσονται σε δυο ομάδες κάτω από το κάστρα, όπου στεγάζεται και ένα πολύ καλό και νοικοκυρεμένο μουσείο με έργα τού Πικάσο, ότι η πόλη τους είναι ελληνική, ότι αρχικά δεν την  έλεγαν  Αντίμπ,     αλλά Αντίπολη και για χάρη της γαλατικής «ευφωνίας» κατάντησε Αντίμπ. Με υπερηφάνεια αναφέρουν στις προσφωνήσεις τους ότι διαδέχτηκαν τους Έλληνας  άποικους της Αντιπόλεως, όπως έγινε στην πραγματικότητα, και ότι συνεχίζουν την παράδοση τους στην τέχνη της ευζωίας, ίσως μονάχα στο υλικό πεδίο.

Λίγο παρακάτω, από το κάστρο σε μια παραλιακή οδό, πρόκειται για ένα στενό δρομάκι πού θυμίζει τα δρομάκια του Μεγάλου Κάστρου, του Ηρακλείου της Κρήτης όπου σήμερα ο Καζαντζάκης αναπαύεται τον αιώνιο ύπνο κάτω από την ζωοδότρα αύρα στο ύψωμα τού κάστρου, στον αριθμό 8, είναι ένα σπιτάκι μονόπατο σχεδόν, με ισόγειο και με ημιώροφο πού θυμίζει τα σπίτια της Κρήτης, ολόλευκο με ωραίες κληματαριές στην μέσα του αυλή, όπου ό Καζαντζάκης έγραψε τα περισσότερα έργα του και τις θαυμάσιες επιστολές του, προς τους φίλους του. Στις επιστολές αυτές αφήνει το πιστεύω του να ξεχειλίσει με ειλικρίνεια και με ζέση σαν να θέλει να το μεταλαμπαδεύσει αλώβητο στις  μετέπειτα γενεές.

Πολλοί παρεξήγησαν το μεγάλο αυτό παιδί της Κρήτης πού είχε μέσα του όλη την φλόγα τού νησιού του και καυχιόταν τόσο πολύ για την νησιωτική καταγωγή του. Ήρθε σε σύγκρουση με το στατικό και το αποτελματωμένο και η ανήσυχη ψυχή του ανερευνούσε και έψαχνε. Δεν άφηνε τίποτε    από το «πίστευε και μη έρευνα» και δεν θέλησε ποτέ να αφήσει κάτι που να μη  το βασανίσει με τη σκέψη του και με την φλόγα των αισθημάτων του. Άσχετο αν αυτό αργότερα τον εγκατέλειπε στο κενό ή δημιουργούσε μέσα του την αντινομία. «Από το σπίτι της Αντίμπ, την βίλλα Μονολίτα, έγραψε ο Καζαντζάκης το 1954, ένα χρόνο πριν πεθάνει, το τελευταίο γράμμα σ' ένα πιστό και νεανικό του φίλο τον παπά Εμμανουήλ Παπαστεφανου — Προβατάκη, πού τον είχε γνωρίσει νέος στην Κρήτη και η φίλια τους ξεπέρασε τα όρια μιας κοινής φιλίας μεταξύ δύο πνευματικών ανθρώπων γιατί ή αλληλογραφία τού Καζαντζάκη με τον θαυμάσιο αυτόν κληρικό εξαιρετικά πνευματικό άνθρωπο, περιέχει τις πεποιθήσεις και την διαδρομή, όλη την εξέλιξη, τού θρησκευτικού πιστεύω τού μεγάλου παιδιού της Κρήτης πού πέρασε τα πρώτα χρόνια στα ελληνικά γράμματα με το ψευδώνυμο Πέτρος Ψηλορείτης.

Τα γράμματα τού Καζαντζάκη προς τον παπά Εμμανουήλ Παπαστεφάνου   παρουσιάζει και σχολιάζει σε βιβλίο του ο συγγραφέας Κυριάκος Εμμανουήλ Μητσοτάκης. Είναι ένα βιβλίο πού προκαλεί την έντονη επιθυμία να το διαβάσει ο αναγνώστης αμέσως μετά την πρώτη ματιά. Και το διάβασμα δεν είναι καθόλου εύκολο. Η αλληλογραφία τού Καζαντζάκη με τον επιστήθιο και πνευματικό του φίλο είναι μια εξομολόγηση και μια μυσταγωγία. Ενέχει όλα τα προβλήματα της μυστικιστικής συνείδησης τού μεγάλου αυτού συγγραφέα και όλη την σειρά των κρίσεων. Πρόκειται για κρίσεις συνειδήσεως και εσωτερικούς προβληματισμούς, πού πέρασε για να κατάληξη στο τελευταίο γράμμα του γράμμα πού έγραψε από την Αντίμπ σαν επιφώνημα μιας ψυχής πού  σκιρτάει και δεν  ξέρει ακόμη πώς θα παραδοθεί στον δημιουργό της και, σαν σε μια αναδρομή, τον αναγκάζει να ανακράξει; «Τρία τα μεγάλα θεολογικά στάδια που πέρασα: Θεέ μου εσύ θα με σώσης. Θεέ μου, εγώ θα σε σώσω. Μαζί θα συνεργαστούμε, μαζί θα σωθούμε θεέ  μου".

«Έχουν δημοσιευθή κατά καιρούς πολλά γράμματα τού Νίκου Καζαντζάκη», γράψει ο κ. Κυριάκος Εμ. Μητσοτάκης. Ετούτα,  όμως,  πού παρουσιάζω  εδώ σήμερα έχουν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Αποκαλύπτουν έναν εξομολογητικό Καζαντζάκη πού με τα γραφόμενα του θέλει να αγκαλιάσει όλο το πλάτος του κόσμου και πασκίζει και αγωνίζεται να φώτισει και να μεταδώσει τη λάμψη τού μυαλού και της καρδιάς του σ' ένα ιδιαίτερα φωτισμένο άνθρωπο - τον παπά Εμμανουήλ Παπαστεφάνου - Προβατάκη -πού τον έχει ψαρέψει την εποχή της πρώτης του νεότητος στο Μεγάλο Κάστρο της  Κρήτης.,.»,

«Μυστηριακές και εξομολογητικές γραφές» χαρακτηρίζει τα γράμματα τού Καζαντζάκη προς τον Παπαστεφάνου ο κ. Κυρ. Εμμ. Μητσοτάκης. Και σαν τέτοιες γράφονται σε ένα φίλο πού του έχει μεγάλη εμπιστοσύνη και αγάπη και εκτίμηση. Ο πατέρας του Παπαστεφάνου ήταν αγωνιστής και συναθλητής τού Βενιζέλου στο Θέρισο και πρώτος του εξάδελφος, ήταν ο φωτισμένος και μεγάλος πατριάρχης Μελέτιος Μεταξάκης. Σπούδασε θεολογία, χειροτονήθηκε ιερέας και κατέληξε κληρικός στην Βοστώνη της Αμερικής όπου και έπαιρνε επί δεκαετίες ολόκληρες τα γράμματα τού Καζαντζάκη» που στο τελευταίο του τον αποκαλεί «Πολυαγαπημένε, αλησμόνητε, παμπάλαιε φίλε και συναθλητή» και εύχεται "Ο Θεός να δώσει μια μέρα να ιδωθούμε για να πούμε τα τελευταία λόγια». Οι δύο φίλοι δεν συναντήθηκαν και δεν είπαν «τα τελευταία λόγια». Ο κ. Κυρ. Εμμ. Μητσοτάκης όμως με το έργο του αυτό έδωσε μια περιγραφή των ..κατά καιρούς νοερών τους συναντήσεων που θέλγει συγκινεί και προβληματίζει και αποκαλύπτει μια ακόμη πτυχή του μεγάλου αυτού συγγραφέα,  τού νεώτερου Οδυσσέα τού Ελικώνα τού νεοελληνικού λογοτεχνικού πανθέου.

Μακεδονικά ημερονύκτια  (1.3.1972)

Σημ. Κων. Γραικιώτη.

Το ότι ο Καζαντζάκης πέρασε τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωής του στην Αντίπολη της Νότιας Γαλλίας ελάχιστοι το γνωρίζουν και θα ξαφνιαστούν, όπως και εγώ ξαφνιάστηκα πριν από πολλά χρόνια όταν έμαθα ότι οι Γάλλοι τον τίμησαν και έδωσαν το όνομά του στην πλατειούλα όπου βρισκόταν το σπίτι του. Ο Νίκος Καζαντζάκης είχε εγκατασταθεί με την σύζυγό του Ελένη από το 1948 και για αρκετά χρόνια στην μικρή παραθαλάσσια πόλη της Αντίμπ (παραφθορά του Αντίπολις για του Έλληνες, αφού υπήρξε στο παρελθόν Ελληνική αποικία), όπου υπήρξε μια ιδιαίτερα παραγωγική περίοδος γι” αυτόν. Σε αυτό το μαγικό σημείο της Γαλλικής Ριβιέρας , εντός της παλιάς πόλης η οποία περικλείεται περιμετρικά από τείχη, ο Νίκος Καζαντζάκης είχε εμπνευστεί και γράψει μερικά από τα πιο γνωστά μυθιστορήματά του, όπως το «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται», το «Αλέξης Ζορμπάς» και το «Ο Καπετάν Μιχάλης».