Humfry Payne : Ο Άγγλος αρχαιολόγος που λάτρεψε την Ελλάδα όσο ελάχιστοι

Ο ΧΑΜΦΡΙ ΠΕΙΝ

 (ΠΟΥ ΕΦΥΓΕ ΑΠΟ ΤΗ ΖΩΗ ΜΟΛΙΣ ΣΤΑ 34 ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ) 

ΚΑΙ 

ΟΙ ΘΡΥΛΙΚΕΣ ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΣΤΟΝ ΜΥΘΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ  

 του ΝΙΚΟΥ  ΠΑΠΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ

Λάτρεψε την Ελλάδα όσο λίγοι. Το πάθος του για την Ιστορία της χώρας που γέννησε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό οδήγησε τα βήματα του εδώ, όπου έζησε το όνειρο του και όπου αναπαύεται σε χώρο θολού μύθου και πραγματικότητας, στις πολύχρυσες Μυκήνες. Στην επιτύμβια στήλη του απλώς χαράχτηκε η φράση: «Μη θρηνείτε τον Άδωνι».

«Ένας καινούργιος αέρας φύσηξε μέσα στην Αγγλική Σχολή» έγραψε ο Χρήστος Καρούζος, «όταν στα 1929 ήρθαν να πάρουν τη διεύθυνση της τα νιάτα του Πέιν. Στην επιστημονική ζωή της σχολής έδωσε όχι μόνο μια καινούργια φρεσκάδα, μα κι έναν αλλιώτικο ρυθμό κίνησης κι έναν σταθερό προσανατολισμό προς το μεγάλο». Οι εργασίες της Σχολής στην Περαχώρα, που έφεραν στο φως το σπουδαιότατο κορινθιακό ιερό της Ακραίας Ήρας και τα σπάνια ευρήματα της αρχαίας τέχνης, οι μελέτες και η τεράστια προσφορά του στο Μουσείο της Ακροπόλεως το μαρτυρούν.

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ

Ο Χάμφρι Πέιν έφυγε νέος, μόλις 34 ετών, αρχές Μαΐου του 1936, έχοντας διαγράψει λαμπρή πορεία διάττοντος αστέρος και έχοντας κληροδοτήσει μιαν ανεπανάληπτη επιστημονική παρακαταθήκη που θα ζήλευαν πολλοί από τους «πολιούς εν τη θεραπεία της αρχαιολογικής επιστήμης αποκτήσαντες κροτάφους», όπως ο Αλέξανδρος Μάντης σημειώνει στην εισαγωγή του πολύτιμου λευκώματος «Humfry Payne, Ελλάδος Περιήγησις» («Αρχαιολογία και νεοελληνική πραγματικότητα στα χρόνια του Μεσοπολέμου», εκδοτική πρωτοβουλία της Εταιρίας Club Hotel Casino Loutraki).

Ο Πέιν μαγεύτηκε από την Ελλάδα και την Ιστορία της και αγαπήθηκε από τους Έλληνες για την επιστημονική του κατάρτιση, την όμορφη κι ευγενική παρουσία του, τη λάμψη της προσωπικότητας του, την ακτινοβόλο γοητεία των ματιών του και τον ευφάνταστο αλλά δημιουργικό βυρωνικό ρομαντισμό του. Για μικρό χρονικό διάστημα, στα χρόνια του Μεσοπολέμου (1926 έως 1936), έλαμψε στο στερέωμα της κλασικής αρχαιολογίας ένας νεαρός διάττων αστέρας. Η λάμψη ήταν κυριολεκτικά εκτυφλωτική, η διάρκεια στιγμιαία, αλλά η ανάμνηση αιώνια.

Ο Χάμφρι Γκίλμπερτ Γκαρθ Πέιν (1902-1936) γεννήθηκε στο Wendover στην κομητεία του Buckinghamshire και ήταν ο μοναδικός γιος του Εντουαρντ Τζον Πέιν (1844-1904), ανθρωπολόγου και ιστορικού του Νέου Κόσμου. Μεταξύ των προγόνων του και ο ιππότης Ρίτσαρντ Πέιν, γνωστός συλλέκτης αρχαιοτήτων και ανταγωνιστής του λόρδου Ελγιν, ο οποίος ανήκε στην ομάδα εκείνων που αμφισβήτησαν την κλασική χρονολόγηση των γλυπτών τού Παρθενώνος, όταν αυτά μεταφέρθηκαν στο Λονδίνο.

Ο Πέιν προοριζόταν να κάνει ζωή ερευνητή: Φοίτησε αρχικά στο Westminster School και συνέχισε αργότερα στο Christ Church College της Οξφόρδης, με υποτροφία στις κλασικές σπουδές. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του, αποκαλύφθηκαν οι πτυχές του χαρισματικού του πνεύματος. Το γνήσιο πάθος για την Ιστορία της αρχαίας Ελλάδας και η λατρεία του για το αρχαίο δράμα τον ωθούσαν να απαγγέλλει συχνά χορικά του Αισχύλου, σύμφωνα με μαρτυρίες των συμφοιτητών του. Ανέπτυξε μια εκπληκτική ικανότητα στην επιχειρηματολογία, από την οποία προέκυψε και η επίμονη διαφωνία του σης διαλογικές συζητήσεις. Κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Οξφόρδη συνδέθηκε με την Dilys Powell, την οποία και νυμφεύτηκε.

Οι ικανότητες του, που από πολύ νωρίς έγιναν αντιληπτές, αλλά και τα πρωτεία στα Grades των Litterae Humanitores στα 1922 και 1924, του χάρισαν μια διετή υποτροφία για έρευνα στη Μεσογειακή Αρχαιολογία.

Έτσι, ο Πέιν τον Νοέμβριο του 1924 επισκέφτηκε την Ελλάδα και έγινε δεκτός ως σπουδαστής στη Βρετανική Σχολή των Αθηνών. Ταξίδεψε σιδηροδρομικά ως την Ιταλία και  από εκεί με πλοίο στην Πάτρα. Επειδή αδημονούσε να θαυμάσει το ελληνικό τοπίο και τον χώρο που τον μάγευε, ο νεαρός αρχαιολόγος προτίμησε να αποβιβαστεί στην Πάτρα και να συνεχίσει το ταξίδι του με τον σιδηρόδρομο στην Αθήνα, ώστε να απολαύσει ολόκληρη τη διαδρομή.

Η ΦΤΩΧΗ ΧΩPA

Το 1924, όταν ο Πέιν έφτασε στην Αθήνα, ολόκληρη η χώρα προσπαθούσε ακόμη να επουλώσει τα τραύματα της από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Η Powell σκιαγραφεί την ατμόσφαιρα: «Δέκα χρόνια πολέμου και έντονου αγώνα - οι Βαλκανικοί πόλεμοι, ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και η μικρασιατική εκστρατεία... η ήττα, η διάψευση της Μεγάλης Ιδέας και στο τέλος όλων αυτών ένα εκατομμύριο διακόσιοι πενήντα χιλιάδες πρόσφυγες που έπρεπε να τραφούν, να στεγαστούν, να εγκατασταθούν...»

Ο Πέιν βρήκε ένα κράτος φτωχό και ανοργάνωτο, μια χώρα με άθλιο οδικό δίκτυο, ανεπαρκείς συγκοινωνίες, πρωτόγονα καταλύματα. Μια χώρα που ήταν πολύ απασχολημένη να αγωνίζεται για την ανεξαρτησία της και την εδαφική της ακεραιότητα και να προσπαθεί να επωφεληθεί από τις μεγάλες επιστημονικές και τεχνολογικές ανακαλύψεις του αιώνα. Εντούτοις, αυτή η χώρα, η μικρή και ασήμαντη, τον γοήτευσε από την πρώτη στιγμή, και -όπως ήταν άλλωστε αναμενόμενο- κέρδισε τον χαρισματικό αρχαιολόγο.

Ο διετής αγώνας δρόμου για να βρεθεί σε όλους τους αρχαιολογικούς  χώρους

ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ του 1924 έως τον Μάρτιο του 1926, ο Πέιν επιδόθηκε σε έναν παθιασμένο αγώνα δρόμου, προκειμένου να γνωρίσει και την παραμικρή γωνία του τόπου, κάθε του μνημείο αλλά ταυτόχρονα και το κάλλος της ελληνικής υπαίθρου: Χρησιμοποιώντας κάθε μέσο, αλλά κυρίως πεζός, διανύοντας μεγάλες αποστάσεις, επισκέφτηκε άλλοτε μόνος και άλλοτε με ενθουσιώδεις φίλους πολλούς αρχαιολογικούς χώρους της ηπειρωτικής και νησιωτικής χώρας.

Καμία απόσταση, κανένα εμπόδιο και καμία δυσκολία δεν πτόησαν το επιστημονικό του ενδιαφέρον και το πάθος του. Στη Θήβα, με παροιμιώδη υπομονή, ανέμενε όλη την ημέρα να βρεθούν τα κλειδιά ενός κιβωτίου για να εξετάσει τα αγγεία και στους Δελφούς σκαρφάλωσε στο στενό μονοπάτι ως τις Φαιδριάδες και το Κωρύκειο Άντρο. Η έντονη ερευνητική δραστηριότητα, σε συνδυασμό με το οξύτατο πνεύμα του, τη μεγάλη κριτική ικανότητα και τη φωτογραφική του μνήμη, σύντομα έφερε τα πρώτα αποτελέσματα.

Στο «Annual» της Βρετανικής Σχολής του 1925-1926 δημοσιεύτηκε το πρώτο του άρθρο σχετικά με τις μετόπες του ναού του Απόλλωνος στο Θέρμο. Οι οξύνοες και εύστοχες παρατηρήσεις του όχι μόνο αποκατέστησαν παρανοήσεις προγενέστερων ερευνητών, αλλά και αποτύπωναν τη συνολική επιστημονική του επάρκεια, την επιμονή στην περιγραφή της λεπτομέρειας και την άριστη γνώση της βιβλιογραφίας. Το 1926 έμεινε στην Κόρινθο, φιλοξενούμενος στο οίκημα που στέγαζε τους Αμερικανούς αρχαιολόγους, μελετώντας τα ευρήματα των ανασκαφών της περιοχής.

Κατά την περιπλάνηση του στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία της Ελλάδας, καθώς και στα μεγάλα μουσεία της Ευρώπης, ο Πέιν συγκέντρωσε μεγάλο αριθμό φωτογραφιών, σχεδίων και πολύτιμων σημειώσεων.

Για το προκαταρκτικό δοκίμιο της εργασίας του στην αρχαϊκή αγγειογραφία και τις άλλες τέχνες στην Κόρινθο, του απονεμήθηκε το Πανεπιστημιακό Βραβείο Κλασικής Παιδείας Conington το 1927, ενώ τον Μάιο του ίδιου έτους επισκέφτηκε την Κρήτη φιλοξενούμενος του Εβανς στη βίλα Αριάδνη στην Κνωσό.

Στην Κρήτη, έφερε στο φως δύο τάφους στον λόφο Ζαφέρ (Παπούρα, νεκροταφείο της τελευταίας Υστερομινωικής Περιόδου με πλούσιους σε κτερίσματα τάφους) και τρεις στο χωριό Φορτέτσα, βόρεια της Κνωσού.

Η καριέρα του τερματίστηκε άδοξα όταν προσβλήθηκε από σταφυλόκοκκο και πέθανε, 34 μόλις ετών,  στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός των Αθηνών. Τάφηκε στο κοιμητήριο του Αγ. Γεωργίου στις Μυκήνες .