Οι
μεγάλες κρίσεις Κράτους - Εκκλησίας
που
άνοιξαν τον διάλογο για τον διαχωρισμό των δύο θεσμών
Γράφει η Αγγελική Κουγιάννου
Ο διαχωρισμός
Κράτους-Εκκλησίας είναι μια συζήτηση που κρατάει χρόνια. Ίσως περισσότερα από
ότι θυμόμαστε. Συνήθως χρειαζόταν μια κρίση για να ανοίξει ο διάλογος, και ένας
συμβιβασμός για να κλείσει ξανά. Αν θυμηθούμε τις
βασικότερες κρίσεις που έχουν περάσει οι δύο θεσμοί:
1901:
Η μετάφραση του Ιερού Ευαγγελίου στη δημοτική
Η αρχή των συγκρούσεων
έγινε το 1901 με τη μετάφραση του Ιερού Ευαγγελίου στη δημοτική. Οι φοιτητές
της Θεολογίας βγαίνουν στους δρόμους και συγκρούονται με την Αστυνομία.
1907:
Διορισμός από το κράτος ψαλτών και των νεωκόρων
Με αφορμή τον διορισμό από
το κράτος των ψαλτών και των νεωκόρων το 1907, οι σχέσεις διαταράσσονται
επικίνδυνα. Η κυβέρνηση επιμένει στις αποφάσεις της, ενώ η Ιερά Σύνοδος θέλει
να έχει λόγο. Ένα χρόνο αργότερα δικαιώνεται η Εκκλησία.
1952:
Εκκλησιαστική περιουσία
Το 1952 με αφορμή την
εκκλησιαστική περιουσία, η σύγκρουση είναι ιδιαίτερα σκληρή. Η κυβέρνηση
απειλεί με αναγκαστική απαλλοτρίωση και διακοπή της μισθοδοσίας των κληρικών. Η
Ιερά Σύνοδος αναγκάζεται να συμβιβαστεί. Παραχωρεί μεγάλες εκτάσεις, αλλά
παίρνει αστικά ακίνητα του Δημοσίου και μετοχές στην Εθνική Τράπεζα.
1961:
Το μάθημα των Θρησκευτικών
Ο περιορισμός του χρόνου
της διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών το 1961 φέρει Κράτος και Εκκλησία
για ακόμα μια φορά αντιμέτωπα. Οι φοιτητές της Θεολογίας βγαίνουν στους δρόμους
συνεπικουρούμενοι από τις παραχριστιανικές οργανώσεις, με αποτέλεσμα να
συγκρουστούν με την αστυνομία. Τελικά πετυχαίνουν ακύρωση της απόφασης.
1965:
Θέσεις μητροπολιτών
Το 1965 η νέα ρήξη είχε
αφορμή την πλήρωση κενών θέσεων μητροπολιτών. Για αρκετό καιρό Κυβέρνηση και
Εκκλησία συγκρούονται, αφού η Ιερά Σύνοδος, παρά τις ενστάσεις, επέμενε στον
διορισμό νέων επισκόπων.
1981:
Μοιχεία και πολιτικός γάμος
Το 1981, η κυβέρνηση του
ΠΑ.ΣΟ.Κ, παραμένει πιστή στην διακήρυξη της 3ης Σεπτεμβρίου 1974, και εκφράζει
ρητά την πεποίθηση της για τον οριστικό διαχωρισμό της Εκκλησίας από τη
Πολιτεία, καθώς και τις απόψεις της για την κοινωνικοποίηση της μοναστηριακής
περιουσίας. Οι εξαγγελίες αυτές δεν οδήγησαν στις αναμενόμενες αντιδράσεις. Οι
αντιδράσεις εμφανίστηκαν τελικά στην προσπάθεια καθιερώσεως του πολιτικού
γάμου. Όμοια αντίδραση του Εκκλησιαστικού χώρου εκδηλώθηκε και στο θέμα της
αποποινικοποιήσεως της μοιχείας που εντέλει συντελέστηκε με το Ν.1272/1982 και
τη κατάργηση των σχετικών διατάξεων του Ποινικού Κώδικα.
1987:
Ο νόμος Τρίτση
Το 1987, με τη δημοσίευση
του νόμου 1700/1987, για τη «ρύθμιση θεμάτων εκκλησιαστικής περιουσίας»,
γνωστός και ως Νόμος Τρίτση, ξέσπασε ιερός πόλεμος εξαιτίας των θεμάτων που
θίγονται από τον νόμο*. Η τότε κυβέρνηση
του ΠΑΣΟΚ, επικαλέστηκε το γεγονός ότι το σύνολο των λειτουργικών δαπανών της
Εκκλησίας βάρυνε τον κρατικό προϋπολογισμό, άρα ήταν περιττό να διαθέτει τόσο
μεγάλη περιουσία. Για την εκτόνωση της κρίσης, συγκροτήθηκε με απόφαση του
υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων ειδική Επιτροπή για τη μελέτη των σχετικών
θεμάτων. Ο Μιχάλης Σταθόπουλος, ο οποίος υπήρξε μέλος της επιτροπής, υποστήριξε
κατά βάση την άποψη (που δεν επικράτησε τελικά) της καθιέρωσης του συστήματος
του χωρισμού Εκκλησίας και Πολιτείας. Τα σχέδια της πλειοψηφίας της επιτροπής
διατηρούσαν κατά βάση το σύστημα της «νόμω κρατούσης πολιτείας». Μάλιστα, όπως
αναφέρει ο ίδιος σε μελέτη του «η εργασία της Επιτροπής και τα πορίσματά της
παρέμειναν αναξιόπιστα, όπως τόσο συχνά συμβαίνει σε ανάλογες περιπτώσεις».
*Προέβλεπε τη μεταβολή του
συστήματος διοικήσεως όλης της εκκλησιαστικής περιουσίας, τόσο των Μονών όσο
και των Ενοριακών Ναών και των Μητροπόλεων. Θεσπιζόταν τεκμήριο κυριότητας του
Δημοσίου για τα ακίνητα που κατείχαν ή νέμονταν οι μονές χωρίς νόμιμους τίτλους
ιδιοκτησίας, καθώς και για εκείνα που αν και ανήκαν σε μονές, είχαν καταληφθεί
από τρίτους. Η δυναμική αντίδραση της Εκκλησίας δεν απέτρεψε κατ΄ αρχήν την
ψήφιση του νομοσχεδίου από τη Βουλή και τη θέση του σε ισχύ ως Ν.1700/1987.
Απ΄ευθείας διαβουλεύσεις μεταξύ του Πρωθυπουργού Α.Παπανδρέου και του
Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ οδήγησαν στη σύναψη σύμβασης-διακανονισμού μεταξύ του
Δημοσίου και ενός αριθμού Μονών που τελικά την αποδέχτηκαν, όπως αυτή κυρώθηκε
με το Ν.1811/1988 και που τελικά παρέμεινε ανενεργός.
2000:
Οι ταυτότητες
Η απαρχή της μεγαλύτερης
κρίσης ήρθε τον Μάιο του 2000, όταν πάλι ο Μιχάλης Σταθόπουλος, (τότε υπουργός
Δικαιοσύνης) σε δηλώσεις του τόνισε ότι η υποχρεωτική αναγραφή του θρησκεύματος
στις αστυνομικές ταυτότητες είναι αντίθετη με τη νομοθεσία για την προστασία
των προσωπικών δεδομένων. Η κρίση αυτή δεν προκλήθηκε, όπως κατά το παρελθόν,
ύστερα από επέμβαση της Πολιτείας στα «εσωτερικά» της Εκκλησίας. Το ζήτημα των
ταυτοτήτων, ως προς το νομικό του τουλάχιστον σκέλος, δεν αφορούσε το καθεστώς
των σχέσεων και δεν ανέτρεπε την ήδη παγιωμένη κατάσταση. Η Εκκλησία παρόλα
αυτά αντέδρασε έντονα, με τη διοργάνωση λαοσυνάξεων σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη,
οι οποίες πήραν τη μορφή πολιτικών συγκεντρώσεων και διενέργεια «άτυπου
δημοψηφίσματος» με την συλλογή υπογραφών, χωρίς όμως να οδηγήσει στην ανατροπή
της απόφασης. Τον Σεπτέμβριο του 2001 έρχεται την οριστική άρνηση για τη
διενέργεια επίσημου δημοψηφίσματος, από τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωστή
Στεφανόπουλο, ενώ το 2002 έχουμε την προσφυγή ιερέων και θεολόγων στο Ευρωπαϊκό
Δικαστήριο, το οποίο απέρριψε ομόφωνα κάθε επιχείρημα υπέρ της αναγραφής του
θρησκεύματος.
2005:
Υπόθεση Γιοσάκη
Τον Ιανουάριο του 2005,
πολιορκεί τη δημοσιότητα η υπόθεση Γιοσάκη, σύμφωνα με την οποία ο
αρχιμανδρίτης Ιάκωβος Γιοσάκης εμφανιζόταν ως εμπλεκόμενος στο παραδικαστικό
κύκλωμα. H αποσταθεροποίηση της Εκκλησίας και το κλίμα απαξίωσης θέτουν, για
μία ακόμη φορά, το μείζον ζήτημα του «ιερού διαζυγίου». Ο αρχηγός της
αξιωματικής αντιπολίτευσης Γ. Παπανδρέου έθεσε ανοικτά το θέμα. Το ίδιο έπραξαν
και κορυφαία στελέχη του κυβερνώντος κόμματος. H κυβέρνηση της ΝΔ από την
πλευρά της, δήλωσε πως δεν τίθεται θέμα χωρισμού. Πάγια ήταν η θέση υπέρ του
χωρισμού και των άλλων δύο κομμάτων του Κοινοβουλίου, του KKE και του
Συνασπισμού.
2007:
Η μονή Βατοπεδίου
Με αφορμή την υπόθεση της
Μονής Βατοπεδίου, τίθεται εκ νέου επί τάπητος το θέμα του διαχωρισμού Εκκλησίας
και Κράτους. Μια σειρά ανταλλαγών ακινήτων, εκτάσεων και οικοπέδων, μεταξύ του
Ελληνικού Δημοσίου και της Μονής Βατοπεδίου του Αγίου Όρους, με φερόμενο (κατά
την κατηγορία) απώτερο σκοπό να περιέλθουν δια πλαγίας οδού σε συγκεκριμένες
υπεράκτιες εταιρείες. Στις 21 Μαρτίου 2017 ο Ηγούμενος Εφραίμ και όλοι οι άλλοι
13 κατηγορούμενοι αθωώθηκαν και η υπόθεση έκλεισε.
2015:
Ο ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία
Έρχεται στην εξουσία ο
ΣΥΡΙΖΑ, που μιλούσε πάντα -πολύ ανοιχτά-
για την ανάγκη διαχωρισμού κράτους εκκλησίας. Με διάφορες δηλώσεις
στελεχών (και φυσικά και του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα) ανοίγει (ξανά) το ζήτημα
της φορολόγησης της εκκλησιαστικής εξουσίας, της διακοπής της χρηματοδότησης
από το κράτος, του πολιτικού όρκου και των διακριτών ρόλων. Δηλώσεις που
θορύβησαν την Εκκλησία, η οποία υπερασπιζόταν (και υπερασπίζεται) τον ρόλο της.
2016:
Τα Θρησκευτικά και ο Φίλης
Η μεγάλη μάχη δίνεται το
2016 με τις αλλαγές Φίλη στο μάθημα Θρησκευτικών. Για «απαράδεκτα και
επικίνδυνα νέα προγράμματα του υπουργείου Παιδείας» έκανε λόγο ο Αρχιεπίσκοπος
Ιερώνυμος, για «ακατανόητη αντιδικία και κινδυνολογία», μιλούσε ο Νίκος Φίλης.
Η μάχη έληξε προς όφελος της εκκλησίας με την αποπομπή Φίλη από τη θέση του
υπουργού Παιδεία και με την απόφαση του ΣτΕ ότι η αλλαγές στο μάθημα των
Θρησκευτικών είναι αντισυνταγματικές.
2018:
Συνταγματική Αναθεώρηση
Η πιο πρόσφατη (αλλά σίγουρα
όχι η τελευταία) κρίση στις σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας, είναι τώρα. Η
κυβέρνηση Τσίπρα, με την πρότασή της για τη Συνταγματική Αναθεώρηση επιχειρεί
να φέρει «διακριτότητα» στις σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας, με την αλλαγή των
άρθρων 3, 13, 33 και 59 του Συντάγματος. Ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος από την
πλευρά του, στο πρώτο του σχόλιο για τις προτάσεις της κυβέρνησης, λέει ότι δεν
καταλαβαίνει τι θέλει να πει ο πρωθυπουργός με το «θρησκευτικά ουδέτερος». Μετά
έκανε συμφωνία με τον πρωθυπουργό, Αλέξη Τσίπρα, για την καταγραφή και
αξιοποίηση της εκκλησιαστικής περιουσίας, καθώς και για τη μισθοδοσία των
ιερέων (που ουσιαστικά θα συνεχίσει να γίνεται από το κράτος, αλλά με άλλη
μορφή και δεν θα αυξηθεί σε περίπτωση αύξησης του αριθμού των ιερέων). Υποψιαζόμαστε όλοι, ότι έπεται συνέχεια...
Οργή
στο Φανάρι: Ο Βαρθολομαίος ζητά εξηγήσεις από την Ελληνίδα πρόξενο για τη
συμφωνία Τσίπρα-Ιερώνυμου
Γράφει η Ισμήνη
Χαραλαμποπούλου
Ο Οικουμενικός Πατριάρχης
κάλεσε την πρόξενο Γεωργία Σουλτανοπούλου προκειμένου να ζητήσει επίσημη
ενημέρωση από την Αθήνα και να διαμαρτυρηθεί
Έκδηλη είναι η δυσαρέσκεια
από το Φανάρι σχετικά με το γεγονός ότι δεν ενημερώθηκε από την ελληνική
κυβέρνηση για τη συμφωνία του πρωθυπουργού, Αλέξη Τσίπρα, με τον Αρχιεπίσκοπο
Ιερώνυμο για τις σχέσεις Κράτους - Εκκλησίας. O Οικουμενικός Πατριάρχης
Βαρθολομαίος κάλεσε τη γενική πρόξενο της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη,
Γεωργία Σουλτανοπούλου για να ζητήσει εξηγήσεις, αλλά και ενημέρωση για τη συμφωνία
Τσίπρα – Ιερώνυμου.
Νωρίτερα τελικά από οτι
αναμενόταν ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος θα προχωρήσει σε σύγκληση της Ιεραρχίας,
του ανωτάτου οργάνου της Εκκλησίας Της Ελλάδος για το θέμα του κοινού
ανακοινωθέντος Αρχιεπισκόπου-πρωθυπουργού, προκειμένου να κατευνάσει τα
πνεύματα στους Μητροπολίτες και τις αντιδράσεις στον χώρο των κληρικών.
Δεν είναι τυχαίο οτι
πολλοί Μητροπολίτες ζητούν τη σύγκλιση της Ιεραρχίας καθώς αρχικά είχε διαφανεί
οτι η συνεδρίαση της θα οριστεί πριν από τις γιορτές ενώ αυτοί επιθυμούν αν
ενημερωθούν σύντομα για την πρόταση συμφωνίας με τον πρωθυπουργό.
Δεν είναι τυχαίο οτι ο
Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ανθιμος επεσήμανε «Κόστισε πάρα πολύ στον Μακαριώτατο
αυτή η κίνηση. Λυπάμαι που εκτέθηκε και αποδοκιμάζεται ο Αρχιεπίσκοπος, για μια
συναλλαγή την οποία επιχείρησε με τον κ.Πρωθυπουργό. «Εγώ λυπούμαι γι’ αυτό
γιατί ανήκουμε στην ίδια γενιά και δεν θέλουμε ένας αρχιεπίσκοπος -και για το
αξίωμά του και για τα όσα έχει προσφέρει στην Εκκλησία- σε μια στιγμή να
εκτίθεται και να αποδοκιμάζεται για μια συναλλαγή την οποία επιχείρησε να κάνει
μαζί με τον κ. πρωθυπουργό. Αυτό δεν είναι ωραίο πράγμα, γιατί όλοι οι πολίτες
-άνδρες, γυναίκες, αλλά ιδιαίτερα εκείνοι που ασκούν μεγάλα και βαριά
λειτουργήματα- δεν πρέπει ποτέ να πέφτουν στη συνείδηση των πολιτών, διότι αυτό
κάνει ζημιά στην ίδια την κοινωνία μας».
Συγκεκριμένα την Παρασκευή
16 Νοεμβρίου, συνέρχεται η έκτακτη Σύγκλησή της Ιεράς Συνόδου της Ιεραρχίας της
Εκκλησίας της Ελλάδος στην αίθουσα των Συνεδριών του Συνοδικού Μεγάρου . Η συνεδρίαση
θα ξεκινήσει με εισήγηση του Αρχιεπίσκοπου Ιερώνυμου με θέμα, όπως αναφέρεται
στην ανακοίνωση, «Ενημέρωσις περί προτάσεως υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως επί
του θέματος της Εκκλησιαστικής Περιουσίας». Σύμφωνα με την ανακοίνωση της Ιεράς
Συνόδου: «Κατά την διάρκειά της Ιεραρχίας ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης
Ελλάδος κ. Ιερώνυμος θα πραγματοποιήσει Εισήγηση με θέμα: «Ενημέρωσις περί
προτάσεως υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως επί του θέματος της Εκκλησιαστικής
Περιουσίας». Μετά από την Εισήγηση θα ακολουθήσει συζήτηση επ’ αυτής».
Σύμφωνα πάντως με
πληροφορίες η πλειονότητα των μελών της Συνόδου τάσσεται υπέρ της πρότασης
συμφωνίας.
Πηγή:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου