Γιώργος Ρομπόλας : Αληθινά ψέματα (fake news)

Ελλάδα έχει γεμίσει με αληθινά ψέματα (fake news)

Μία συνέντευξη με τον Θοδωρή Δανιηλίδη, τον ιδρυτή της ιστοσελίδας που καταγράφει την παραπληροφόρηση του ελληνικού ίντερνετ.

Γράφει ο Γιώργος Ρομπόλας

Τα fake news δεν είναι απλώς ένα φαινόμενο της εποχής του διαδικτύου. Αποτελούν ένα μείζον ζήτημα, το οποίο απασχολεί πια ακόμα και κυβερνήσεις –όπως είδαμε να συμβαίνει πρόσφατα με τις τελευταίες αμερικανικές εκλογές, όπου όπως όλα δείχνουν χρησιμοποιήθηκαν σε τέτοιο βαθμό που επηρέασαν το τελικό αποτέλεσμα. Πέρα όμως από τη Γη της Επαγγελίας, τι ακριβώς γίνεται στην ελληνική πραγματικότητα με τις ψευδείς ειδήσεις που καθημερινά διανέμονται διαδικτυακά στην χώρα μας;

"Είδα το ίντερνετ να μετατρέπεται σταδιακά σε σκουπιδότοπο" θα μας πει σε κάποια στιγμή της συνέντευξής μας, ο Θοδωρής Δανιηλίδης, ιδρυτής της γνωστής ιστοσελίδας που καταπιάνεται με την καταγραφή της παραπληροφόρησης και ακούει στο όνομα Ελληνικά Hoaxes, μιλώντας για τη μετάλλαξη του διαδικτύου μέσα σε λίγα χρόνια.

Μιλήσαμε μαζί του παίρνοντας αφορμή από τον καταιγισμό fake news που όλοι ζήσαμε μετά την τραγωδία στο Μάτι της Αττικής. Σκεφτήκαμε πώς μια ιστοσελίδα που εδώ και πέντε χρόνια καθημερινά κι ανελλιπώς καταγράφει τα fake news και τα hoaxes είναι η καθ’ ύλην αρμόδια για να μας απαντήσει. Άλλωστε πέρα από την εκτίμηση που χαίρει η δουλειά της ολιγομελούς ομάδας στο ελληνικό ίντερνετ, η παρουσία της ιστοσελίδας σε ημερίδα που οργάνωσε πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Ένωση επί του θέματος αποτελεί και σφραγίδα εγκυρότητας των Ελληνικών Hoaxes.

• Πότε και με ποια αφορμή ξεκινήσατε τη σελίδα;

Η τεχνολογία και το διαδίκτυο είναι κάτι που μου αρέσει και προσωπικά ασχολούμαι 20 χρόνια πια με το δεύτερο. Μέσα σε αυτό το διάστημα είδα το ίντερνετ να παίρνει μορφή σκουπιδότοπου. Καθώς τα blog άρχισαν να διανέμουν χωρίς έλεγχο ειδήσεις και τα κοινωνικά δίκτυα να τις αναπαράγουν, έγινε σταδιακά δύσκολο το να μπορείς να ξεχωρίσεις τη σωστή πληροφορία από τη λανθασμένη.

Έτσι, κάποια στιγμή, πριν από πέντε χρόνια, αποφάσισα να φτιάξω τα Ελληνικά Hoaxes ως σελίδα στο Facebook, επειδή όμως η πλατφόρμα δεν βόλευε, το μετέτρεψα σε blog –το οποίο αγαπήθηκε από τους χρήστες κι είχε αρκετή αναγνωρισιμότητα. Στην πορεία γνώρισα ανθρώπους με κοινό ενδιαφέρον για το πρόβλημα των fakes news, κι έτσι αποφασίσαμε όλοι μαζί να δημιουργήσουμε την ιστοσελίδα Ελληνικά Hoaxes, έναν ιντερνετικό χώρο που ασχολείται με την παραπληροφόρηση.

• Πόσο χρόνο –και κόπο- καταναλώνετε για να τρέχετε την ιστοσελίδα;

Οφείλεις να παρακολουθείς όλη μέρα τις ειδήσεις. Να τις τσεκάρεις, να τις ελέγχεις, είναι μια διαδικασία που παίρνει πάρα πολύ χρόνο. Ως ομάδα δεν βιοποριζόμαστε από αυτό, με τα Ελληνικά Hoaxes ασχολούμαστε στον ελεύθερο μας χρόνο. Άλλωστε αν ο στόχος σου είναι οικονομικός δεν θα κερδίσεις με ένα-δύο άρθρα την ημέρα. Δεν είναι αποδοτικό. Αυτό γίνεται από διάφορα blogs αλλά και ιστοσελίδες για λόγους επισκεψιμότητας, κι είναι κάτι που μεγαλώνει το πρόβλημα των fake news ακόμη περισσότερο.

• Πόσο επικίνδυνο είναι το φαινόμενο των fake news;

Είναι ένα πολύ μεγάλο πρόβλημα, πολλές φορές δε είναι και επικίνδυνο. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: η θεωρία συνομωσίας "περί κακών εμβολίων" και το κίνημα των αντιεμβολιαστών μεγαλώνει μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα. Πέρσι είχαμε δεκάδες θανάτους από ιλαρά στην Ευρώπη. Θανάτους είχαμε και στην Ελλάδα. Το τραγικό σε όλο αυτό είναι ότι υπάρχουν παιδιά που για λόγους υγείας δεν επιτρέπεται να εμβολιαστούν, αυτά τα παιδιά καλύπτονται από όλο τον υπόλοιπο πληθυσμό που είναι εμβολιασμένος και δε νοσεί (ανοσία της αγέλης). Όταν όμως πέσει η εμβολιαστική κάλυψη κι αρχίσει μια επιδημία θα κολλήσουν κι αυτά τα παιδιά που ούτως ή άλλως δεν μπορούσαν να κάνουν εμβόλια και να προστατευτούν.

Ένα άλλο τρανταχτό παράδειγμα μας έρχεται από την Ινδία: λόγω μιας φήμης που διαδόθηκε διαδικτυακά ότι υπάρχουν άτομα που κυκλοφορούν με αυτοκίνητα και απαγάγουν παιδάκια, κάποιος πίστεψε ότι το παιδί του κινδυνεύει με βάση τα όσα (ψευδή) είχε διαβάσει, με αποτέλεσμα να σκοτώσει έναν άνθρωπο που θεώρησε ύποπτο. Οπότε θεωρίες συνωμοσίας, fake news και hoaxes –εξαιρουμένων κάποιων που είναι τελείως γελοία- μπορούν να γίνουν και επικίνδυνα.

Τέλος, πιστεύω, ότι τα fake news αποτελούν και πρόβλημα για τη δημοκρατία. Διότι ο πολίτης που δεν είναι σωστά πληροφορημένος, δεν θα πάρει τις σωστές αποφάσεις. Δυστυχώς, θεωρώ ότι οι πολίτες που συμμετέχουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν αντιληφθεί το μέγεθος του προβλήματος, με αποτέλεσμα εν αγνοία τους να παίρνουν μέρος σε αυτό.

• Σε τι βαθμό νοσούν τα Μέσα Ενημέρωσης στην Ελλάδα;

Το πρόβλημα που παρατηρώ στις ελληνικές ιστοσελίδες, αν και το φαινόμενο δεν είναι τοπικό αλλά παγκόσμιο, είναι ότι καθώς όλοι προσπαθούν να κερδίσουν επισκεψιμότητα, δεν υπάρχει ο χρόνος, ούτε τα χρήματα για να έχουν ικανό αριθμό δημοσιογράφων και ρεπόρτερ ώστε να τσεκάρουν τις ειδήσεις, με αποτέλεσμα αν κάποια από τις μεγάλες ενημερωτικές ιστοσελίδες δημοσιεύσει κάτι, μέσα σε ελάχιστα λεπτά το ανεβάζουν όλοι, γεμίζοντας το διαδίκτυο με αναρτήσεις που τελικά είναι fake news. Μάλιστα στην Ελλάδα, λόγω κρίσης άρα και οικονομικού προβλήματος των ΜΜΕ, το φαινόμενο είναι ακόμα εντονότερο.

Τώρα σχετικά με τον αλγόριθμο του Facebook, ο οποίος με βάση τις εξαγγελίες του κοινωνικού δικτύου, έχει παραμετροποιηθεί για να μη διανέμει με την ίδια ευκολία fake news, έχει ξεκινήσει μια τέτοια διαδικασία στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα όμως το Facebook δεν συνεργάζεται ακόμη με ανεξάρτητες ομάδες, οι οποίες καταπιάνονται με την καταγραφή της παραπληροφόρησης, και έτσι μέχρι στιγμής τα ελληνικά fake news δεν περιορίζονται από τον αλγόριθμο του ίδιου του κοινωνικού δικτύου. Τουλάχιστον όχι ακόμα.

• Στα τραγικά γεγονότα που εκτυλίχθηκαν στο Μάτι της Αττικής πόσο έντονο ήταν το φαινόμενο των fake news;

Όσο έντονο είναι σε κάθε επικαιρότητα. Με την φοβερή καταστροφή, περιμέναμε ότι πολύ γρήγορα θα ξεκινήσουν τα fake news κι οι θεωρίες συνωμοσίας –όπως κι έγινε. Χαρακτηριστικό είναι πώς πρόσφατα, οκτώ ημέρες μετά την πυρκαγιά στο Μάτι, δημοσιεύτηκε είδηση ότι βρέθηκε ένα κοριτσάκι ζωντανό στο κάθισμα ενός καμένου αυτοκινήτου - αυτό ξεκίνησε από μια ανάρτηση στο Facebook. Είναι δυνατόν; Αυτή η είδηση δε θα μπορούσε να βγει πριν στο ίντερνετ γιατί θα ήταν αναγκασμένος κάποιος δημοσιογράφος να κάνει ρεπορτάζ, να μιλήσει με το νοσοκομείο ή τις υπηρεσίες, να πάρει από κάπου μία δήλωση έστω για να την μεταφέρει στο μέσο όπου εργάζεται. Οι αναρτήσεις στα κοινωνικά δίκτυα δε μπορούν να θεωρηθούν έγκυρες ειδήσεις πριν ελεγχθούν κι επιβεβαιωθούν. Έχουμε φτάσει σε σημείο που μεγάλες ενημερωτικές σελίδες πρώτα δημοσιεύουν και μετά ελέγχουν αν είναι αλήθεια.

• Τα fakes news και η επικαιρότητα.  

Τα fakes news ακολουθούν γενικά την επικαιρότητα. Ό,τι είναι επίκαιρο θα φέρει και περισσότερο κόσμο άρα και περισσότερα κλικ στη σελίδα. Πρόσφατα το είδαμε με τις διαδηλώσεις σχετικά με το "Μακεδονικό". Βγήκαν πολλά fake news που κυκλοφόρησαν μόνο στο ελληνικό ίντερνετ αφού δεν αφορούσαν το εξωτερικό. Από την άλλη πάλι, συχνά παρατηρούμε τέτοια νέα να ξεκινούν από το εξωτερικό να μεταφράζονται και να αναπαράγονται στην Ελλάδα. Μάλιστα οι θεωρίες συνωμοσίας είναι όλες από το εξωτερικό, συνήθως έρχονται από την Αμερική. Ακόμα κι η ανοησία πώς η φωτιά στην Αττική μπήκε από λέιζερ που εκτοξεύτηκε από δορυφόρους ή drones είναι κάτι που κυκλοφόρησε πρώτη φορά πριν λίγα χρόνια για τις μεγάλες πυρκαγιές της Καλιφόρνιας.

• Ποιος είναι ο στόχος της ιστοσελίδας σας;

Θέλουμε να δείξουμε το μέγεθος του προβλήματος για να καταλάβουν οι χρήστες του διαδικτύου τι ακριβώς συμβαίνει. Η δική μας προσπάθεια έχει ως στόχο, αφού κατανοήσουν οι αναγνώστες το φαινόμενο, να εκπαιδευτούν έτσι ώστε σιγά σιγά να μπουν στη λογική ότι καλό είναι διπλοτσεκάρουν όσα τους φαίνονται ψέματα ή κατασκευασμένες ειδήσεις. Να γίνουν πιο επιφυλακτικοί, πιο προσεκτικοί, να γίνουν κι εκείνοι λίγο ερευνητές, να αντιληφθούν πώς, τελικά, ό,τι διαβάζουμε στο διαδίκτυο δεν είναι κι απαραίτητα αλήθεια. Κατά αυτόν τον τρόπο, σταδιακά μπορούν να πάψουν να αποτελούν εύκολο θύμα, αφού θα μπορούν να αναγνωρίσουν –σε ένα βαθμό- τι είναι fake news και τι όχι.

• Υπάρχει λύση στο πρόβλημα; Κι αν ναι, ποια πιστεύετε ότι είναι; Αν όχι για να εξαλείψει το πρόβλημα, τότε τουλάχιστον για να το περιορίσει;

Αυτό το πρόβλημα δεν μπορεί να εξαλειφθεί τελείως, είναι κάτι που θα συνεχίσουμε να έχουμε. Ίσως καταφέρουμε ενδεχομένως να το μειώσουμε, αν κι αυτή την στιγμή μιλάμε για συνεχή αύξηση ακόμα, δεν έχουμε φτάσει σε σημείο να πούμε ότι οι αριθμοί είναι σταθεροί. Μήνα με το μήνα το πρόβλημα μεγαλώνει.

Τι μπορούμε όμως να κάνουμε; Η ενημέρωση είναι ένα βασικό συστατικό ώστε ο κόσμος να πάψει να είναι το εύκολο θύμα. Δεύτερον, θα πρέπει να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση. Φυσικά και δε μιλάω για κατάργηση της ελευθερίας του λόγου, της οποίας είμαι υπέρμαχος, αλλά σίγουρα θα πρέπει να αλλάξει το νομοθετικό πλαίσιο για την διάδοση των ψευδών ειδήσεων. Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε σε νόμους 40-50 ετών, στη σημερινή εποχή του διαδικτύου.

Επίσης αν σταματούσε η διαφήμιση από την Google, χιλιάδες blogs που αναπαράγουν ανοησίες ανά τον κόσμο θα σταματούσαν κατευθείαν τη λειτουργία τους γιατί δεν θα υπήρχε κέρδος. Ακόμη θα πρέπει να γίνει κάτι με την σχετική "ανωνυμία" που υπάρχει στο διαδίκτυο.

Για παράδειγμα αν όλα τα blogs και οι σελίδες θα έπρεπε να έχουν δημοσιευμένα τα ονόματα των ιδιοκτήτων, σίγουρα θα περιόριζε το φαινόμενο, διότι όταν δημοσιεύει κάποιος με το όνομά του σίγουρα το σκέφτεται δύο φόρες πριν αναρτήσει το οτιδήποτε.

Δε θέλω να παρεξηγηθώ, δεν είμαι νομοθέτης, απλά λέω την άποψή μου επειδή έχω ασχοληθεί εντατικά με το ζήτημα. Σίγουρα πρέπει να παρθούν κάποια μέτρα. Προσωπικά είμαι υπέρ της ελευθερίας του λόγου, αλλά είμαι όμως σίγουρα και κατά της ασυδοσίας που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στο διαδίκτυο. Μέσα από τα Ελληνικά Hoaxes προσπαθούμε να καταπολεμήσουμε την παραπληροφόρηση και πιστεύω ότι αναγκαστικά μέσα στα επόμενα χρόνια θα παρθούν μέτρα για να περιοριστεί. Το πρόβλημα μεγαλώνει καθημερινά και η λύση του μόνο εύκολη δεν είναι.

https://esquire.com.gr/epikairotita/cover-image/3363/rotisame-ta-ellinika-hoaxes-giati-kai-i-ellada-exei-gemisei-me-fake-news