ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣΗΜΩΝ
ΜΕ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ
“ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΠΕΙΡΑΙΩΣ 11.1.1944”
Του Αντώνη Βιρβίλη
Από την επομένη του βομβαρδισμού της πόλης του Πειραιά από
τους Συμμάχους, άρχισαν να δημοσιεύονται στις εφημερίδες και να προβάλλονται
από το ραδιόφωνο της Αθήνας, με γερμανική προφανώς εντολή, σειρά
τηλεγραφημάτων-ψηφισμάτων διαφόρων συνδικαλιστικών οργανώσεων, Συλλόγων, Δήμων
και Κοινοτήτων πού καυτηρίαζαν με αγανάκτηση τον απάνθρωπο βομβαρδισμό του
Πειραιά και τη δολοφονία αθώων γυναικόπαιδων.
Ο Πρόεδρος της κατοχικής Κυβερνήσεως Ιωάννης Ράλλης, σε
δηλώσεις πού δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 12 Ιανουαρίου,
ανέφερε «…Δεν πρόκειται περί πολεμικής επιχειρήσεως αλλά περί τρομοκρατικής
επιθέσεως εναντίον του λαού του Πειραιώς, πεσόντος θύματος της βαρβάρου αυτής ενεργείας»,χαρακτήριζε
τη πράξη έξαλλον και κατέληγε «Ρηγνύω κραυγήν διαμαρτυρίας ενώπιον
της ανθρωπότητος διά το επιτελεσθέν πρωτάκουστον ανοσιούργημα, το οποίον δεν
είναι δυνατόν ν’αφεθεί αστιγμάτιστον όταν σημάνει η ώρα της δικαιοσύνης».
Στο πλαίσιο της παντοδύναμης γερμανικής προπαγάνδας πού
επέβαλε αυτές τις δηλώσεις αλλά και ενός ευρύτερου σχεδίου κερδοσκοπίας μιας
κλίκας γερμανών φιλοτελιστών η οποία δρούσε σε όλη τη κατεχόμενη Ευρώπη, άλλοτε
οργανωμένα και άλλοτε ευκαιριακά, οι γερμανικές αρχές θεώρησαν σκόπιμο να
εκμεταλλευτούν τη συγκυρία.
Ενεργώντας πάντοτε νομιμοφανώς, ήλθαν σε επαφή με τον
συνεργάτη τους Έκτορα Τσιρονίκο. Ο Τσιρονίκος, συμμετείχε στη κυβέρνηση Λογοθετόπουλου,
ως υπουργός Γεωργίας από τις 2 Δεκεμβρίου 1942 και προσωρινώς Επισιτισμού. Με
τη κυβέρνηση Ράλλη της 7 Απριλίου 1943, ανέλαβε ως υπουργός Οικονομικών και
στις 16 του ίδιου μήνα Εθνικής Οικονομίας. Στις 4 Απριλίου 1944 έγινε
Αντιπρόεδρος της Κυβερνήσεως, διατήρησε τα υπουργεία Οικονομικών, Γεωργίας και
Επισιτισμού και στις 15 Ιουνίου 1944 ανέλαβε και το υπουργείο Εθνικής Προνοίας!
Ήταν ο πλέον κατάλληλος να φροντίσει για τη διαδικασία με
την οποία η Ταχυδρομική Υπηρεσία θα προέβαινε στην έκδοση γραμματοσήμων με θέμα
τον βομβαρδισμό, με άμεση αναφορά στον τρομοκρατικό χαρακτήρα του. Την
επιθυμία-διαταγή των γερμανικών αρχών κατοχής μετέφερε ο Τσιρονίκος στον υπουργό
Συγκοινωνίας Αντιναύαρχο ε.α. Αγησίλαο Γέροντα πού είχε αναλάβει το υπουργείο
στις 12 Απριλίου και στο οποίο υπαγόταν τότε η Διεύθυνση των Τ.Τ.Τ.
Οι Γερμανοί είχαν υποδείξει την επισήμανση γραμματοσήμων με
το επισήμασμα Τρομοκρατικός Βομβαρδισμός Πειραιώς 11.1.1944. Το θέμα
επείγε. Έπρεπε πάση θυσία να καταδικαστεί ο βομβαρδισμός έγκαιρα! Αυτή ήταν η
επίσημη δικαιολογία.
Από την ημέρα όμως του καταστροφικού βομβαρδισμού μέχρι τα
μέσα, περίπου, Απριλίου, όταν άρχισαν οι πιέσεις στον υπουργό Συγκοινωνίας,
είχε παρέλθει διάστημα περίπου τριών μηνών, ικανό όχι
μόνο για τη κατασκευή μιας επισήμανσης και τη θέση αυτής σε
κυκλοφορία αλλά και για τη δημιουργία μιας κανονικής έκδοσης με σχέδια και
μακέτες γραμματοσήμων πού θα αφορούσαν αποκλειστικά και θα πρόβαλλαν το θέμα
του βομβαρδισμού.
Εφόσον μέχρι τότε οι επίσημες γερμανικές αρχές δεν είχαν
υπολογίσει στα σχέδιά τους την έκδοση γραμματοσήμων ως μέσο της προπαγάνδας
τους, η ουσία ήταν άλλη και οι εντολές προήρχοντο από άλλα κέντρα εξουσίας.
Έπρεπε να ικανοποιηθεί το αίτημα Γερμανών φιλοτελιστών, οι οποίοι, παρασυρμένοι
και αυτοί από την ασύστολη κερδοσκοπία πού επικρατούσε, πίστευαν ότι θα
μπορούσαν να κερδίσουν ικανοποιώντας ταυτόχρονα και τη γερμανική προπαγάνδα!
Ο Γέροντας, όπως προέκυψε από την αλληλογραφία των δύο
Υπουργείων, πρόβαλε αντιρρήσεις, για τη λέξη Τρομοκρατικός. Με τις διάφορες
συζητήσεις το θέμα καθυστέρησε και μόλις στις 20 Μαΐου 1944 υπογράφτηκε το
κανονιστικό διάταγμα “Περί επισημάνσεως γραμματοσήμων υπέρ των βομβοπλήκτων
Πειραιώς’’, με την ένδειξη «Βομβαρδισμός Πειραιώς 11.1.1944 ΔΡ.
100.000».(1)
Ο Ηρακλής Δημόπουλος, Επίτιμος Γενικός Επιθεωρητής των
Ταχυδρομείων, διηγείται έπειτα από 37 χρόνια:
“Ξαφνικά, στις αρχές Ιουνίου 1944,έρχονται στο γραφείο του
Γενικού Διευθυντή ΤΤΤ (Βουλής 4) μακαρίτη Φιλοκτήτη Αγγελάκη, τρεις Γερμανοί
αξιωματικοί. O ένας ήταν Συνταγματάρχης, Διευθυντής των Γερμανικών Στρατιωτικών
Ταχυδρομείων στην Ελλάδα. Οι δύο άλλοι ήσαν αξιωματικοί των SS.
Πήρε το λόγο πρώτος ο Συνταγματάρχης, ενώ οι δύο των SS
είχαν πάρει πόζα δέκα Στραταρχών. Ο Συνταγματάρχης λέγει με τον διερμηνέα στον
Γενικό Διευθυντή μας:
“Ποίοι είναι οι αρμόδιοι για την έκδοση των γραμματοσήμων;
Ειδοποιήστε τους να έλθουν αμέσως εδώ!”
Διευθυντής ήταν τότε ο μακαρίτης Εμ. Φωκιανός, πού ασθενών,
δεν είχε έλθει από ημερών στο γραφείο του, γι’ αυτό ειδοποιηθήκαμε να ανέβουμε
στο γραφείο του Γενικού Διευθυντού, εγώ και ο μακαρίτης Χρήστος Ιερίδης, ( Σ.Σ μετέπειτα Γενικός Διευθυντής των Ταχυδρομείων),
γνωστός για τη μοναδική του αφοσίωση στο καθήκον, την πραότητα και ευσυνειδησία
του. Μας είπαν ότι μας θέλουν τρεις Γερμανοί αξιωματικοί… Ανεβήκαμε τις σκάλες
με την ψυχή στο στόμα και βρεθήκαμε μπροστά τους.
Σε λίγο, ο ένας από τους δύο αξιωματικούς των SS λυσσασμένος
και σε τόνο επιτιμητικό άρχισε να λέει:
”Δεν μάθατε εσείς το βάρβαρο βομβαρδισμό του Πειραιά πού
ρήμαξε συνοικίες ολόκληρες και σκότωσε χιλιάδες γυναικόπαιδα; Όλοι οι Έλληνες,
σωματεία, δήμοι κλπ ξεσηκώθηκαν και καυτηρίασαν με ψηφίσματα, τηλεγραφήματα κλπ
τη γκαγκστερική αυτή επιδρομή των Αμερικανών και μόνο η Ταχυδρομική Υπηρεσία
δεν συγκινήθηκε! Δεν έπρεπε να είχατε βγάλει μια σειρά γραμματοσήμων για
ανάμνηση του εγκληματικού βομβαρδισμού εις βάρος του πληθυσμού της χώρας σας;’’
Το ερώτημα ήταν αναπάντεχο… Μείναμε βουβοί, τι άλλο
μπορούσαμε να κάνουμε!
Στη συνέχεια πήρε το λόγο ο Συνταγματάρχης, ζήτησε τα
ονόματα και των τριών, τα σημείωσε και εν συνεχεία είπε: “Αν δεν κυκλοφορήσει
εντός τριών ημερών σειρά γραμματοσήμων αναμνηστική του βομβαρδισμού, τούτο θα
θεωρηθεί σαμποτάζ κατά του Ράιχ. Σας καθιστώ προσωπικά υπεύθυνους!” Μας ρίξανε
μια ακόμα άγρια ματιά και φύγανε…
Άμα συνήλθαμε λιγάκι νοιώσαμε ότι έπρεπε να κινηθούμε με
αστραπιαία ταχύτητα.
Αναφέραμε αμέσως στον υπουργό τις διαταγές των Γερμανών και
την αδυναμία εκ των πραγμάτων να κυκλοφορήσει σε τρεις ημέρες η σειρά.
Με τη μεσολάβησή του μας δέχθηκε ο Συνταγματάρχης στο γραφείο
του. Του
εκθέσαμε τις δυσκολίες και του θέσαμε υπόψη την ένδειξη πού
θα τυπωνόταν στα γραμματόσημα και τις αξίες (σε όλα αξία 100.000). Του είπαμε
ότι το εργαστήριο εκτυπώσεως μας δήλωσε ότι αδυνατεί να παραδώσει τα
γραμματόσημα προ της 11ης Ιουνίου.
Τέλος πάντων, εδέησε να συμφωνήσει και ήλθε η καρδιά μας στη
θέση της»
Τα γεγονότα που περιγράφει ο αυτόπτης ανώτερος ταχυδρομικός
θα πρέπει να συνέβησαν τέλη Μαΐου, διότι στις 26 Μαΐου, υπό την πίεση των
Γερμανών, η Διεύθυνση Ταχ. Εκμεταλλεύσεως της Γενικής Διεύθυνσης Τ.Τ.Τ του
Υπουργείου Συγκοινωνίας εξέδωσε την ακόλουθη ανακοίνωση για την ενημέρωση του φιλοτελικού
κόσμου (2):
Αρ. Πρωτ. 129338/1943 Εν Αθήναις τη 26 Μαΐου 1944
1) Παρέχεται υμίν η πληροφορία ότι την 1ην Ιουνίου τίθεται
εις κυκλοφορίαν αναμνηστική σειρά γραμματοσήμων του βομβαρδισμού του Πειραιώς
της 11/1/1944.
Τα γραμματόσημα ταύτα προέρχονται εξ επισημάνσεως κοινών
γραμματοσήμων 1942 και αεροπορικών τοιούτων 1943.
2) Το συνολικόν ποσόν επισημανθέντων ως άνω γραμματοσήμων
ανέρχεται εις 1.000.000 τεμάχια (ήτοι 100.00 σειραί) ως κάτωθι:
α) Εκ των κοινών γραμματοσήμων εκδόσεως 1942 επεσημάνθησαν
ανά 100.000
τεμάχια εξ εκάστης των κλάσεων δρ. 15, 25, 50, 70 και 100.
β) Εκ των αεροπορικών γραμματοσήμων εκδόσεως 1943
επεσημάνθησαν επίσης ανά 100.000 τεμάχια εξ εκάστης των κλάσεων δρ. 10,25, 50,
100 και 200.
3) Η νέα εξ επισημάνσεως αξία εκάστης σειράς είναι 1.000.000
δρ.
4) Η κυκλοφορία των ως άνω γραμματοσήμων καθορίζεται
εικοσαήμερος (ήτοι από 1ης μέχρι 20ης Ιουνίου 1944) δύναται δε να επικολλώνται
ταύτα προαιρετικώς υπό των αποστολέων επί της αλληλογραφίας.
5) Η εξυπηρέτησις των εμπόρων, εξαγωγέων και φιλοτελιστών
δια τοιούτων
γραμματοσήμων καθωρίσθη ως κάτωθι:
α) Εις τους εμπόρους τους αναγνωρισθέντας ως τοιούτους μέχρι
της 31 Δεκεμβρίου 1943, θα χορηγούνται μέχρι 150 σειρών.
β) Εις τους εξαγωγείς τους έχοντας εξαγάγει γραμματόσημα εις
το εξωτερικόν από του έτους 1936 μέχρι 31 Δεκεμβρίου 1943 αξίας άνω των δρ.
100.000, σειραί 150.
γ) Εις τους φιλοτελιστάς τους εγγεγραμμένους εις μίαν των Φιλοτελικών
Εταιρειών μέχρι της 31/12/1943, μέχρι 10 σειρών.
δ) Εις τα επίκουρα (ανήλικα) μέλη των ιδίων ως άνω
Φιλοτελικών Εταιρειών, σειρά μία.
6) Δύνανται οι φιλοτελισταί να καταθέσωσι την πρώτην ημέραν
της κυκλοφορίας επιστολάς, εφ ών έχει επικολληθεί πλην του κανονικού τέλους εκ
κοινών γραμματοσήμων και μία πλήρης σειρά εκ των αναμνηστικών τούτων
γραμματοσήμων.
Παρακαλούμεν όπως ευαρεστηθήτε και δώσητε ευρείαν
δημοσιότητα εις την
παρούσαν.
Ο Γεν Διευθυντής
Φ. ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ
Τελικά ή σειρά κυκλοφόρησε στις 11 Ιουνίου (στην Αθήνα και
μάλλον στις 13 στη Θεσσαλονίκη) αντί της 1ης του μηνός και η διάθεσή της από τα
ταχυδρομικά γραφεία διήρκεσε μέχρι τις 30 Ιουνίου, δηλ, ένα εικοσαήμερο, όπως
προέβλεπε το Διάταγμα.
Στα ταχυδρομικά γραφεία σχηματίστηκαν τη πρώτη ημέρα
κυκλοφορίας ουρές από όλα τα κοινωνικά στρώματα, ενώ οι Γερμανοί αγόραζαν αθρόα
προτιμώμενοι από όλους τους άλλους, με αποτέλεσμα η σειρά να γίνει ανάρπαστη
λόγω του μικρού χρόνου κυκλοφορίας της και της μικρής ποσότητας (100.000
πλήρεις σειρές).
Αναφέρεται χαρακτηριστικά ότι στο ταχ. γραφείο της Πλατείας
Συντάγματος η ουρά έφθανε στις 6.30 το πρωί στην οδό Φιλελλήνων, ενώ στο ταχ.
γραφείο του Μουσείου η ουρά άρχισε να σχηματίζεται από τις 4.15 τη νύκτα, παρά
την αυστηρή απαγόρευση της κυκλοφορίας πού είχε επιβληθεί κατά τις βραδινές
ώρες!(3).
Τα δύο, τότε, φιλοτελικά σωματεία της Αθήνας, η Ελληνική
Φιλοτελική Εταιρεία (ΕΦΕ) (4) και η Φιλοτελική Εταιρεία Αθηνών (ΦΕΑ) (5),
έπεισαν την αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Συγκοινωνίας, ώστε η διανομή της νέας
σειράς προς τα μέλη να γίνει στα εντευκτήριά τους (Φειδίου 5β και Πατησίων 31
και Σολωμού γωνία, αντίστοιχα), από ειδικό συνεργείο υπαλλήλων των Τ.Τ.Τ και
υπό την εποπτεία ανωτέρω διοικητικών οργάνων του Υπουργείου. H πρακτική αυτή
εφαρμόστηκε για μία και μόνη φορά, χωρίς να παραστεί ανάγκη εποπτείας. Η
Διεύθυνση των Τ.Τ.Τ δέχθηκε επίσης το αίτημα της ΕΦΕ, κατά παράβαση της
εγκυκλίου, να χορηγήσει από 5 σειρές σε όλα τα νέα μέλη της πού γράφτηκαν μέχρι
τον Ιούνιο του 1944 (εκτός των επίκουρων μελών). Η ΕΦΕ (όπως και το σωματείο
εμπόρων γραμματοσήμων ΕΡΜΗΣ) σφράγιζε τα γραμματόσημα πού διανεμήθηκαν
στα μέλη της από ειδικό ταχυδρομικό συνεργείο τις πρώτες ημέρες από τη
κυκλοφορία τους με τη σφραγίδα της Εταιρείας (6).
Η ΕΦΕ και το σωματείο εμπόρων υπολογίζεται ότι διέθεσαν στα
μέλη τους 15.000 σειρές. Τελικώς διατέθηκαν 94.546 πλήρεις σειρές (συνολικώς
971.461 γραμματόσημα όλων των αξιών με την επισήμανση «Βομβαρδισμός Πειραιώς»)
και εισπράχθηκαν 97.146.610.000 δρχ.
Γιατί όμως αυτή η καταναλωτική υστερία του κοινού για ένα
συλλεκτικό αντικείμενο το οποίο κανονικά σε ειρηνική περίοδο θα απασχολούσε ένα
μικρό αριθμό συλλεκτών;
Από τα πρώτα χρόνια της κατοχής, ο κόσμος, στις μεγάλες
κυρίως πόλεις, είχε στραφεί στην απόκτηση αγαθών πού θα διασφάλιζαν, κατά τη
γνώμη του, τα διαθέσιμα κεφάλαιά του και, παράλληλα, στη κερδοσκοπία η οποία,
στα μέτρα του δυνατού, θα του εξασφάλιζε αφενός προστασία από τον ογκούμενο
πληθωρισμό, αφετέρου τα προς το ζην τις δύσκολες εκείνες ώρες.
Η Ταχυδρομική Υπηρεσία για να αντιμετωπίσει το φαινόμενο
εξάντλησης των εκδιδομένων σειρών γραμματοσήμων από αγοραστές, κατ’ όνομα
φιλοτελιστές, πού απορροφούσαν μεγάλες ποσότητες, αλλά και την καταπολέμηση των
φαινομένων μαύρης αγοράς, από τα τέλη ήδη του 1941 επέβαλε περιορισμούς στη
διάθεση πλήρων σειρών και θα έπρεπε, πλέον, ο μέλλων αγοραστής να επιδείξει
ταυτότητα μέλους Φιλοτελικής Εταιρείας για την προμήθεια περιορισμένου αριθμού
σειρών, ώστε να καλύψει τις συλλεκτικές του ανάγκες και τις ανταλλαγές του με
άλλους συλλέκτες του εσωτερικού η του εξωτερικού, έστω και εάν η επικοινωνία με
το εξωτερικό επιτρεπόταν μόνο με τις αξονικές, φιλοαξονικές, υπό κατοχήν από
τις δυνάμεις του άξονα τελούσες και τις ουδέτερες χώρες.
Αυτοί οι περιορισμοί είχαν ως αποτέλεσμα να αυξηθεί κατά
εκατοντάδες η ροή εγγραφών νέων μελών στα υπάρχοντα φιλοτελικά σωματεία (7),
συνετέλεσε στη δημιουργία νέων στις μεγάλες επαρχιακές πόλεις (8), αλλά και στη
σύσταση οργανώσεων για τους νέους στους κόλπους των μεγάλων σωματείων (9). Η ελεύθερη
προμήθεια γραμματοσήμων από τα ταχ. γραφεία επανήλθε την 1η Δεκεμβρίου
1944.
Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος του καταστροφικού
πληθωρισμού πού είχε πλήξει τη χώρα από τα τέλη του 1943 και ήδη το 1944
κάλπαζε ανεξέλεγκτα, θα αναφερθούν ενδεικτικώς τα ακόλουθα:
α) Κατά τη διάρκεια της ξενικής κατοχής, το ταχυδρομικό
τέλος εσωτερικού μιας επιστολής πρώτου βάρους είχε τις ακόλουθες διακυμάνσεις:
5 Απριλίου 1933 δρχ.3
20 Σεπτεμβρίου 1941 δρχ.4
1 Ιανουαρίου 1942 δρχ.7
15 Μαίου 1942 δρχ.10
1 Σεπτεμβρίου 1942 δρχ.25
1 Νοεμβρίου 1942 δρχ. 50
1 Φεβρουαρίου 1943 δρχ.100
1 Αυγούστου 1943 δρχ. 200
10 Νοεμβρίου 1943 δρχ. 500
15 Μαρτίου 1944 δρχ. 4.000
1 Ιουλίου 1944 δρχ. 50.000
15 Αυγούστου 1944 δρχ. 200.000
15 Σεπτεμβρίου 1944 δρχ. 5.000.000.
11 Νοεμβρίου 1944 δρχ. 3
β) Όταν το τέλος μιας επιστολής, την περίοδο κυκλοφορίας της
σειράς του Βομβαρδισμού ήταν 4.000 δρχ., το προαιρετικό πρόσθετο τέλος πού
αντιπροσώπευε το κάθε γραμματόσημο της σειράς, ήταν 100.000 δρχ.
γ) Με ένα χαρτονόμισμα ονομαστικής αξίας ενός
δισεκατομμυρίου πού
κυκλοφορούσε τότε ευρέως, μπορούσε κάποιος να αγοράσει
χίλιες σειρές! (10).
δ) Τα έσοδα από τις πωλήσεις της σειράς μετατράπηκαν με τη
νομισματική μεταρρύθμιση της 11ης Νοεμβρίου 1944, σε 1.94 νέες δραχμές!
Όπως ήταν φυσικό, πολύ λίγες επιστολές ταχυδρομήθηκαν με κανονικά
τέλη και με την προαιρετική επικόλληση γραμματοσήμων του Βομβαρδισμού, ενώ
πολλοί φάκελοι με ολόκληρη τη σειρά ή μερικές αξίες ή μεμονωμένα γραμματόσημα σφραγίστηκαν
χαριστικώς, από φιλοτελιστές και μη, σε λευκά φύλλα ως αναμνηστικά.
Ο κύριος όγκος διατέθηκε σε πλήρεις ασφράγιστες σειρές από
το Ταχυδρομείο στους Γερμανούς οι οποίοι τις διέθεσαν στη Γερμανία και στις υπό
τη κατοχή τους υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες.
Η κερδοσκοπία οργίασε (11). Τον Ιούλιο του 1944 η σειρά
επωλείτο πέντε εκατομμύρια δρχ. και, λόγω της απλής μορφής της τυπογραφικής
επισημάνσεως, γρήγορα εμφανίστηκαν και πλαστές επισημάνσεις. Από τις
διοικητικές ανακρίσεις του Υπουργείου Συγκοινωνίας αποκαλύφθηκε ότι δράστης
υπήρξε κάποιος κατώτερος ταχυδρομικός (12).
Η “εισπρακτική” επιτυχία της σειράς του βομβαρδισμού και ο
εύκολος τρόπος επίτευξης των σχεδίων τους, άνοιξε… την όρεξη των Γερμανών οι
οποίοι διέταξαν πλέον την έκδοση μιας αναμνηστικής σειράς ανά μήνα!
Πράγματι, στις 20 Ιουλίου 1944 κυκλοφόρησε, κατ’ επιταγήν,
σειρά από 10 γραμματόσημα, πάλι εξ επισημάνσεως αποσυρθέντων από τη κυκλοφορία γραμματοσήμων,
με την επισήμανση Παιδικαί Εξοχαί Δρχ. 50.000 + 450.000 πού αντιπροσώπευαν
το τέλος εσωτερικού και το πρόσθετο τέλος υπέρ των παιδικών εξοχών, σε 132.151
πλήρεις σειρές. Συνολικώς διατέθηκαν 1.356.534 γραμματόσημα και
εισπράχθηκαν 678.267.000.000 δρχ.
Η χρήση αυτών των γραμματοσήμων υπήρξε επίσης προαιρετική
και είχαν την ίδια τύχη με τη σειρά του Βομβαρδισμού, χωρίς αυτή τη φορά να
παρατηρηθεί η ίδια αγοραστική μανία, όπως στην προηγούμενη έκδοση. Ποτέ δεν
ανακοινώθηκε εάν τα έσοδα από την πώληση αυτών των δύο σειρών αποδόθηκαν στους
δικαιούχους, σύμφωνα με το αιτιολογικό της έκδοσής τους. Το πλέον πιθανό είναι
ότι εξανεμίστηκαν από τον καλπάζοντα πληθωρισμό και δεν ενθυλακώθηκαν από τους Γερμανούς,
όπως ισχυρίστηκε αργότερα ο φιλοτελικός τύπος της εποχής.
Η τρίτη σειρά πού είχε προγραμματιστεί, ήταν μία έκδοση
αφιερωμένη στις ελληνικές ένοπλες δυνάμεις με αντιπροσωπευτικές παραστάσεις των
ελληνικών όπλων, μεταξύ των οποίων και… γερμανοί στρατιώτες να περιποιούνται
έλληνες τραυματίες (προφανώς των Ταγμάτων Ασφαλείας)!
Τέλος, η τέταρτη σειρά της οποίας είχε διαταχθεί η έκδοση,
θα είχε ως θέμα μεγάλες φυσιογνωμίες της ελληνικής ιστορίας ανά τους
αιώνες(13).
Ευτυχώς, η έκδοση και κυκλοφορία αυτών των σειρών δεν
πραγματοποιήθηκε ποτέ. Οι λόγοι δεν έγιναν γνωστοί. Πιθανολογείται ότι, είτε
έπειτα από τρία χρόνια κατοχής και έκδοσης αρκετών σειρών γραμματοσήμων η
Ταχυδρομική Υπηρεσία έπεισε τούς Γερμανούς ότι υπάρχει πλέον έλλειψη χάρτου
(14), είτε ότι, εκ των πραγμάτων, τα χρονικά περιθώρια ενός μηνός δεν
επαρκούσαν για τη σχεδίαση, εκτύπωση και κυκλοφορία μιας σειράς γραμματοσήμων
είτε, και το πιθανότερο, τα κέντρα της παράπλευρης “φιλοτελικής” εξουσίας πού
θα είχαν δώσει και τις διαταγές, κατάλαβαν ότι τα σχέδιά τους δεν μπορούσαν
πλέον το καλοκαίρι του 1944 να εφαρμοστούν, με τη δραματική αλλαγή του
πολεμικού σκηνικού υπέρ των Συμμάχων.
Υποκινητής και εμπνευστής, τόσο των προπαγανδιστικών
εκδόσεων υπέρ των βομβοπλήκτων Πειραιά και των Παιδικών Εξοχών, όσο και εκείνων
πού είχαν σχεδιαστεί να κυκλοφορήσουν, ήταν ο φιλοτελιστής Γερμανός οικονομικός
σύμβουλος στην Τράπεζα της Ελλάδος, ο περίφημος “Χερ Ντιρέκτορ Νέες”, άμεσος συνεργάτης
και εντολέας του παντοδύναμου Αντιπροέδρου της Κυβερνήσεως και υπουργού
Οικονομικών, Ε. Τσιρονίκου (15).
Με τη λήξη της κατοχής και την απελευθέρωση της Ελλάδας,
συγκροτήθηκε Ειδικό Δικαστήριο Δοσιλόγων, σύμφωνα με την παράγραφο 2 του άρθρου
9 της με αρ. 6/1945 Συντακτικής Πράξης και της τροποποιητικής της με αρ.12/1945
πού τροποποίησε, συμπλήρωσε και κωδικοποίησε ο Αναγκαστικός Νόμος 533/1945, με σκοπό
την επιβολή ποινών σε άτομα πού συνεργάστηκαν με τις αρχές κατοχής, κατά την
περίοδο 1941-1944.
Κατηγορούμενοι ήσαν οι Πρωθυπουργοί Γ. Τσολάκογλου, Κ.
Λογοθετόπουλος και Ι. Ράλλης ως και υπουργοί και υφυπουργοί των κατοχικών
κυβερνήσεων (συνολικά 27 άτομα).
Το Δικαστήριο απετέλεσαν οι Χρ. Καλλέλης Αρεοπαγίτης ως
Πρόεδρος, Αντ. Χαμάρτος Πρόεδρος Εφετών και οι Εφέτες Κ. Καυκάς, Αθ. Παπαναστασίου,
Π. Πετρέας και Θ. Γιανουλόπουλος ως δικαστικά μέλη και οι Μ. Βαλλιάνος και
Ευαγγ. Δανόπουλος ιατροί και Θ.Δασκαρόλης δικηγόρος, ως λαϊκά μέλη. Χρέη
Ειδικού Επιτρόπου είχαν ανατεθεί στον Αντεισαγγελέα Εφετών Ν. Παπαδάκη. Η
ακροαματική διαδικασία άρχισε στις 21 Φεβρουαρίου και περατώθηκε στις 31 Μαίου
1945. Οι κατηγορίες ήταν βαρύτατες (συνθηκολόγηση με τον εχθρό, διευκόλυνση των
αρχών κατοχής σε έργα κατά του ελληνικού λαού κλπ). Μεταξύ των κατηγοριών υπήρξε
και εκείνη της προπαγάνδας, ως την όριζε το εδάφιο ε’ του άρθρου 1 της με αρ.
6/1945 Συντακτικής Πράξης.
Ως συνειδητόν όργανον του εχθρού προς διάδοσιν της
προπαγάνδας του νοείται ο εν επιγνώσει της προσπαθείας του εχθρού, όπως δι’
ορισμένων διαδόσεων καταπείση τον λαόν περί του δήθεν ηθικού της επιθέσεώς του
και επωφελούς δι’ όλα τα Ευρωπαϊκά Κράτη του διεξαγομένου παρ’ αυτού αγώνος,
του ασφαλούς της τελικής νίκης του και του δήθεν αντιλαϊκού του αγώνος των
συμμάχων Κρατών, διαδίδων καθ’ οιονδήποτε τρόπον τας αυτάς εξυπηρετούσας την
εχθρικήν προπαγάνδαν αντιλήψεις.
Ως υπεύθυνοι της έκδοσης της προπαγανδιστικής σειράς του
βομβαρδισμού Πειραιώς θεωρήθηκαν οι Ι. Ράλλης, Α. Γέροντας και Ε. Τσιρονίκος
(δικάστηκε ερήμην, διότι την 1η Σεπτεμβρίου 1944 πήγε στη Γερμανία με “ειδική
αποστολή”, στις 29 Σεπτεμβρίου παραιτήθηκε και έκτοτε παρέμεινε εκεί μέχρι τη
κατάρρευση της Γερμανίας και τη κατάληψή της από τα συμμαχικά στρατεύματα).
Η ετυμηγορία για τον Ράλλη ήταν ότι “εδέχθη και υπέγραψεν
ως Πρόεδρος
Κυβερνήσεως το κατ’ απαίτησιν των Γερμανών, ως ο ίδιος εκ
των κατηγορουμένων Α.Γέροντας (Υπουργός τότε Συγκοινωνίας) επ’ ακροατηρίου
ωμολόγησεν, εκδοθέν από 20-5-1944 κανονιστικόν διάταγμα, όπερ διά να μη
εμφανίζεται, εκ πρώτης όψεως, ότι ενέχει σκοπόν προπαγάνδας, φέρει την
επιγραφήν “Περί επισημάνσεως γραμματοσήμων υπέρ των βομβοπλήκτων Πειραιώς’’,
δια του οποίου επετράπη η επισήμανσις 1.000.000 τεμαχίων γραμματοσήμων δια της
ενδείξεως «Βομβαρδισμός Πειραιώς 11-1-1944» με προφανή σκοπόν τον στιγματισμόν
της υπό των Άγγλων γενομένης αεροπορικής επιδρομής κατά του Πειραιώς, ως
πράξεως βαρβάρου και απανθρώπου, ως έβλεπε ταύτην ο κατηγορούμενος, αντιθέτως
όμως ενώ εξετελούντο Ελληνες ομαδικώς υπό των Γερμανών και εξηφανίζοντο
ολόκληροι κωμοπόλεις, ο κατηγορούμενος ούτε προσήγαγε, ούτε επεκαλέσθη έστω και
μίαν τυπικήν διαμαρτυρίαν αυτού προς τους Γερμανούς, δια τας εκτελέσεις
ταύτας”.
Η ετυμηγορία για τον Τσιρονίκο ήταν ότι ”κατά πρότασιν
των Γερμανών εδέξατο και υπέγραψε το εκδοθέν από 20-5-1944 κανονιστικόν
διάταγμα “περί επισημάνσεως γραμματοσήμων υπέρ των βομβοπλήκτων Πειραιώς” δι’
ού επετράπη η επισήμανσις 1.000.000 τεμαχίων γραμματοσήμων δια της ενδείξεως
«Βομβαρδισμός Πειραιώς 11- 1-1944» επί σκοπώ στιγματισμού της υπό των ΄Αγγλων
ενεργηθείσης αεροπορικής επιδρομής κατά της πόλεως του Πειραιώς”.
Η ετυμηγορία για τον Γέροντα ήταν ότι “o
κατηγορούμενος ούτος ναι μεν ως Υπουργός της Συγκοινωνίας προσυπέγραψε το ως
άνω ελέχθη από 20-5-1944 κανονιστικόν διάταγμα «περί επισημάνσεως
γραμματοσήμων’’ με την ένδειξιν «Βομβαρδισμός Πειραιώς 11-1-1944», πλην όμως
λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι ούτος προέβαλε ποιάν τινά αντίστασιν, ως εκ της
σχετικής αλληλογραφίας προκύπτει, προς τους αξιώσαντας διά του Τσιρονίκου την
έκδοσιν του διατάγματος τούτου Γερμανούς, μη δεχθείς να διατυπωθεί η ένδειξις
με το αξιούμενον περιεχόμενον “Τρομοκρατικός Βομβαρδισμός Πειραιώς 11-1-1944”,
το Δικαστήριον άγεται εις επιεική περί τούτου εκδοχήν, αμφιβάλλον περί της
υπάρξεως παρ’ αυτώ δολίας προαιρέσεως προς διάδοσιν της δια του μέσου τούτου
προπαγάνδας του και κρίνει τούτον απαλλακτέον πάσης ποινής επί τη πράξει ταύτη”.
Η απόφαση του Ειδικού Δικαστηρίου εκδόθηκε στις 31 Μαίου
1945 και οι ποινές πού επιβλήθηκαν ήταν αυστηρότατες.
Ο Ι. Ράλλης καταδικάστηκε για την πράξη της προπαγάνδας σε
πρόσκαιρα δεσμά είκοσι ετών (για την πράξη της αναλήψεως της Προεδρίας της
Κυβερνήσεως και της διευκόλυνσης του έργου της κατοχής σε ισόβια) και απεβίωσε
στις φυλακές, στις 26 Οκτωβρίου 1946, από καρκίνο του πνεύμονα.
Ο Ε. Τσιρονίκος καταδικάστηκε για την πράξη της προπαγάνδας
σε ισόβια (για την πράξη της διευκόλυνσης του έργου της κατοχής σε θάνατο και
δήμευση της περιουσίας του). Με την κατάρρευση της Γερμανίας παρουσιάστηκε στις
αμερικανικές αρχές κατοχής οι οποίες τον έστειλαν στην Ελλάδα και παρέμεινε
στις φυλακές μέχρι τις 27 Μαίου 1952, οπότε έλαβε χάρη.
Η Ελλάδα υπήρξε ή μόνη χώρα στην Ευρώπη, απ’ ότι είναι
γνωστό, πού στο κατηγορητήριο πού συντάχθηκε από την οργανωμένη Πολιτεία μετά
τον πόλεμο κατά των συνεργασθέντων με τις δυνάμεις κατοχής, περιέλαβε και τη
κατηγορία για την έκδοση προπαγανδιστικών γραμματοσήμων υπέρ των δυνάμεων του
Άξονα και τιμώρησε αυστηρά τους υπεύθυνους.
Ευχαριστώ τον Στρατή Αναγνώστου πού ευγενικά έθεσε στη
διάθεσή μου αντίγραφο της απόφασης του Ειδικού Δικαστηρίου Αθηνών και τον
Πρόεδρο της Φιλοτελικής Εταιρείας Αθηνών Κ. Σφήκα για την πρόσβαση στο Βιβλίο
Πρακτικών των Συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου της Εταιρείας.
Σημειώσεις
1 Το κανονιστικό διάταγμα δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ Α’ αρ.116 της
31 Μαίου 1944.
2 βλ. Φιλοτέλεια αρ. 232/233/1944, σελ. 46.
3 βλ. Το Γραμματόσημον αρ. 25/26/1944, σελ.15.
4 Η Ελληνική Φιλοτελική Εταιρεία ιδρύθηκε το 1925 με έδρα
την Αθήνα, στεγάζεται σε ιδιόκτητα εντευκτήρια (Ακαδημίας 57) και αποτελεί
σήμερα το αρχαιότερο και μεγαλύτερο επιστημονικό φιλοτελικό σωματείο της χώρας
με διεθνή αναγνώριση. Το περιοδικό Φιλοτέλεια κυκλοφόρησε για πρώτη φορά
το 1924 στον Πειραιά, εκχωρήθηκε στην ΕΦΕ από τον ιδρυτή της Στέφανο
Μακρυμίχαλο το 1926 και έκτοτε αποτελεί επίσημο όργανό της. Η ΕΦΕ τιμήθηκε το
1975 από την Ακαδημία Αθηνών για την προσφορά της και την έκδοση της Φιλοτέλειας
η οποία έχει βραβευθεί διεθνώς με υψηλές διακρίσεις και αποτελεί σήμερα το
μακροβιότερο περιοδικό έντυπο στον ελληνικό χώρο πού κυκλοφορεί ανελλιπώς από
την έκδοσή του.
5 Η Φιλοτελική Εταιρεία Αθηνών ιδρύθηκε το 1937 από μέλη της
ΕΦΕ πού απεχώρησαν, στεγάζεται σε ιδιόκτητο εντευκτήριο (Τήνου 11) και είναι
σήμερα ένα από τα πλέον δραστήρια φιλοτελικά σωματεία. Επίσημο όργανό της
υπήρξε το περιοδικό Το Γραμματόσημον κατά τις περιόδους 1942-1951 και
1982-1987.
6 Σχετικά με τη σφράγιση της σειράς από την ΕΦΕ και το
σωματείο εμπόρων, βλ. Ανδρ. Ψαρά «Το γνήσιον είναι πάντοτε γνήσιον», Το
Γραμματόσημον αρ. 27/28/1944, σελ.7 και Α. Γιαταγάνα «Μία φιλική
απάντησις», Φιλοτέλεια αρ. 236/239/1944, σελ.70.
7 Σύσσωμος ο φιλοτελικός κόσμος καταδίκασε τότε αυτή τη
τάση. Χαρακτηριστικές είναι οι απoφάσεις των Διοικητικών Συμβουλίων της ΕΦΕ και
ΦΕΑ. Στη Συνεδρίαση του Δ. Σ. της ΕΦΕ με
αρ. 391 της 18 Ιουνίου, αποφασίζεται: «Ο κ. Πρόεδρος (Σ.Σ Στέφανος
Μακρυμίχαλος) δια μακρών εισηγήται τους λόγους δια τους οποίους είναι
επιβεβλημένον να ανασταλή η εγγραφή νέων μελών. Έκαστον μέλος αναπτύσσει τας
απόψεις του και εν τέλει αποφασίζεται δια ψήφων 9 έναντι 1, όπως ανασταλή επί
τρίμηνον η αποδοχή αιτήσεων νέων μελών, πλήν των Επικούρων και παλαιών
επανεγγραφομένων». Η επανεγγραφή άρχισε στις 17 Σεπτεμβρίου με απόφαση του
Δ. Σ (Συνεδρία αρ. 400). Στη Συνεδρίαση, εξάλλου, του Δ. Σ. της ΦΕΑ της 26
Ιουνίου, αποφασίζεται: «Μετά σχετικήν εισήγησιν του Προέδρου του Δ.Σ της
Εταιρείας (Σ.Σ Ανδρέας Ψαράς), λαβόν υπ’ όψιν ότι αφ’ ενός μεν ο αριθμός
(των μελών) της ΦΕΑ έφθασε τα δισχίλια περίπου και ότι η εξυπηρέτησις
τούτων και δη μετά το καθιερωθέν σύστημα της διανομής των γραμματοσήμων από τα
γραφεία της Εταιρείας έχει ανάγκην ειδικού και πολυπληθούς προσωπικού καθ΄όσον
καίτοι όλα τα μέλη του Συμβουλίου διαθέτουν πολλάς ώρας προς τούτο, δεν
επαρκούν προς εξυπηρέτησιν των αναγκών τούτων, αφ’ ετέρου δε ότι η αθρόα προσέλευσις
προς εγγραφήν ενεφανίσθη αφ ής καθωρίσθησαν υλικά προνόμια υπέρ των μελών των
φιλοτελικών οργανώσεων και ότι η πραγματικοί και παλαιοί φιλοτελισταί δεν είναι
νοητόν ότι δεν ενεγράφησαν μέχρι τούδε εις φιλοτελικόν τι σωματείον, αποφασίζει
όπως επί τρίμηνον αρχόμενον από της 1ης Ιουλίου ε.ε ανασταλή η αποδοχή αιτήσεων
εγγραφής οιουδήποτε. Η αναστολή αύτη δεν ισχύει δια τα επίκουρα της ΦΕΝ.». βλ.
Βιβλίa Πρακτικών Συνεδριάσεων των Διοικητικών Συμβουλίων των δύο
Εταιρειών.
8 Το 1943 ιδρύθηκαν η Φιλοτελική Εταιρεία Πατρών και η Ένωση
Φιλοτελική Αιτωλοακαρνανίας και το 1944 η Φιλοτελική Εταιρεία Λαμίας, η
Φιλοτελική Ένωσις Λαρίσσης, η Φιλοτελική Εταιρεία Λέσβου, η Φιλοτελική Εταιρεία
Ιεράς Πόλεως Μεσολογγίου και η Ένωσις Φιλοτελιστών Χανίων.
9 Το 1941 συστάθηκε ο Φιλοτελικός Όμιλος Νέων της ΕΦΕ (ΦΟΝ)
με παραρτήματα στο Αίγιο, Πύργο και Κέρκυρα και το 1943 η Φιλοτελική Ένωσις Νέων
της ΦΕΑ (ΦΕΝ).
10 Το κόστος αγοράς μιας εφημερίδας στις 15 Αυγούστου ήταν
1.000.000 δρχ. και στις 13 Σεπτεμβρίου 8.000.000 δρχ.!
11 Χαρακτηριστικό της κερδοσκοπικής φρενίτιδας πού είχε
καταλάβει τότε τον κόσμο είναι και το επίκαιρο χρονογράφημα του Κ. Στεφανουδάκη
«Οι βομβόπληκτοι των…Αθηνών», Το Γραμματόσημον αρ. 27/28/1944, σελ. 4.
12 Βλ. σχόλια Φιλοτέλεια αρ. 236/239/1944, σελ. 84
και Το Γραμματόσημον
αρ.27/28/1944, σελ.13. Για τα νεώτερα κατασκευάσματα αυτής
της επισημάνσεως, βλ. Χρ. Μπέλια «Πλαστές επισημάνσεις», Φιλοτέλεια αρ.612/2002,
σελ.46.
13 Βλ. το διοικητικό απολογισμό του Προέδρου της ΕΦΕ Στ.
Μακρυμίχαλου στην 16η τακτική Γενική Συνέλευση της Εταιρείας της 4ης
Μαρτίου 1945, Φιλοτέλεια αρ.242/243/1945, σελ.24.
14 Η Ταχυδρομική Υπηρεσία, καθ’ όλη τη διάρκεια της κατοχής,
στις διάφορες πιέσεις για την έκδοση γραμματοσήμων, πρόβαλε πάντοτε ως
επιχείρημα την έλλειψη κατάλληλου χάρτου λόγω των πολεμικών συνθηκών. Ήταν ένα
επιχείρημα το οποίο τότε λειτούργησε αποτρεπτικά. Όπως αποδείχτηκε εκ των υστέρων,
από τις ποσότητες των διαφόρων κατοχικών εκδόσεων γραμματοσήμων πού πραγματοποιήθηκαν,
περιέργως δεν ευσταθούσε.
15 Ο Νέες, ως φιλοτελιστής, είχε κάνει αρκετές προσπάθειες
να έλθει σε επαφή με την Ελληνική Φιλοτελική Εταιρεία. Για ευνόητους λόγους το
τότε Διοικητικό Συμβούλιο απέφευγε ευσχήμως τις συναντήσεις!
Βιβλιογραφία
Αθ.Ζερβόπουλος: «Το ελληνικόν γραμματόσημον υπό την ξένην
κατοχήν», Φιλοτέλεια αρ. 244/245/1945 – 282/283/1948.
Ηρ. Δημόπουλος:«Τα γραμματόσημα του Βομβαρδισμού Πειραιώς», Φιλοτέλεια
αρ.489/1981.
Στρ.Αναγνώστου: «Το ιστορικό της προπαγανδιστικής εκδόσεως
για τον βομβαρδισμό του Πειραιά στις 11.1.1944», Φιλοτελική Λέσβος αρ.156/1994.
Κ.Χαζάπης: «Τα ταχυδρομικά τέλη κατά τη διάρκεια της Κατοχής
27.4.1941 – 12.10.1944», Φιλοτέλεια αρ.607-608/2001.__
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΠΕΙΡΑΊΚΑ, Ιανουάριος 2003
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου