«Ολοι
οι άνθρωποι πάνω στον πλανήτη είμαστε αστρόσκονη»
Ο αστροφυσικός Διονύσης
Σιμόπουλος μιλά για την εξερεύνηση του Διαστήματος και εξηγεί ότι αναπνέουμε τα
ίδια μόρια με τον Σωκράτη, τον Νεύτωνα και τον Κολοκοτρώνη
Είμαστε αστρόσκονη; Η
σύνθεσή μας, ως άνθρωποι, περιέχει υλικά των άστρων; Ο αστροφυσικός, ο οποίος
διετέλεσε για πολλά χρόνια διευθυντής του Πλανηταρίου, o Διονύσης
Σιμόπουλος έχει όλες τις απαντήσεις! Με απλή γλώσσα, κατανοητή και αστείρευτο
χιούμορ! Πολλά θα μπορούσαμε να πούμε - αποτελεί πηγή γνώσης για το σύμπαν -
αλλά, ενώ στην αρχή της γέννησης του σύμπαντος ο χώρος και ο χρόνος
ξεδιπλώθηκαν, εδώ, στην εφημερίδα, ο χώρος συρρικνώνεται...
- Το νέο βιβλίο σας με
τίτλο «Είμαστε αστρόσκονη» κυκλοφόρησε πρόσφατα. Τι ακριβώς περιλαμβάνει;
Πράγματι, πρόκειται για το
28ο βιβλίο μου, που κυκλοφόρησε μόλις πριν από έναν μήνα από τις εκδόσεις
Μεταίχμιο. Είναι ένα σχετικά μικρό βιβλίο 190 σελίδων, μια γενική επισκόπηση
που περιγράφει σύντομα και περιεκτικά την εξελικτική πορεία των άστρων από τη
γέννησή τους και μέχρι τον θάνατό τους. Πληροφορίες που συγκεντρώσαμε με τη
βοήθεια των επίγειων και των διαστημικών μας τηλεσκοπίων και μηνύματα που
λαμβάνουμε και μπορούμε να κατανοήσουμε, μεταφράζοντας όλες τις ακτινοβολίες
του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος που έρχονται από εκεί έξω. Και με αυτό τον τρόπο
να ανακαλύψουμε, μεταξύ των άλλων, και τα μυστικά της βαρυονικής ύλης, από την
οποία αποτελούνται τα μυριάδες άστρα των γαλαξιών του σύμπαντος, αλλά και εμείς
οι ίδιοι.
- Τι ακριβώς θέλετε να
πείτε, για να καταλάβουν και οι απλοί άνθρωποι. Οτι δημιουργηθήκαμε και εμείς
εκεί ψηλά που γεννιούνται τα άστρα, μέσα στη σκόνη τους, και τι συνέβη μετά;
Πώς ήρθαμε στη Γη και δεν μείναμε με τα άστρα εκεί ψηλά; Και ποια είναι η
έννοια της αστρόσκονης στον άνθρωπο;
Είναι λίγο πιο περίπλοκο,
αλλά σκεφτείτε το εξής: Το ανθρώπινο σώμα αποτελείται από 7.000 τρισεκατομμύρια
τρισεκατομμυρίων άτομα. Ψηφιακά ο αριθμός αυτός είναι ίσος με το 7
ακολουθούμενο από 27 μηδενικά. Από αυτόν τον τεράστιο αριθμό ατόμων το 62%
είναι υδρογόνο, ένα χημικό στοιχείο που γεννήθηκε, μαζί με το μεγαλύτερο
ποσοστό ηλίου, τη στιγμή της γέννησης του σύμπαντος πριν από 13,8
δισεκατομμύρια χρόνια. Γεγονός που σημαίνει ότι τα δύο τρίτα των ατόμων που
αποτελούν το σώμα καθενός από εμάς έχουν ηλικία 13,8 δισεκατομμυρίων ετών.
Όλα τα υπόλοιπα χημικά
στοιχεία γεννήθηκαν στο εσωτερικό των άστρων, στις θερμοπυρηνικές τους
αντιδράσεις και τις επιθανάτιες αστρικές εκρήξεις τους. Οπότε, εάν κόψετε
κάποιο λουλούδι ή αν δοκιμάσετε ένα φρούτο ή αν χαϊδέψετε το πρόσωπό σας,
ακουμπάτε κάποιο άστρο. Γιατί όλα αυτά και οτιδήποτε άλλο υπάρχει γύρω μας
είναι κομμάτια κάποιου άστρου. Ο Ήλιος μας, η Γη μας και τα πάντα πάνω της
δημιουργήθηκαν από αστροϋλικά που εκτοξεύθηκαν πριν από δισεκατομμύρια χρόνια
από κάποια καταστρεφόμενη αστρική έκρηξη σουπερνόβα.
Όλη η ύλη στα σώματά μας
-εκτός, φυσικά, από το υδρογόνο- φτιάχτηκε στην «κόλαση» τέτοιων αστρικών
θανάτων. Είμαστε δηλαδή αστράνθρωποι, που δημιουργηθήκαμε από χημικά στοιχεία
φτιαγμένα στις θανατηφόρες εκρήξεις υπεργιγάντιων άστρων. Χωρίς τις εκρήξεις
των σουπερνόβα δεν θα υπήρχαν πλανήτες και δορυφόροι. Χωρίς τις σουπερνόβα δεν
θα υπήρχε η Γη, δεν θα υπήρχαν βράχια και βότσαλα, δεν θα υπήρχαν φυτά και ζώα.
Χωρίς τις εκρήξεις των σουπερνόβα, δεν θα υπήρχε ο άνθρωπος. Γι’ αυτό λέω ότι
είμαστε όλοι μας αστρόσκονη.
- Τι σημαίνει αυτό που
λέτε, ότι θα «επιστρέψουμε πάλι εκεί»; Στην αστρόσκονη;
Σημαίνει απλούστατα ότι,
όταν πεθάνουμε, τα χημικά στοιχεία από τα οποία αποτελούνται τα σώματά μας θα
διασκορπιστούν παντού γύρω μας, ενώ ορισμένα από αυτά θα ενσωματωθούν σε άλλα
είδη ζωής. Ήδη καθένας από εμάς αναπνέει καθημερινά αρκετές δεκάδες μόρια που
είχαν εισπνεύσει πριν από εμάς ο Σωκράτης, ο Νεύτων ή ο Κολοκοτρώνης. Όπως μας
λένε σήμερα οι σύγχρονοι βιολόγοι, το πρώτο ζωντανό κύτταρο στη Γη εμφανίστηκε
πριν από περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια και οι απευθείας απόγονοί του είναι
διάσπαρτοι σε ολόκληρο το σώμα μας, με τη μορφή των κυττάρων του αίματος που
διατρέχουν τις φλέβες και τις αρτηρίες μας. Καθένας από μας περιλαμβάνει μέσα
του 370 τρισεκατομμύρια κύτταρα, εκ των οποίων το 90% δεν είναι ανθρώπινα αλλά
ξένοι μικροοργανισμοί και βακτήρια. Κι όμως, τα σώματά μας αποτελούν μιαν
ολάκερη κοινωνία και χωρίς όλους αυτούς τους άλλους μικροοργανισμούς δεν θα
μπορούσαν να ζήσουν ούτε μία στιγμή ούτε ένα δευτερόλεπτο. Και κάτι ακόμη.
Καθένα από τα ανθρώπινα
κύτταρα διαθέτει 400 δισεκατομμύρια μόρια, τα οποία εκτελούν εκατομμύρια
διαφορετικές δραστηριότητες ανάμεσα στα τρισεκατομμύρια των ατόμων, από τα
οποία αποτελούνται. Οι βιολόγοι υπολογίζουν ότι εκτελούνται 1 τρισεκατομμύριο
τρισεκατομμυρίων δραστηριότητες κάθε στιγμή που περνάει. Σκεφτείτε το για λίγο!
Σε ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου το σώμα μας εκτελεί 10 φορές περισσότερες
δραστηριότητες απ’ όσα είναι τα άστρα που υπάρχουν στο σύμπαν. Κι όμως, το σώμα
σας δραστηριοποιείται τόσο καλά, ώστε καθένας από εσάς να μένει απερίσπαστος
στην καθημερινότητά του!
Ο,τι
βλέπουμε και μελετάμε είναι παρελθόν!
- Όσο πιο μακριά βλέπουμε
τόσο πιο πίσω πάμε στο παρελθόν. Εξηγήστε μας πώς συμβαίνει αυτό.
Πράγματι, όσο πιο μακριά
βλέπουμε μέσα στο Σύμπαν τόσο πιο πολύ εισχωρούμε στο παρελθόν. Λόγω του χρόνου
που χρειάζεται η εικόνα κάθε ουράνιου αντικειμένου για να έρθει σ’ εμάς,
βγάζουμε το συμπέρασμα ότι βλέπουμε και μελετάμε... αναμνήσεις! Γι’ αυτό, όταν
τα διάφορα όργανα των αστεροσκοπείων και των διαστημικών μας κέντρων
καταγράφουν τις ακτινοβολίες που έρχονται από τα άστρα, απομακρυνόμαστε όχι
μόνο στον χώρο αλλά και στον χρόνο. Πάρτε για παράδειγμα τον Ήλιο, το
πλησιέστερο σ’ εμάς άστρο. Το φως του χρειάζεται περίπου 8,5 λεπτά για να
φτάσει μέχρι τη Γη, που σημαίνει ότι τον βλέπουμε όπως ήταν πριν από 8,5 λεπτά.
Το ίδιο συμβαίνει και με όλα τα άλλα άστρα, όπως το γιγάντιο άστρο Μπετελγκέζ
στον αστερισμό του Ωρίωνα, που βρίσκεται 500 έτη φωτός μακριά μας. Το φως που
θα φτάσει απόψε στη Γη μας από το Μπετελγκέζ άρχισε το ταξίδι του αυτό πριν από
500 χρόνια, όταν ο Κολόμβος έκανε τα περίφημα ταξίδια του στον Νέο Κόσμο. Το
φως από τον πλησιέστερο σε μας γαλαξία της Ανδρομέδας χρειάστηκε 2.500.000
χρόνια για να φτάσει στη Γη μας, πράγμα που σημαίνει ότι το φως που φτάνει
σήμερα σε μας ξεκίνησε από εκεί έξω, όταν οι προπάτορες του ανθρώπου έκαναν τα
πρώτα δειλά βήματά τους πάνω στον πλανήτη μας. Ο ουρανός, δηλαδή, δεν
εκτείνεται μόνο χωροταξικά, αλλά και χρονικά. Άλλωστε, αυτή είναι και η
σύγχρονη αντίληψη που έχουμε για το χωροχρονικό μας Σύμπαν, τη γέννησή του και
τις απαρχές του χρόνου.
Η
Μεγάλη Εκρηξη και η αρχή
- Αλήθεια, θα φτάσουμε
ποτέ στην αρχή; Αυτή της δημιουργίας του Σύμπαντος; Λέγαμε για τη Μεγάλη Έκρηξη.
Και μετά υπήρχε το ερώτημα «τι δημιούργησε τη Μεγάλη Έκρηξη;
Ήδη έχουμε προχωρήσει πάρα
πολύ και έχουμε πάει πίσω στο πρώτο απειροελάχιστο κλάσμα του πρώτου
δευτερολέπτου. Όλες οι απόψεις που έχουμε σήμερα για τη γέννηση και τη
μετέπειτα εξέλιξη του Σύμπαντος βασίζονται στις δυνατότητες που μας έχουν δώσει
σήμερα οι τεράστιοι ατομικοί επιταχυντές των πυρηνικών φυσικών και στην
ευκρίνεια με την οποία μπορούμε να παρατηρήσουμε με τα τηλεσκόπιά μας γεγονότα
στο Σύμπαν που απέχουν μεταξύ τους δισεκατομμύρια έτη φωτός, και στον χώρο και
στον χρόνο. Κι έτσι μπορούμε να διατυπώσουμε σήμερα, με αρκετή μάλιστα
βεβαιότητα, ακόμη και τις λεπτομέρειες των πρώτων στιγμών της γένεσης του
Σύμπαντος.
Όμως, για να το
κατορθώσουμε αυτό, χρειάστηκε πρώτα να κοιτάξουμε επισταμένα το εσωτερικό του
ατόμου, να μελετήσουμε τις αλληλοεπιδράσεις των τεσσάρων θεμελιωδών δυνάμεων
της φύσης και να αναγνωρίσουμε τελικά την αναγκαιότητα της ύπαρξης συνολικά 10
διαστάσεων στο Σύμπαν. Αυτή η σύγχρονη αντίληψη της γέννησης του Σύμπαντος και
του χρόνου βασίζεται στην επονομαζόμενη Θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης.
Σε αυτήν τη θεώρηση δεν
κάνουμε απλές εικασίες που δεν βασίζονται πουθενά, αλλά αντίθετα μιλάμε για ένα
πλήρες, έστω και χονδροειδές, μαθηματικά θεμελιωμένο μοντέλο, το οποίο
δημιουργήθηκε με τη βοήθεια των δύο μεγάλων θεωριών του 20ού αιώνα, της Γενικής
Σχετικότητας του Αλμπερτ Αϊνστάιν και της Κβαντικής Μηχανικής των Βέρνερ
Χάιζενμπεργκ και Ερβιν Σρόντιγκερ, και συμπληρώθηκε τα τελευταία χρόνια με τις
θεωρίες του Πληθωρισμού και των Υπερχορδών. Μάλιστα, το μοντέλο αυτό επεξηγεί
ικανοποιητικά πολλές από τις παρατηρήσεις και τα πειράματα που έχουν γίνει
μέχρι τώρα.
- Το ένα ερώτημα μετά το
άλλο «κόβουν τον δρόμο» στην επιστήμη να πει με σιγουριά πώς δημιουργήθηκε το
σύμπαν;
Η μόνη σιγουριά μας είναι
ότι η Μεγάλη Έκρηξη των κοσμολόγων δεν έχει καμία σχέση με τις εκρήξεις που
γνωρίζει καθένας από μας, είτε είναι βαρελότα είτε βόμβες υδρογόνου. Μάλιστα, ο
όρος «Μεγάλη Έκρηξη» είναι μάλλον παραπλανητικός και καθιερώθηκε από τον
καθηγητή Φρεντ Χόιλ, που ήταν ο κύριος πολέμιος της όλης αυτής θεωρίας για τη
γέννηση του Σύμπαντος. Με τον όρο, λοιπόν, «Μεγάλη Έκρηξη» εννοούμε μια
εκθετική και απότομη διαστολή του Σύμπαντος από ένα απειροελάχιστο σημείο
«ανυπαρξίας».
Η γέννηση, δηλαδή, και η
μετέπειτα εξέλιξη του Σύμπαντος είναι, κατά κάποιον τρόπο, το «ξεδίπλωμα» του
χρόνου και του χώρου από μια κατάσταση υπερβολικής πυκνότητας και θερμότητας σε
μια παγωμένη και τεράστια σε μέγεθος σημερινή ύπαρξη, σε έναν χώρο, ο οποίος
δημιουργείται καθώς το Σύμπαν διαστέλλεται.
Σε ένα Σύμπαν όπου σήμερα
όλοι οι μακρινοί γαλαξίες φαίνονται να απομακρύνονται συνεχώς από τη Γη μας. Οι
γαλαξίες φυσικά δεν απομακρύνονται ο ένας από τον άλλον μέσα σε έναν άπειρο και
αδειανό χώρο, αλλά αντίθετα αυτή η διαστολή του Σύμπαντος οφείλεται στο
«ξεχείλωμα» του χώρου που συμπαρασύρει μαζί του και τους γαλαξίες, ενώ η
«έκρηξη» έγινε συγχρόνως σε όλα τα σημεία του, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει
σήμερα κάποιο συγκεκριμένο κέντρο στο Σύμπαν, αφού το κέντρο βρίσκεται
«παντού».
Αυτό σημαίνει ότι δεν
είναι οι γαλαξίες αυτοί που κινούνται, αλλά είναι ο μεταξύ τους χώρος που
μεγαλώνει, δηλαδή «ξεχειλώνει». Κι ενώ τίποτα το υλικό δεν μπορεί να τρέξει με
μεγαλύτερη ταχύτητα από την ταχύτητα του φωτός, αυτό δεν ευσταθεί για τον χώρο,
ο οποίος μπορεί να διαστέλλεται πολύ ταχύτερα ακόμη και από την ταχύτητα του
φωτός. Με αυτή, λοιπόν, την έννοια η «Μεγάλη Έκρηξη» δεν ήταν παρά μια έκρηξη
αυτού τούτου του χώρου, δηλαδή μια τεραστίων διαστάσεων διαστολή του ή, αν
θέλετε, ένα «ξεχείλωμά» του. Ενώ στο τέλος της πληθωριστικής, όπως λέγεται,
πρώιμης αυτής περιόδου ορισμένοι θεωρητικοί προβλέπουν τη γέννηση ενός
τεράστιου αριθμού παράλληλων με το δικό μας συμπάντων.
Στις
μαύρες τρύπες οι νόμοι της φυσικής δεν έχουν υπόσταση
- Οι μαύρες τρύπες τι
κάνουν, αλήθεια; Καιρό έχουμε να αναφερθούμε σε αυτές.
Αν διαβάσετε το νέο βιβλίο
μου, θα το μάθετε (γέλια). Μια μαύρη τρύπα είναι πραγματικά ένα από τα πιο
μυστηριώδη ουράνια αντικείμενα, στο εσωτερικό των οποίων οι νόμοι της φυσικής
δεν έχουν καμιά υπόσταση. Οι μαύρες τρύπες δημιουργούνται όταν άστρα με υλικά
πολλαπλάσια της ύλης που έχει ο Ήλιος φτάσουν στο τέλος της ζωής τους και θα
αναγκαστούν να καταρρεύσουν και να εκραγούν. Η έκρηξη αυτή, που ονομάζεται
σουπερνόβα, είναι ένα από τα πιο βίαια φαινόμενα στο σύμπαν, με αποτέλεσμα την
αστραπιαία κατάρρευση του άστρου και τη δημιουργία μιας μαύρης τρύπας. Δηλαδή,
σύμφωνα με τις εξισώσεις της Γενικής Σχετικότητας, σε αυτό το «ιδιόμορφο»
σημείο η πυκνότητα είναι άπειρη, ο χώρος έχει άπειρη καμπυλότητα και ο χρόνος
«σταματά» να υπάρχει. Η δύναμη της βαρύτητας μιας μαύρης τρύπας, δηλαδή,
παραμορφώνει τον χωροχρόνο γύρω της σε τέτοιο βαθμό, ώστε ούτε και αυτό ακόμη
το φως μπορεί να διαφύγει από την ελκτική της δύναμη. Αυτό σημαίνει ότι ο
εντοπισμός μιας μαύρης τρύπας μπορεί να γίνει μόνο από την επίδραση που αυτή
έχει στη γύρω της περιοχή και σε κάποιο γειτονικό της άστρο.
«Ο χρόνος και ο χώρος
είναι έννοιες που δεν έχουν καμιά υπόσταση στο εσωτερικό μιας μαύρης τρύπας,
υπάρχει πιθανότητα κάποτε στο μέλλον, και με την κατάλληλη τεχνολογία, να
γίνουν οι μαύρες τρύπες το κλειδί των μελλοντικών μας μετακινήσεων στην
προσπάθειά μας να εξερευνήσουμε ολάκερο το Σύμπαν» εξηγεί
ο κ. Σιμόπουλος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου