ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ : ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΗΣ «ΚΑΙΤΗΣ»

Ο Γιώργος Ιωάννου

ΓΙΩΡΓΟΣ ΙΩΑΝΝΟΥ : ΤΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΙΗΜΑ ΤΗΣ «ΚΑΙΤΗΣ»

Οι ύστατες στιγμές του κορυφαίου συγγραφέα σε νοσοκομείο της Αθήνας, όπως τις θυμάται η αδελφή του Δήμητρα τριάντα τρία χρόνια από τον θάνατο του.

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΜΠΛΙΑΤΚΑ

Ανεβαίνοντας προς την Αγίου Δημητρίου όπου είναι το σπίτι της Δήμητρας Ιωάννου και του Μιχάλη Μηλαράκη, σχεδόν απέναντι από το τουρκικό προξενείο, πέρασα από την Αγία Σοφία. Τριάντα τρία χρόνια πέρασαν, απίστευτο.

Φλεβάρης ήταν και τότε, 1985. κρύο, αέρας και χιόνι την ημέρα της κηδείας. Από νωρίς ο κόσμος σιωπηλός έμπαινε μέσα για να αποχαιρετίσει τον Γιώργο Ιωάννου. Ήταν μεγάλο πλήθος. Ο πνευματικός κόσμος εκεί, το πανεπιστήμιο, παλιοί Θεσσαλονικείς, πολιτικοί. Με σκούφο και χοντρά μπουφάν παρόντες ήταν σχεδόν όλοι οι φωτορεπόρτερ, μεταξύ των οποίων και ο Κυριακίδης, ο Παππούς, ο Μποζίκης. Μαζί τους νέοι ρεπόρτερ εμείς, με παλιότερους δημοσιογράφους που τον είχαν γνωρίσει πριν φύγει για την Αθήνα. Επίσης πλήθος αναγνωστών, κόσμος που τον ήξερε από τα βιβλιοπωλεία του Κοτζιά, όπου τους έβλεπα να ρουφούν σελίδες από το «Εφήβων και μη», την «Πρωτεύουσα των προσφύγων», τα «Πολλαπλά κατάγματα», πριν τα αγοράσουν. Μιλήσαμε με τη Δήμητρα Ιωάννου πιο πολύ για να μάθω κι άλλα πράγματα και για να συνεχίσω ένα ρεπορτάζ που άρχισα στη Νομική του ΑΠΘ στις αρές του  '8ο, σε μια ομιλία του μεγάλου πεζογράφου για τον Κ. Καβάφη και το έργο του στο κατάμεστο αμφιθέατρο της Νομικής. Αυτό το ρεπορτάζ δεν θέλω να «ολοκληρωθεί».

Στο σπίτι βλέπεις παντού βιβλία, χειρόγραφα, πίνακες, σχέδια, πράγματα καθημερινά του Γιώργου Ιωάννου. Είπαμε για τους γονείς τους, Αθανασία το γένος Καραγιάννη από την Κεσσάνη και Ιωάννη Σορολόπη από τη Ραιδεστό. Για τα χρόνια που σημάδεψαν τη ζωή του συγγραφέα. Τις μέρες πολέμου, κατοχής, αντίστασης και παθών του εμφυλίου σε μια Θεσσαλονίκη «σκληρή». Άνθρωποι του μόχθου, Εβραίοι, πρόσφυγες, φτωχογειτονιές, οικογένεια, συμμαθητές και φίλοι, κατηχητικά, κυλούν σαν μια ταινία στα μάτια του.

Γρήγορα, σαν αχόρταγο παιδί, μπαίνει ορμητικά στον υπέροχο κόσμο του έργου του Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, του Κ. Π. Καβάφη, του Φώτη Κόντογλου, του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη.

Η περιέργεια, η παρατηρητικότητα, η καλή του μνήμη, οι μαρτυρίες και τα καθημερινά του βιώματα γίνονται το «καύσιμο υλικό» για να πάρει μπρος αυτή η μοναδική αφηγηματική μηχανή. Αυτή η μοναδική σε πρώτο πρόσωπο γραφή, με ιστορίες που διαδραματίζονται στις γειτονιές της Θεσσαλονίκης, αλλά και γεννιούνται από μεγάλα γεγονότα που επηρεάζουν βασανισμένες ψυχές.

Ο Γιώργος Ιωάννου γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 20 Νοεμβρίου 1927

Ποια είναι η πιο παλιά εικόνα που έχετε από τον Γιώργο ως παιδάκι;

 Η ΔΗΜΗΤΡΑ ΙΩΑΝΝΟΥ στο σπίτι της, Φεβρουάριος 2018

Αξέχαστη θα μου μείνει. Ήταν που ξημέρωσε Πρωτοχρονιά κι εγώ ακόμα κοιμόμουνα, θα ήμουνα δυόμισι ετών. Μας λέγανε ότι θα περάσει ο Αϊ-Βασίλης. Καθόμασταν εδώ κοντά στην Ευριπίδου. Ήρθε χαμογελώντας ο Γιώργος. Με πήρε αγκαλιά και μου είπε «ξύπνα, ήρθε ο Αϊ-Βασίλης». Με έβγαλε στο μπαλκόνι όπου είχαν τα δώρα. Για μένα ήταν μια μικρή κούκλα. Την έχω κρατήσει μέχρι σήμερα.

Έντεκα χρόνια μεγαλύτερος μου ήταν ο Γιώργος. Μάλιστα όταν γεννήθηκα χάρηκε πάρα πολύ που θα είχε πλέον αδερφή. Ο μπαμπάς ήταν πάλι ταξίδι, μηχανοδηγός στα τρένα, επιστρατευμένος από τους Γερμανούς, και ο Γιώργος τον περίμενε πώς και πώς. Τον υποδέχτηκε φωνάζοντας «μπαμπά, έχουμε μπεμπέκα». 

Ήσασταν στο πλευρό του συνεχώς μέχρι το τέλος...

Έφυγε άδικα από επιπλοκές που ξεκίνησαν από πρόβλημα στον προστάτη. Ήταν Δεκέμβριος 1984, κοντά στις γιορτές. Έκανε εξετάσεις και ο φίλος του ο γιατρός τού είπε πως πρέπει να γίνει εγχείρηση. Με παίρνει τηλέφωνο ο Γιώργος και μου λέει «εγώ Δήμητρα μπήκα στο νοσοκομείο, στο Σισμανόγλειο».

«Έρχομαι αμέσως» του είπα. Μέχρι το βράδυ είχα φτάσει στην Αθήνα. Κάθισα μαζί του στο νοσοκομείο, τράβηξα πολύ ξενύχτι και αγωνία. Στην αρχή ο Γιώργος ήταν καλά. Με «όρεξη για συζήτηση, για τραγούδια και τέτοια. Έρχονταν φίλοι και του λέγανε τραγούδια και τραγουδούσε κι αυτός. Και μάλιστα θυμάμαι όλο με ρωτούσε, «εκείνο το αντικείμενο, το άλλο το βιβλίο, το τάδε ενθύμιο, πού το έβαλες;».

Μόνο που ο Γιώργος ποτέ δεν ρωτούσε τέτοια πράγματα. Φαίνεται ότι αισθανόταν πως σύντομα θα τα αποχωριστεί. Ο Διονύσης Σαββόπουλος ήρθε αμέσως στο νοσοκομείο και δεν έφευγε από κοντά του. Και μαζί του άλλοι φίλοι. Ερχότανε και η γυναίκα του Σαββόπουλου, η Άσπα, και όταν βάρυνε ο Γιώργος με έπαιρνε να κατέβω λίγο στην αυλή. Με ρώτησε μάλιστα αν θέλαμε να φιλοξενηθεί η μητέρα μας στο σπίτι τους ή να έρθει για βοήθεια άνθρωπος δικός τους. Τελικά την πήρε η Ασπασία η Παπαδαράκη τη μαμά. Καθόμασταν κοντά, κάναμε παρέα, φίλη του Γιώργου ήταν.

Εκείνες τις τελευταίες μέρες, μου είπε ο Γιώργος κάποια στιγμή: «Δήμητρα, πάνω στο γραφείο μου σου έχω αφήσει ένα γράμμα για το τι θα κάνεις από δω και πέρα. Να δώσεις το τελευταίο περιοδικό, μην ξεχάσεις και το ποίημα της "Καίτης"».

Η «Κυρία Καίτη» ήταν η κότα του, που έζησε λίγους μήνες ακόμα και προλάβαμε και την πήγαμε στον τάφο του. Ο Γιώργος έμενε από το 1971 στο σπίτι της Αρλέτας που ήταν η σπιτονοικοκυρά του και κάνανε παρέα. Δεληγιάννη 3 και Νοταρά στα Εξάρχεια. Στην αρχή έμενε στο μικρό διαμέρισμα του πρώτου ορόφου. Αργότερα κατέβηκε σε ένα μεγαλύτερο, στο ισόγειο. Εκεί χώρεσαν τα βιβλία του. Τις σκάλες δεν τις ήθελε.

ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

 Ο Γιώργος Ιωάννου στο νοσοκομείο με την αδελφή του Δήμητρα

Λίγες ώρες πριν να φύγει μας έβγαλαν μια φωτογραφία. Ο Γιώργος στο κρεβάτι βρίσκει κουράγιο να γελάει και να σχηματίζει με τα δάχτυλα του το σήμα της νίκης...

Σηψαιμία και γάγγραινα, είπαν οι γιατροί. Πήρε μικρόβιο μέσα από το χειρουργείο. Άδικα εντελώς... Ήταν 57 ετών και 3 μηνών. "Θα πιάσω τα χρόνια του πατέρα μου" έλεγε προφητικά. Έφυγε ακριβώς στην ηλικία που είχε φύγει και ο πατέρας μας.

Χαρακτηριστικές είναι οι αναφορές του Γ. Ιωάννου στην αδελφή του τη Δήμητρα.

Στο βιβλίο του «Πολλαπλά κατάγματα», 1982, γράφει:

► «Έρχεται από τη Θεσσαλονίκη η αδελφή μου. Όλη τη νύχτα ταξίδευε με το τραίνο. Τώρα νιώθω παντοδύναμος εδώ πέρα...».

►«Η αδελφή μου μου γύριζε τα φύλλα κι εγώ με το αριστερό κρατούσα την εφημερίδα και διάβαζα... Καθοδήγησα την αδελφή μου κατάλληλα και μου έφερε ορισμένα βιβλία και γραφική ύλη από το σπίτι... Καταχάρηκε όταν βρήκε εκεί που της είπα και μου έφερε το πεζογραφικό έργο του Μόδη...». «Είχε το δώρο των σπλάχνων» έχει πει ο Διονύσης Σαββόπουλος. «Διαβάζω συνήθως νύχτα» πρόσθεσε «και ο Γιώργος Ιωάννου είναι ο αγαπημένος μου πεζογράφος. Υπέροχος! Τον έχω κυριολεκτικά κάτω από το μαξιλάρι μου. Αυτόν και τον Παπαδιαμάντη. Σκέφτομαι τώρα ότι και οι δύο αντιμετωπίσθηκαν ενίοτε συμβατικά, ως ηθογράφοι. Μα όταν ζωγραφίζεις τόσο μεθυστικά το περιβάλλον και την εποχή σου, εστιάζοντας την ίδια στιγμή στη λαχτάρα και στη μοναξιά των προσώπων, τότε αυτό δεν είναι ηθογραφία αλλά κάτι εντελώς διαφορετικό».

Ο συγγραφέας Γιώργος Σκαμπαρδώνης, σε κείμενο του στο περιοδικό «Θεσσαλονικέων πόλις» με τίτλο «Γιώργος Ιωάννου, ο πρόδρομος», τονίζει ότι «ο Γιώργος Ιωάννου προσέφερε πολλά στη νεότερη αυτογνωσία της Θεσσαλονίκης και υπήρξε απαρχή και πηγή έμπνευσης, μέσα από την απόλαυση των κειμένων του, για τους επόμενους. Είδε πολλά εκεί που πολλοί δεν έβλεπαν σχεδόν τίποτε. Αναμόχλευσε ιδανικά τη Μνήμη, και όξυνε την όραση, τη δική μας όραση. Μας δίδαξε να βλέπουμε αλλιώς».

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

 18 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 1985: 

Ο Διονύσης Σαββόπουλος στην κηδεία του Γιώργου Ιωάννου στην Αγία Σοφία

Σήμερα, 33 χρόνια μετά τον θάνατο του και ενώ «μαίνεται» η καταιγίδα λογοτεχνικών και δοκιμιακών εκδόσεων, θεατρικών έργων, ντοκιμαντέρ για τα χίλια πρόσωπα της Θεσσαλονίκης, πάντα είναι μια λυτρωτική ιδέα να καταφύγουμε στον Γιώργο Ιωάννου. Και υπάρχει πολύς Ιωάννου, δόξα τω Θεώ: ποίηση, μεγάλο πεζογραφικό έργο, δοκίμια, «ιστορικό ρεπορτάζ», ακόμα και συνεντεύξεις σε ραδιοφωνικές και τηλεοπτικές εκπομπές. Η πνευματική κληρονομιά του σημαντικού και αγαπημένου πεζογράφου της πόλης, όπως μας θυμίζει ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής, συγγραφέας Γιώργος Αναστασιάδης, έχει πλέον τον δικό της χώρο. Έχει στηθεί στο Βαφοπούλειο μόνιμη έκθεση του Αρχείου Γιώργου Ιωάννου. «Περιμένουμε όλοι μας να λειτουργήσει ως τόπος έρευνας και ως χώρος ανάδειξης της φυσιογνωμίας και της διαδρομής του Ιωάννου και του πνευματικού κόσμου της Θεσσαλονίκης» λέει ο ίδιος.

Ήταν συγκινητική η προσφορά της οικογένειας του συγγραφέα και κυρίως της Δήμητρας και του ακούραστου Μιχάλη Μηλαράκη.

Διαβάζεται πια ο Ιωάννου; Μαθαίνουν γι' αυτόν οι έφηβοι; Ποιος μπορεί να ξέρει στην εποχή του Τουίτερ και των σέλφι. Είναι πάντως διαχρονικά επίκαιρος για την ευαίσθητη στάση του απέναντι στους απλούς, τους μοναχικούς, τους διαφορετικούς, τους μειοψηφούντες. Είναι αιχμηρός αλλά ακριβοδίκαιος, πράγμα που αρέσει στους εφήβους. Και βέβαια πάντα βρίσκονται στις επιτροπές του υπουργείου Παιδείας παλιοί αναγνώστες του, που φροντίζουν να έχει και Ιωάννου στα κείμενα των πανελλαδικών εξετάσεων. Ευτυχώς...

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 17.2.2018