Το ψυχογράφημα του Πατούχα

Το ψυχογράφημα του Πατούχα

Στην προηγούμενη ανάρτησή μας με τίτλο «Ο Κονδυλάκης και οι ήρωες του» μιλήσαμε γενικά για τον Κονδυλάκη και το έργο του καθώς και τον τρόπο με τον οποίο μέσα στη μυθοπλασία έστηνε τους ήρωες του. Εδώ θα μιλήσουμε πιο αναλυτικά για τον πιο δημοφιλή από αυτούς τον Πατούχα.

Ο ΠΑΤΟΥΧΑΣ είναι ένα από τα πιο πρωτότυπα έργα της νεοελληνικής μας πεζογραφίας. Μια απλή, αλλά σωστά ψυχολογημένη ιστορία εξελίσσεται στη Βιάννο της Κρήτης. Κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι ένας παράξενος έφηβος, πρωτόγονος και γεμάτος αυθορμητισμό, που ρίχνεται ξαφνικά μέσα στη μικρή, αλλά όλο ζωντάνια κοινωνία τον χωριού με τον εξαιρετικά ιδιότυπο κόσμο του.

Από τη στιγμή αυτή αρχίζει για τον έφηβο το δράμα της προσαρμογής. Η πρώτη σύγκρουση έρχεται με τα πρώτα σκιρτήματα του ερωτικού συναισθήματος. Ο γάμος όμως, που συμφωνήθηκε από τους γονείς των δυο νέων, αργεί, γιατί ο πατέρας του νέου προσπαθεί πρώτα να τον δαμάσει. Ο ατίθασος όμως νέος επαναστατεί και αρχίζει τις «κουζουλάδες». Η απαγόρευση που του επιβάλλουν να βλέπει την αρραβωνιαστικιά του τον στρέφει σε μια άλλη κοπέλα, «τη Μαργή», που γίνεται το είδωλό του.

Τελικά, ύστερα από πολλά επεισόδια, ο Πατούχας παντρεύεται την πρώτη κοπέλα, την Πηγή, και όλα τελειώνουν ωραία και φυσικά.

Κγ

Από το θέατρο της Δευτέρας της ΕΡΤ

Ιωάννη Κονδυλάκη - Ο Πατούχας

 *Παίζουν με τη σειρά που ακούγονται Μιχάλης Μαραγκάκης, Δημήτρης Ποταμίτης, Δημήτρης Ντουνάκης, Νίκος Βασταρδής, Ηλίας Λογοθέτης, Χριστίνα Κουτσουδάκη, Νάσος Κεδράκας, Θεανώ Ιωαννίδου, Κατερίνα Βασιλάκου, Κούλα Αγαγιώτου, Νίκος Κανακάκης, Λαμπρινή Λίβα,

  

Το ψυχογράφημα του Πατούχα

 Θεατρική παράσταση «Ο ΠΑΤΟΥΧΑΣ» από τη θεατρική ομάδα της Ενορίας Κάτω Ασιτών

του Ιωάννου Ε. Χαβάκη, Ιατρού - Συγγραφέα

Ό Πατούχας, ο κύριος ήρωας του ομώνυμου έργου, χαρακτηρίζεται ιατρικά από την καταπληκτική του ανάπτυξη, από τα ψεγάδια που του βρήκε η Σπυριδολενιά (ζωώδη έκφραση, ανθρωποφοβία, μεγάλα χέρια και πόδια, μεγάλα μάγουλα, άγρια φωνή), από την αδυναμία του να μάθει γράμματα κι' από τις «κουζουλάδες» που έκανε, σαν κακιώθηκε με τους Θωμαδιανούς. Τα χαρακτηριστικά του αυτά, σε στενό συσχετισμό με την κλινική συμπτωματολογία, μας κάνουν να φέρνομε στο νου μας μια κατάσταση ενδοκρινολογική, που χαρακτηρίζεται από μεγάλο ύψος, αξιόλογη μυϊκή ανάπτυξη, αύξηση του όγκου της κεφαλής και ιδιαίτερα των σιαγόνων, υπερβολική ανάπτυξης του θώρακα, μεγάλη μεγέθυνσης των χεριών και των ποδιών, και από βαργιά και ηχητική φωνή, λόγω της υπερτροφίας που παθαίνει ο λάρυγγας. Κι' ό Πατούχας παρουσιάζει όλα αυτά τα συμπτώματα. «Ήτο πάρα πολύ υψηλός ώστε να ενθυμίζη τους Σαρακηνούς». «Αντρούλακας ώς έκεί επάνω» (αξιόλογη μυϊκή ανάπτυξη). «Η κεφαλη του ήτο μεγάλη και εις το ύψος εκείνο, ενόμιζες οτι εζαλίζετο και δεν εστέκετο καλά». «Είδες μπόϊ, είδες πλάτες;», (απεθαύμαζαν οι χωριανοί του), «τα χέρια του και τα πόδια του ήσαν ανοικονόμητα» «Και η φωνή του είχε κάτι από το βέλασμα του τράγου».

«Καλώς τόνε που πρόβαλε με τσοί μακρές χερούκλες

με τα μεγάλα μάγουλα και με τις ποδαρούκλες»...

Λέει επιγραμματικά η Σπυριδολενιά. Αν σ' αυτά τα συμπτώματα προσθέσομε τον εξογκωμένο σεξουαλισμό - -που τόσο περίτεχνα κρύβει ο συγγραφέας κάτω από τις κουζουλάδες του Μανώλη — τότε δεν θα διστάζαμε καθόλου να αναγνωρίσουμε τον Πατούχα κάτω από την κλινική εικόνα της ακρομεγαλίας και μάλιστα μιας ιδιαίτερης μορφής της, — της μορφής του άκρομεγαλικού γιγαντισμού. Η κλινικη αυτή εικόνα παρουσιάζεται σε νεαρά άτομα, με κληρονομική και ιδιοσυστατική προδιάθεση. Και την προδιάθεση αυτή την παρουσιάζει σαφέστατα ο Πατούχας. «Άφεριμ κουμπάρε Νικολή», λέει στον πατέρα του τον Σαϊτονικολή ο Μπαρμπαρέζος μεσα στην καφετερία του Σμυρνιού. «Διπλός άντρας καταστένεται .. εφτάϊδιος ο ραμεκλής ο κύρης σου…»

Σαν γιατροί θα μπορούσαμε ακόμη να σκεφτούμε για τον ήρωα μας, τις παθολογικές εικόνες της παχυσαρκίας και του απλού γιγαντισμού. Ίσως μάλιστα από τις κλινικές μορφές της παχυσαρκίας να ταίριαζαν σ' αυτόν η υποφυσεογενής παχυσαρκία, η παχυσαρκία από στέρηση νερού και αλατιούτου Ζόντεκ και η γεννητικό - υποφυσιογενης παχυσαρκία των Μπαμπίνσκι - Φρόλιχ. Όλες όμως αυτές οι μορφές, ενώ χαρακτηρίζονται από αξιόλογη μυϊκή ανάπτυξη, ρωμαλέα όψη, έντονη ζωτικότητα, ζωηρό σεξουαλικό τόνο και μικρή διανοητική ανάπτυξη — εκτός του ότι συνοδεύονται από λυμφατισμό, θηλυπρέπεια, και μελαγχολία, συμπτώματα ξένα προς τον ήρωα μας — δεν παρουσιάζουν ποτέ υψηλό ανάστημα. 'Αλλά και ο απλός γιγαντισμός σαν κλινική εκδηλωση δεν θα ταίριαζε στον Πατούχα. Γιατί ο γιγαντισμός ενώ παρουσιάζει την υπέρμετρο ανάπτυξη του σώματος σε διαστάσεις, έχει σαν κανόνα του την ασυμμετρία. Εύρυθμος γιγαντισμός δεν υπάρχει. Κι' ο Πατούχας, παρά τις χερούκλες και τις ποδαρούκλες του, ήταν και συμμετρικός και ομορφοκαμωμένος, αφού προσελκύει το ενδιαφέρον των γυναικών και μάλιστα της ραφινάτης χήρας Ζερβούδαινας, που τόσο φαίνεται να τον αισθάνεται σεξουαλικά. Επί πλέον ο απλός γιγαντισμός — σε αντίθεση προς τον ακρομεγαλικό — συνοδεύεται πάντοτε από μικρογεννητοσωμία που σημαίνει σεξουαλική ανεπάρκεια, από δειλία (ο Πατούχας κάθε άλλο από δειλός ήταν) και από ομοφυλοφιλία, ιδιότητα εντελώς ξένη προς τον γιό του Σαϊτονικολή)

Εκτός από τη σωματική του διάπλαση, αξιόλογο ιατρικό ενδιαφέρον παρουσιάζει ο Πατούχας και ως προς την πνευματική του κατάσταση και ως προς την ενήβωση του και ως προς τον αδέξιο ερωτισμό του, και ως προς τον οργασμό που κάποτε κάποτε δείχνει· κι' ακόμη ως προς την προσωπικότητα και τον χαρακτήρα του, τα οποία θα διερευνήσουμε παρακάτω.

Παρά κάθε προσπάθεια ο Πατούχας δεν μαθαίνει γράμματα. Στο σχολείο «άμα εμάνθανε εν έκ των γραμμάτων του αλφαβήτου, ελησμόνη     τό προηγούμενον». Και «διά να συνηθίση να μη λέγη το άλφα, άφλα, έφαγε αμέτρητα χαστούκια». Η αδυναμία του αυτή, καθώς επίσης η αδυναμία του να ομιλεί και να  βαδίζει επιδέξια, μπορεί να ερμηνευθεί μέσα στα πλαίσια του νευροψυχικού όρου «απραξία», που συνοδεύει τις ακρομεγαλικές διαταραχές. Ο όρος αυτός, δεν έχει βέβαια καμιά σχέση με τη δικαιολογία που προβάλλει ο συγγραφέας, ότι ο Πατούχας ζούσε με τα ζώα και είχε γίνει κι' αυτός ζώο από έλλειψη διαπαιδαγωγήσεως. Αντίστροφα οι αδυναμίες αυτές του Πατούχα, οφείλονται σε οργανικές νευροψυχικές διαταραχές — τις απρακτικές — που δεν επιτρέπουν να γίνονται εύκολα οι απαιτούμενες συνδετικές κινήσεις στο κέντρο, ενώ ουσιαστικά η όλη κινητικότητα των μελών του ευρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα. Κοντά μάλιστα στην κινητική απραξία με τις διάφορες διαβαθμίσεις της, παραδέχονται σήμερο κατ' επέκταση κα! τη γραφική και τη λεκτική απραξία.

Μελετώντας εκτενέστερα την όλη πνευματική κατάσταση του Πατούχα, σύμφωνα με τις κρατούσες σήμερα επιστημονικές αντιλήψεις, πρέπει να τον κατατάξουμε σε μια από τις υπάρχουσες τρεις διαβαθμίσεις: την ιδιωτία, την ηλιθιότητα, ή την πνευματική αδυναμία. Κατά την ισχύουσα κλινική κατάταξη, «ιδιώτης» είναι κάθε άτομο που στερείται εντελώς νοητικότητας Που δεν μαθαίνει ούτε να. βαδίζει, ούτε να ομιλεί, ούτε να γράφει, ούτε να ντύνεται, ούτε να τρώει ούτε να ζει, δίχως τις φροντίδες των άλλων. Ο Πατούχας δεν μπορεί να ανήκει σ' αυτή τη διαβάθμιση, γιατί τίποτε απ’ αυτά δεν του συμβαίνουν. Άλλα ούτε ηλίθιος είναι. Ο «ηλίθιος» μαθαίνει να ομιλεί. Όχι όμως να γράφει και να διαβάζει. Έχει κάποια νοητικότητα. Ενθυμείται. Μπορεί να κάνει στοιχειώδεις κρίσεις και -μπορεί όταν διδαχθεί με επιμονή να μάθει στοιχειώδεις εργασίες (θελήματα), τις όποιες να εκτελεί υπό επιτήρηση. Ό Πατούχας «εγνώριζε όλα των τα γιδοπρόβατα — και δεν ήσαν ολίγα - και ήτο ικανός να αρμέξει και να τυροκομήσει ακόμη» (χωρίς να έχει ποτέ διδαχθεί). Έτσι αφαύ δεν είναι ούτε ιδιώτης ούτε ηλίθιος, αναγκαστικά πρέπει να είναι «πνευματικά αδύναμο άτομο», όπως και είναι. Τα άτομα αυτά δεν έχουν μαθητικές δυνατότητες. Παρουσιάζουν όμως πρωτοβουλία, κρίση και συγκινησιακή ζωή, που τους επιτρέπει να ζουν μέσα σε ορισμένα φυσιολογικά πλαίσια. Οι δυνατότητες τους όμως είναι μειωμένες, σε τρόπο που πάντοτε ακλουθούν τους άλλους σε εξωτερικές εκδηλώσεις. Δεν έχουν αυτοκριτική, και δεν αντιλαμβάνονται την προσωπική τους ευθύνη. Όχι σπάνια έχουν πνευματικές αναλαμπές και τότε μπορούν να αποδώσουν κάτι σε πράξεις ή σε εκδηλώσεις, περισσότερο από τα φυσιολογικά άτομα. Ό Πατούχας, παρουσιάζει πρωτοβουλία (αυτόβουλα έφυγε από το σχολειό). Παρουσιάζει κρίση (κριτικάρει κουβεδιάζοντας με τα ζώα του το χωριό και το σχολειό). Έχει συγκινησιακή ζωή (κάνει αγαπητικές). Καθυστερεί σε εξωτερικές εκδηλώσεις (είναι σε όλα αδέξιος). Δεν έχει αυτοκριτική (κάνει κουζουλάδες). Δεν αντιλαμβάνεται την προσωπική του ευθύνη (δένει στο δένδρο τον Τερερέ, σπάζει το σταμνί της Μαργής, επιχειρεί να σκοτώσει τον Σμυρνιό). Τέλος παρουσιάζει πνευματικές αναλαμπές (αυτοσχεδιάζει επιτυχημένο δίστιχο για τον Τερερέ, χορεύει με επιτυχία, κλέβει την Ζερβούδαινα, συνέρχεται με την αποτυχία του και παντρεύεται το Πηγιό).

Για την πνευματική κατάσταση- του Πατούχα μπορούμε να γράψομε και να υποστηρίζομε πολλά.  Όμως είναι δύσκολο να τον κρίνομε εκ των υστέρων, πρώτα γιατί η κλινική κατάταξη σαν μέθοδος κρίσεως δεν είναι σήμερα η μέθοδος της εκλογής. Και δεύτερο γιατί δεν ζει για να επαληθεύσουμε τις κρίσεις μας, με τα ψυχοδιαγνωστικά τέστ. Παρά ταύτα μπορούσε να βεβαιώσαμε ότι ο Πατούχας ούτε «ολιγοφρενικός» είναι  (όπως εννοούνε τον όρο οι Γερμανοί συγγράφεις), ούτε πνευματικά ελλιπής — «ελλειποφρενικός» — όπως αντιλαμβάνονται την έννοια οι Αγγλοσάξωνες. Κι' αυτό γιατί δεν παρουσιάζει καμιά παθολογική ψυχική ανωμαλία. Πνευματικά ο Πατούχας είναι τύπος περίπου φυσιολογικός, απ' αυτούς που δεν λείπουν από τα χωριά κάθε τόπου.

Την εφήβωση του Πατούχα, ο Κονδυλάκης μας την παρουσιάζει αριστοτεχνικά. «Μωρ' αυτό το κοπέλι εμεγάλωσε, αφτάρμιστά του» λέει ο πατέρας του όταν υστέρα από πολύ διάστημα, τον συνάντησε στο βουνό. Κι' ο ίδιος δ Πατούχας το αντιλαμβάνεται, γιατί «ηναγκάζετο να σκύβη όπως οί μεγάλοι βοσκοί, διά να μη κουτουλά εις το ξύλινο ανώφλιον του μιτάτου». Επί πλέον «η φωνή του είχε γίνει βαρειά και υπόβραχνός ως η φωνή των πετειναρίων τα οποία αρχίζουν να κοκορεύονται'.». Ακόμη προσθέτει ο συγγραφέας «αόριστοι ανησυχίαι κατελάμβανον τον Πατούχαν. Το βλέμμα του προσηλώνετο στό κενό. Μελαγχολίες τον έβασάνιζον και ησθάνετο πόθο σε κάτι, τό οποίον δεν ηδύνατο  να  καθορίση».

Οί επιστημονικές γνώσεις δεν μας επιτρέπουν ακόμη, να καθορίσουμε με απόλυτη ακρίβεια, το χρονικό όριο που γίνεται η εφήβωση στον άνδρα. Κι' ενώ το χρονικό αυτό όριο καθορίζεται στη γυναίκα με την εμφάνιση της εμμήνου ροής, στον άνδρα, για να το καθορίσουμε πρέπει να ακολουθήσουμε τον προσανατολισμό κατα Λουβέ.

Σύμφωνα μ' αυτόν, η κρίσης αναπτύξεως του ύψους παρουσιάζεται στον άνδρα, γύρω από το δωδέκατο έτος. Γύρω από το 14ο έτος, παρουσιάζεται το τρίχωμα στο εφηβαίο. Γύρω από το 15ον έτος πραγματοποιείται μορφολογικά η ανδρική εμφάνιση (μυϊκή και θωρακική ανάπτυξη). Στο 16ο παρουσιάζονται οι αλλοιώσεις της φωνής. Και στο 17ο με 18ο έτος έχομε τις ψυχικές εκδηλώσεις της ωριμότητας. Κι' ο Πατούχας όταν αυθόρμητα γύρισε στο χωριό, ήταν περίπου δεκαοκτάχρονος.

Απ' όσα γράφει ο Κονδυλάκης, η εφήβωση του ήρωα του φαίνεται απόλυτα φυσιολογική. Τίποτε το πρώιμο δεν παρουσιάζει. Κι' είναι να θαυμάσει κανείς τον συγγραφέα, που, χωρίς να έχει καμιά σχέση με την ιατρική πέτυχε μόνο με την παρατηρητικότητα του και το ανόθευτο γράψιμο, να μας παρουσιάσει ως προς την ανδρική εφήβωση και την εξελικτική της εμφάνιση,  μισό αιώνα πρωτύτερα, ό,τι σε επιστημονική αλήθεια παραδέχεται σήμερα η επιστήμη.

Αδέξιος ήταν ο Πατούχας και στις ερωτικές του εκδηλώσεις: «Χαρώ το θεό σου. Πηγιό» λέει, γεμάτος έρωτα» στην κόρη του Θωμά, όταν βάφτισε το θυγάτριο του Μουστοβασίλη. Και, γυρίζοντας στο σπίτι του, είπε στη μάνα του «Αϊ μά, να τό κατέχης … εγώ θά πάρω τό Πηγιό». Άτεχνα επιθετικός ήταν μαζί του όταν πήγαινε στό σπίτι του. Κι' ο Στρατής, ο αδελφός του Πηγιού, δεν δίστασε να του γεμίσει τα οπίσθια με σκάγια, όταν τον έπιασε, μέρα μεσημέρι, στο περιβόλι, σε μια τέτοια επίθεση του. Αδέξιος ήταν και όταν αγάπησε τη Μαργή. Αδέξια κοίταζε και τις άλλες γυναίκες. Παρά τούτο όταν ορμητικός σε κάθε περίπτωση και μάλιστα τόσο ορμητικός, που να αποτελεί πρωθύστερο η ορμητικότητα του με την πνευματική του καθυστέρηση. Παραδέχονται σήμερα ότι ο οργασμός, ο ερωτισμός και γενικότερα η σεξουαλική δραστηριότητα, είναι ανάλογα με την πνευματική ανάπτυξη του ατόμου, λόγω του παραλλήλου ρόλου που παίζει η υπόφυση στον πνευματικό, ψυχικό και αναπαραγωγικό μηχανισμό. Η αντίληψη όμως αυτή δεν αποτελεί πάντοτε τον κανόνα. Και στον Πατούχα, που δεν είναι τύπος απόλυτα φυσιολογικός, μπορούμε άφοβα να διακρίνομε την εξαίρεση. Έτσι, ενώ σ' αυτόν  λόγω του ακρομεγαλικού γιγαντισμού που παρουσιάζει, ο οργασμός και ο ερωτισμός είναι αυξημένα (ενδοκρινική διαταραχή), η μειωμένη πνευματική του κατάσταση, δεν του δίδει τις επιδέξιες δυνατότητες, να τα παρουσίαζει όπως ένα παράλληλα πνευματικά ανεπτυγμένο άτομο. Σαν άτομο ακόμη πνευματικά αδύναμο (όπως το χαρακτηρίσαμε), δεν έχει ούτε αυτοκριτική, ούτε απόλυτο έλεγχο συνειδήσεως, ούτε αισθάνεται την προσωπική του ευθύνη για ό,τι κάνει. Έτσι και επιθετικός είναι στις γυναίκες και άτεχνα και ασύδοτα κάνει τις επιθέσεις του.

Αλλά για να τελειώνουμε με τον Πατούχα, ας ρίξουμε μια ματιά στο χαρακτήρα και στην προσωπικότητα του. Οι «φιλόψογοι», όπως τονίζει ο συγγραφέας του «ήρχισαν να βλέπουν διάφορα ψεγάδια εις τον νέον». «Μόνο που δεν εκουτούλα» έλεγαν γι' αυτον. Άλλοι έλεγαν ότι «έκανε σάν αγριόγατος». «Βούι του χωριού, ανοστόπλαστο και Σαρακηνό» τον έλεγε η Μαργή. Καλύτερο νέο του χωριού, γερό κι' αντρειωμένο» τον έλεγε η χήρα Ζερβούδαινα. «Παλλαρόν και Διενη» τον φώναζε ο Καρπάθιος ο κτίστης. «Βούιδαρο» τον φωνάζει ο Τερερές. «Κουζούλακα» τον αποκαλούσε ο πατέρας του.

Ύστερα από όλα αυτά, η προσωπικότητα του Μανώλη, παρουσιάζεται μειωμένη. Κότα βάθος όμως ο Πατούχας είναι ένας σεμνός τύπος. Οι ψυχικές και συγκινησιακές αντιδράσεις του, προς τα ενδογενή και εξωγενή ερεθίσματα. - που αποτελούν αναπόσπαστο στοιχείο της προσωπικότητας του — παρουσιάζονται ήρεμες και πολιτισμένες. Παρά το ότι του βρίσκουν ψεγάδια για τις μειονεκτικότητες του, δεν οργίζεται μέχρι παραφοράς. Στο σχολειό, που δεν τα πηγαίνει καλά με τον δάσκαλο, δεν αντιδικεί. Φεύγει. Στο βουνό που ξαναγυρίζει, αισθάνεται ανείπωτη χαρά. Διηγείται με ανακούφιση στα άκακα ζώα του τις εντυπώσεις του από το χωριό. «Αι μωρέ παιδιά κακά που 'νκι στο χωριό». Δεν καταφέρεται για κανένα. «Καλημέρα Θοδωρή» έλεγε κάθε μέρα στον απολιθωμένο βοσκό. Αργότερα του γνωστοποιεί την ανακάλυψη που έκανε για τον εαυτό του. «Θοδωρή, κατές το πως έμεγάλωσα;». Ποιο πέρα παρουσιάζεται η μεγάλη συγκίνηση του για τις γυναίκες. Ο έρωτας του με το   Πηγιό έχει και τα πεισματικά του. Όταν βλέπει πως ο έρωτας αυτός αργεί να φθάσει στην ποθητή ένωση, πεισμώνει. «Δε τηνε θέλω 'γώ τη μουστακάτη». Γιά να συγκινήσει το Πηγιό — που πάντα κατά βάθος το σκέπτεται — στρέφεται στη Μαργή της Ζερβούδαινας. Έρωτας με παράφορα από πείσμα. «Βλαστήμα με, ατίμαζε με, σφακέλωνέ με, ρίχνε μου γάστρες, -δείρε με, σκότωσε με, εγώ δε μανίζω», λέει σ' αυτή την αγέρωχη κοπελλιά.  Όμως τον παράνομο έρωτα της γριάς Ζερβούδαινας, δεν εννοεί να τον καταλάβει και να επωφεληθεί. Τα επεισόδια του με τον Τερερέ ήρεμα. Παίρνει το σπαθοράβδι του και φεύγει για να τον σκοτώσει. «Μια μ' αυτό στην κεφαλή τονε φτάνει να μην πει μηδέ ώ»! Ύστερα από λίγο, δεν σκέπτεται πια το σκοτωμό. «Καλύτερα να τονε δείρω σα γάιδαρο». Στο τέλος «έλαβε σχοινίον από το σάγμα του ημιόνου και … δεσμεύσας τον Αναγνώστην εκ των ποδών και των χειρών ως τράγον τον εκρέμασε εις υπερκείμενον κλάδον έλαίας» Οι τούρκοι που γύρεψαν να ενοχλήσουν το χορό των χριστιανών, τα βρίσκουν άσχημα με τον Πατούχα. «Υψώσας ως ρόπαλον βαρείαν καθέκλαν», ερρίφθη εις την συμπλοκην φωναζουν: «ο χορός να μη σκολάση». Και τους κατεδίωξε μέχρι της τουρκικής συνοικίας. Όλες αυτές οι ψυχικές αντιδράσεις κάνουν χαρακτηριολογικά τον Πατούχα, έναν συμπαθητικό Κρητικό τύπο. Τόσο Κρητικό πού νομίζω ότι δεν χρειάζεται προσπάθεια, για ν' αναγνωρίσουμε στον χαρακτήρα του, πολλά από τα μειονεκτήματα και τα πλεονεκτήματα της Κρητικής ράτσας.

Υποστηρίζεται σήμερο ότι ο χαρακτήρας και η προσωπικότητα του κάθε ατόμου, εν μέρει κληρονομάται, εν μέρει συνδέεται με τη μορφολογική  του ιδιοσυστασία και εν μέρει αποκτάται από τις μεταπτώσεις της ζωής. Η άποψη αυτή μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε, ότι ο κάθε Κρητικός, με λίγη καλή θέληση, μπορεί να αναγνωρίσει στον ίδιο τον εαυτό του, κάτι από το χαρακτήρα κα. την προσωπικότητα, του ολοκληρωτικά Κρητικού αυτού τύπου του Κονδυλάκη.

Απόσπασμα από το ομότιτλο άρθρο του συγγραφέα - ιατρού στην Κρητική Πρωτοχρονιά του 1962.

http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/show.php/DSB106/544/3566,14956/index_a_03_01.html