Νίκος Ξυδάκης : Για έναν μοντέρνο πατριωτισμό

Το 2009, όταν ακόμα είχαμε κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή, δημοσιεύτηκε στην "Καθημερινή" ένα άρθρο του Νίκου Ξυδάκη με το παραπάνω θέμα. Το άρθρο αυτό 5 χρόνια μετά έρχεται στην μνήμη μου για τα όσα τότε έγγραφε που αποδεδείχθηκαν προφητικά.

Μιλούσε για την κακοδαιμονία της Ελλάδας με τις μίζες και την διαφθορά στα εξοπλιστικά προγράμματα  καθώς  και την αδυναμία μέσα από τις εξοπλιστικές δαπάνες να κερδίσει κάτι περισσότερο από τα λεγόμενα "αντισταθμιστικά οφέλη" για την ανάπτυξη της χώρας μέσα από την δημιουργία νέων κλάδων παραγωγής και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.

Σήμερα που η Ελλάδα βρίσκεται σε πολύ χειρότερη μοίρα με ένα πολύ μεγαλύτερο χρέος και την στιγμή  που βλέπουμε τους νέους μας να ξενιτεύονται σε αναζήτηση εργασίας - με χείριστες επιπτώσεις στην οικονομία μας και το δημογραφικό μας πρόβλημα-  το άρθρο αυτό είναι περισσότερο παρά επίκαιρο και θα έπρεπε να το διαβάσουν όλοι αυτοί που επιθυμούν να κυβερνήσουν και να φέρουν την ανάπτυξη. Γιατί ανάπτυξη μόνο με το ευπαθές προϊόν του τουρισμού και με την μετατροπή των ελλήνων σε σερβιτόρους της Ευρώπης  σίγουρα δεν επιτυγχάνεται.

Για έναν μοντέρνο πατριωτισμό

 Του Νικου Ξυδακη

Στο μάθημα της πατριδογνωσίας, παλιότερα, μαθαίναμε: Τι εξάγει η Ελλάς: σταφίδα, ελαιόλαδο, σύκα, πορτοκάλια, μεταλλεύματα... Αγροτικά προϊόντα και πρώτες ύλες. Την ίδια εποχή, μια άλλη μικρή μεσογειακή χώρα, το Ισραήλ, εξήγαγε κι αυτή τα ίδια περίπου - θυμόμαστε τα πορτοκάλια Γιάφας και τις μπανάνες Ισραήλ.

Σήμερα, η Ελλάδα εξάγει ελάχιστη σταφίδα, διότι η καλλιέργειά της εγκαταλείφθηκε, το ελαιόλαδο αντιμετωπίζει τον σαρωτικό ανταγωνισμό του ισπανικού και του ιταλικού, τα σύκα έχουν εγκαταλειφθεί κι αυτά εν πολλοίς, τα πορτοκάλια μάς τα επιστρέφουν ως μειονεκτικά ακόμη και οι Ρώσοι, ενώ και αρκετά ορυχεία έχουν εγκαταλειφθεί.

Το Ισραήλ εξακολουθεί να εξάγει πορτοκάλια και μανταρίνια (και να τα εισάγουμε εμείς...), αλλά η εξαγωγική του δύναμη βρίσκεται προ πολλού σε άλλα είδη: εξάγει υψηλή τεχνολογία... Από μικροεπεξεργαστές, νανοτεχνολογία και λογισμικό, έως τεχνολογία ηλιακής ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ).

Την κατάσταση της έρευνας και της ανάπτυξης τεχνολογικών καινοτομιών στο μεσογειακό και παρόμοιο ιστορικά Ισραήλ, αλλά και τη δυσάρεστη σημερινή διαφορά προσανατολισμού Ελλάδος -Ισραήλ, μας τη θύμισε σε φωτισμένο άρθρο του προ ημερών ένας νέος Ελληνας επιστήμονας και τεχνοκράτης, ο δρ Τάσος Γκόλνας, που δουλεύει στις ΗΠΑ ως αναλυτής στην SunEdison, την κορυφαία αμερικανική εταιρεία παραγωγής ηλιακής ενέργειας και τεχνολογίας. Με σπουδές Φυσικής και Μηχανικής (διδάκτωρ του Στάνφορντ) και καριέρα σε εταιρείες υψηλής τεχνολογίας της Σίλικον Βάλεϊ, με ολοκληρωμένη, εν τω βάθει εποπτεία του διεθνούς τοπίου στην ηλιακή ενέργεια και τις ΑΠΕ, αλλά και με επιτόπια γνώση του ισραηλινού «οικοσυστήματος» παραγωγής καινοτομιών, ο δρ Γκόλνας είναι σε θέση να μας πει τι κάνει σήμερα το Ισραήλ. Αυτό κάνει στο άρθρο του, στο μπλογκ reality-tape.com, υπό τον προκλητικό τίτλο «Καινοτομία και σιωνισμός» (http:/ /www.reality-tape.com/neu/?p=1101)*.

Εν συνόψει, ο δρ Γκόλνας περιγράφει πώς το Ισραήλ αντλεί ανθρώπινο δυναμικό και τεχνογνωσία από τον πανίσχυρο στρατό του, τη γνωστή ΙDF, αλλά και από το think tank της εβραϊκής διασποράς των ΗΠΑ, για να αναπτύξει τεχνολογίες αιχμής για ειρηνικούς εμπορικούς σκοπούς, και πώς τις τελευταίες δεκαετίες σημειώνει μια σειρά από επιτυχίες και αριστείες σε διάφορα πεδία: από την ανάπτυξη των γνωστών επεξεργαστών Centrino, για λογαριασμό της Intel, έως τις αλλεπάλληλες καινοτομίες στην τεχνολογία ημιαγωγών και ηλιακής ενέργειας.

Δεν περιγράφει μόνο. Ο Ελληνας επιστήμονας βλέπει αναλογίες: Αφού και η Ελλάδα είναι αναγκασμένη να συντηρεί δυσανάλογα μεγάλο στρατό και να προβαίνει σε δυσανάλογα μεγάλες αμυντικές δαπάνες (ως προς τους άλλους Ευρωπαίους), δεν θα μπορούσε άραγε να σχηματίσει ένα οικοσύστημα εταιρειών έρευνας, σχεδιασμού και ανάπτυξης υψηλής τεχνολογίας, παρόμοιο υπό κλίμακα με το ισραηλινό;

Ο δρ Γκόλνας μας βάζει ενώπιον διπλής πρόκλησης. Θυμίζει, καταρχάς, τα περίφημα «αντισταθμιστικά οφέλη», για τα οποία γίνεται λόγος έπειτα από κάθε πανάκριβη «αγορά του αιώνα»: αγοράζουμε αεροπλάνα ή άρματα, αλλά εισάγουμε τεχνογνωσία, κατασκευάζουμε μέρη τους εν Ελλάδι, ανοίγουν θέσεις εργασίας κ.λπ. Αυτό συμβαίνει, αλλά μόνο εν μέρει, και εντέλει μόνο για προϊόντα αμυντικής τεχνολογίας. Για πολλούς λόγους, δεν υπάρχει μακρόπνοη εθνική στρατηγική για το πώς θα εξασφαλιστούν συνέργειες μεταξύ στρατιωτικών και εμπορικών έργων, με μεγάλη διάρκεια και αποδοτικότητα για την κοινωνία. Ενας λόγος είναι ότι η Ελλάδα «ψωνίζει» οπλικά συστήματα με βάση τις μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές συνθήκες, δηλαδή ψωνίζει ΚΑΙ εύνοια: άλλοτε από τους συμμάχους Γάλλους, άλλοτε από τους φίλους Αμερικανούς, άλλοτε από τους Ρώσους κι άλλοτε από ευρωπαϊκά κονσόρτσιουμ. Αυτή η αναγκαστική τακτική δεν αλλάζει εύκολα.

Αλλά ο σοβαρότερος ίσως λόγος είναι ότι δεν υπάρχει στην Ελλάδα μια κουλτούρα βιομηχανίας και παραγωγής, ανάπτυξης· δεν επικρατεί η δημιουργικότητα, η παραγωγικότητα και η καινοτομία, αυτά ηττώνται από τη διάχυτη και κυρίαρχη κουλτούρα του εισαγωγικού εμπορίου, των μεσαζόντων, των πλασιέ, των αντιπροσώπων ξένων οίκων, των μιζαδόρων. Αυτή η κυρίαρχη κουλτούρα του «imports και μίζα» διαβρώνει τη διοίκηση και την οικονομία. Υπηρετείται από μια πολιτική ελίτ οκνηρή πνευματικά και υποτελή πολιτικά, και διαμορφώνει μια κοινωνία αναλόγως ράθυμη, κλειστή, εχθρική προς τους νεωτερισμούς, εντέλει μια κοινωνία που δεν σέβεται τον εαυτό της και το μέλλον των παιδιών της. Μια κοινωνία αντιπατριωτική.

Εδώ συναντάμε τη δεύτερη πρόκληση που εμπεριέχεται στον συλλογισμό του δρος Γκόλνα: Αφού μπορούν αυτοί, στο Ισραήλ, γιατί να μην μπορούμε κι εμείς, στην Ελλάδα, έστω υπό κλίμακα; Αφού μπορεί η Κορέα, αφού μπορεί η Ιρλανδία, γιατί να μην μπορεί και η Ελλάδα; Και επιστήμονες διαθέτει, και νέα μυαλά, και αριστούχους φοιτητές σε κάθε γωνιά εκτός συνόρων, και ισχυρή Διασπορά στις ΗΠΑ και παντού, όπως έδειξε και το μανιφέστο αγωνίας για την έρευνα που συνυπέγραψαν πέρσι 22 κορυφαίοι επιστήμονες.

Γιατί λοιπόν εδώ, παρά τα αλλεπάλληλα κοινοτικά πακέτα στήριξης, παρά τα έργα υποδομής με ευρωπαϊκά χρήματα, γιατί λαχανιάζουμε διαρκώς πίσω από τις ντιρεκτίβες της Ε.Ε. προσπαθώντας για τα αυτονόητα, πώς δηλαδή θα καταργήσουμε τις τοξικές χωματερές και πώς θα διευθετήσουμε τα λύματα; Γιατί το μεγαλύτερο έργο της Γ' Ελληνικής Δημοκρατίας ήταν η φιέστα των Ολυμπιακών; Γιατί το κύριο μέλημα των κυβερνήσεων είναι η νομιμοποίηση των αυθαίρετων οικοδομών και η πριμοδότηση των Ι.Χ. αυτοκινήτων;

Διότι έτσι εννοεί η πολιτική ελίτ την ανάπτυξη: Μπάζωμα, τσιμέντωμα, real estate, παζάρεμα για φόρους, διόγκωση του εισαγωγικού εμπορίου, κατανάλωση. Διότι ακόμη και στο λογισμικό, την πιο άυλη τεχνολογία, η πολιτική ελίτ, διά χειρός Αλογοσκούφη, έδρασε σαν υποτελής νεόπλουτος: έκανε πανάκριβο shopping και έδεσε τη χώρα στο άρμα της Microsoft, αντί να την ανοίξει στο μέλλον του Open Source και να χρηματοδοτήσει τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά spin-offs για μια ανεξάρτητη εθνική στρατηγική πληροφορικής.

Ο συλλογισμός του δρος Γκόλνα απηχεί τη σκέψη και την επιθυμία πολλών Ελλήνων, απανταχού της Γης. Πρόκειται για ανθρώπους μορφωμένους, δραστήριους, κοσμοπολίτες, εφευρετικούς, αριστείς στα πεδία τους· πρόκειται πάνω απ' όλα για ανθρώπους που αγαπούν την πατρίδα τους, που νιώθουν ότι χρωστούν κάτι στο δημόσιο σχολείο τους, που θέλουν να είναι περήφανοι για τον τόπο τους. Ο συλλογισμός «αφού μπορούν οι άλλοι, γιατί όχι κι εμείς;» θεμελιώνει έναν μοντέρνο πατριωτισμό, απολύτως ρεαλιστικό και τρομακτικά αναγκαίο.

http://www.kathimerini.gr/715911/opinion/epikairothta/arxeio-monimes-sthles/gia-enan-monterno-patriwtismo 

*Καινοτομία και Σιωνισμός

Εδώ και ενάμισι χρόνο το κύριο κομμάτι της δουλειάς μου είναι να έρχομαι σε επαφή με εταιρείες που αναπτύσσουν καινοτόμες τεχνολογίες στους τομείς των φωτοβολταϊκών, της μετατροπής ισχύος, της αποθήκευσης ενέργειας και του ευφυούς ηλεκτρικού δικτύου (smart grid), με στόχο να κρίνω το δυναμικό του προϊόντος αλλά και του ίδιου του προμηθευτή.

Χάρη στις δομές που έχουν αναπτυχθεί στις ΗΠΑ ώστε να γίνει εμπορικά εκμεταλλεύσιμη η καινοτομία (συνεργασία πανεπιστημίων και βιομηχανίας, μεγάλη διαθεσιμότητα και ιστορική παράδοση venture capital, χαμηλά εμπόδια στην επιχειρηματικότητα, κουλτούρα που δε στιγματίζει την εμπορική αποτυχία), η συντριπτική πλειοψηφία των εταρείων αυτών έχει τη βάση της στην Αμερική και η πλειονότητά τους στη Silicon Valley. Η δεύτερη πολυπληθέστερη — ως προς τη γεωγραφική κατανομή — ομάδα από startups όμως έχει τη βάση της στο Ισραήλ.

Με την καινοτομία ισραηλινής προέλευσης είχα πρωτοέρθει σε επαφή στην αρχή της δεκαετίας όταν η Applied Materials όπου δούλευα τότε απορρόφησε μια σειρά από ισραηλινά startups με τεχνολογία αιχμής στη μετρολογία με εφαρμογή στην παραγωγή ημιαγωγικών κυκλωμάτων. Με αυτή την κίνηση η Applied κατάφερε να εισχωρήσει με σοβαρές αξιώσεις _και_ στον τομέα της μετρολογίας, ενώ με παρόμοιες κινήσεις που ακολούθησαν (απορρόφηση ισραηλινού startup) κυριάρχισε και στην αγορά του chemical mechanical planarization.

Βέβαια, το γεγονός που επιβεβαίωσε το Ισραήλ ως κοιτίδα καινοτομίας με παγκόσμια ακτινοβολία ήταν οι μικροεπεξεργαστές Centrino (Pentium M) της Intel, που σχεδιάστηκαν κυρίως στο εγχώριο κέντρο σχεδιασμού και ανάπτυξης, το οποίο ήταν και το πρώτο που άνοιξε η εταιρεία εκτός αμερικανικού εδάφους, το 1974. Τα Ισραηλινά τοπωνύμια Banias, Dothan, Yonah και Merom “αποθανατίστηκαν” στις εκδόσεις Centrino που κυκλοφόρησαν στα μέσα της δεκαετίας.

Η πρώτη ευθεία σύγκριση με την “ελληνική εμπειρία” έγινε σε μια ημερίδα που οργάνωσε στο Σικάγο το ΣΑΕ το 2005 με στόχο να ενημερωθεί το επιστημονικό και επιχειρηματικό δυναμικό της Διασποράς για την προσπάθεια να τονωθεί η ελλαδική ανάπτυξη με επενδύσεις στον τομέα της έρευνας και της τεχνολογικής καινοτομίας. Αν και δεν έχει πια σημασία, ούτε η υπουργός Παιδείας ούτε ο γενικός γραμματέας Έρευνας κ Τεχνολογίας παρέστησαν παρά τις διαβεβαιώσεις του ΣΑΕ στο προσκλητήριο.

Σ’αυτή την ημερίδα έδωσαν ομιλίες και εκπρόσωποι δυο άλλων μικρών κρατών (της Νοτίου Κορέας και του Ισραήλ) που χάρη στην αναπτυξιακή τους στρατηγική πέρασαν μέσα σε λίγες δεκαετίες στην αιχμή της τεχνολογικής ισχύος. Περισσότερο συγκράτησα το παράδειγμα του Ισραήλ όπου έγινε ευθεία αναφορά στο χαρακτήρα των εξαγωγών στη δεκαετία του 60 (κυρίως πορτοκάλια) και στην τρέχουσα δεκαετία (κυρίως τεχνολογία και τεχνογνωσία).

Φέτος, χάρη σε πρωτοβουλία ελλήνων μεταπτυχιακών φοιτητών του Stanford διοργανώθηκε άλλη μια ημερίδα — συνοδευόμενη από την εκκωφαντική αδιαφορία του προξενείου του San Francisco — όπου μίλησαν εκπρόσωποι της κυβέρνησης (γραμματείς υπουργείων αν θυμάμαι καλά), του ελληνικού venture capital, και της ελληνικής βιομηχανίας ημιαγωγών. Κάποιος από τους συμμετέχοντες αναφέρθηκε συγκεκριμένα στην πολιτική του Ισραήλ που αφορά το μοντέλο της τεχνολογικής ανάπτυξης και το φορολογικό και νομοθετικό πλαίσιο: το Ισραήλ, σύμφωνα με τον ομιλητή, επέλεξε να αντιγράψει όσο το δυνατόν πιστότερα το αμερικανικό πλαίσιο ώστε να ελαχιστοποιήσει τα εμπόδια σε αμερικανικές εταιρείες τεχνολογίας και venture capital να συνεργαστούν και να επενδύσουν σε ισραηλινά startups. Αντίστοιχη αναφορά έγινε και στο Technion, το σημαντικότερο τεχνολογικό ίδρυμα της ΝΑ Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής.

Υπάρχει ένα ακόμη στοιχείο της ισραηλινής εμπειρίας στο οποίο δεν έγινε αναφορά στις ημερίδες και εδώ έγκειται η «προσφορά» του post με την «εκ των έσω» οπτική: στη συντριπτική πλειοψηφία τους τα ισραηλινά startup (τουλάχιστο τον τομέα της «πράσινης τεχνολογίας» έχουν ιδρυτικά στελέχη που κατείχαν σημαίνουσες θέσεις στις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) με επιχειρησιακό ρόλο.

Την πιθανή ηθική προέκταση αυτού του στοιχείου — αν είναι ηθικό για μια εταιρεία να συναλάσσεται με πρώην αξιωματούχους δυνάμεων κατοχής — δε θα την εξετάσω γιατί τη θεωρώ άσχετη με το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγω.

Υπάρχουν όμως χαρακτηριστικά που προκαλούν τον παραλληλισμό — έστω και φαινομενολογικό — με την ελληνική εμπειρία. Ως κράτος διατηρούμε και εμείς πολυάριθμο στρατό με υποχρεωτική θητεία αν και δεν αντιμετωπίζουμε το είδος της απειλής που αντιμετωπίζει (ή έστω αντιμετώπιζε το Ισραήλ). Παρόλα αυτά η σχέση του Ε.Σ. ως θεσμού με την εγχώρια τεχνολογική ανάπτυξη και των στελεχών του — έστω και χαμηλόβαθμων — με την επιχειρηματικότητα αιχμής είναι απλώς πολύ σύντομα ανέκδοτα.

Το επιφανειακό μου παράπονο μπορεί να διατυπωθεί και ως εξής: διατηρούμε που διατηρούμε τόσο στρατό με τόσο οικονομικό και κοινωνικό κόστος, γιατί να μην μπορούμε να διαμορφώσουμε μια κουλτούρα όπου η θητεία να αποβαίνει πραγματικά χρήσιμη και στους στρατευμένους και στην κοινωνία μετά την απόλυσή τους;

Οι αντιρρήσεις, ως προς την ορθότητα του παραλληλισμού, πιθανόν να είναι πολλές. Για παράδειγμα, το πραγματικό «μάχιμον» της IDF είναι σίγουρα τάξεις μεγέθους ανώτερο από αυτό του Ε.Σ. για λόγους που έχουν να κάνουν με τη γεωπολιτική πραγματικότητα στις δύο χώρες. Βεβαια, αν η συνεχής απειλή, οι επιχειρήσεις σε εχθρικό έδαφος και ο μιλιταρισμός είναι οι μόνες συνθήκες που μπορούν να «ξυπνήσουν» την επιχειρηματικότητα π.χ. στους εφέδρους, ίσως να είναι καλύτερα για την Ελλάδα να μείνουν τα πράγματα όπως έχουν. Παρόλα αυτά, νομίζω ότι οι διοικητικές ικανότητες που μπορεί να παρέχει η στράτευση σε συνδυασμό με την εκτίμηση και — κυρίως — την ανάληψη του ρίσκου είναι προσόντα ανεκτίμητης αξίας για ένα νέο επιχειρηματία.

Μια άλλη αντίρρηση αφορά το μέγεθος και το είδος της στρατιωτικής βοήθειας που λαμβάνει το Ισραήλ από τις ΗΠΑ. Δεν μπορώ όμως να υποστηρίξω ότι η αμερικανική στρατιωτική βοήθεια έδωσε την κύρια ώθηση στην ανάπτυξη της ειρηνικής τεχνογνωσίας στο Ισραήλ. Πλουσιοπάροχη στρατιωτική βοήθεια λαμβάνει και η Αίγυπτος χωρίς όμως ανάλογα αποτελέσματα. 

Στα καθ’ημάς είναι γνωστό ότι εδώ και δεκαετίες συμμετέχουμε σε εξοπλιστικά προγράμματα για την ανάπτυξη ή συντήρηση οπλικών συστημάτων. Παρόλα αυτά οι λίγες εταιρείες του χώρου (πέρα από το κομμάτι της Intrakom που ασχολείται με αμυντικής φύσης έργα) έχουν μάλλον φτάσει σε ένα μέγεθος κορεσμού ενώ δε φαίνεται να έχει σχηματιστεί ούτε το οικοσύστημα από εταιρείες εξειδικευμένου μηχανολογικού και ηλεκτρολογικού εξοπλισμού που βοηθάει στη φάση της ανάπτυξης βιομηχανικών πρωτοτύπων για προϊόντα υψηλής τεχνολογίας.

Η σχέση της στρατιωτικής τεχνολογίας αιχμής με εκείνη για ειρηνικές εφαρμογές είναι καλά μελετημένη και έχει αποδειχθεί πολλαπλά ωφέλιμη για τις χώρες που την αναγνώρισαν και την εκμεταλλεύτηκαν, με πρώτες φυσικά τις ΗΠΑ. Και πάλι θέλω να διευκρινίσω ότι δεν εννοώ πως ο μόνος τρόπος να αναπτυχθεί πρωτοπόρα ειρηνική τεχνολογία είναι η επένδυση στην ανάπτυξη στρατιωτικής τεχνολογίας. Απλά όταν για τον ένα ή τον άλλο λόγο μια χώρα επιλέγει να κάνει μεγάλες δαπάνες στρατιωτικής φύσης, είναι πολύ πιο συμφέρον να ενεργήσει με τρόπο που δημιουργεί μακροπρόθεσμα κέρδη και πλεονεκτήματα σε και σε άλλους τομείς της οικονομίας.

Επανερχόμενος στον τομέα των «πράσινων» ενεργειακών τεχνολογιών, θέλω να υπογραμμίσω ότι η φράση «η Ελλάδα μπορεί να γίνει η Σαουδική Αραβία της πράσινης ενέργειας» είναι διπλά ατυχής – αφενός μεν γιατί το δυναμικό των ΑΠΕ στην Ελλάδα ως ποσοστό του παγκόσμιου (ή έστω Ευρωπαϊκού) δυναμικού δεν είναι καθόλου αντίστοιχο με το δυναμικό των κοιτασμάτων πετρελαίου της Σ. Αραβίας ως ποσοστό του παγκόσμιου δυναμικού, αφετέρου γιατί ενώ η Σ. Αραβία της ηλιακής ενέργειας είναι η… Σ. Αραβία, τα Ισραηλινά startups είναι αυτά που κυνηγούν με αξιώσεις σημαντική παρουσία στην αυριανή αγορά της ενεργειακής τεχνολογίας. Θα ήταν λοιπόν πολύ προτιμότερο να προσπαθήσουμε «να γίνουμε το Ισραήλ της πράσινης ενέργειας».

http://www.reality-tape.com/neu/?p=1101

—Tassos