ΕΥΡΩΕΚΛΟΓΕΣ ΚΑΘΕ ΑΡΧΗ ΚΑΙ... ΔΥΣΚΟΛΗ

Κάλπες δεύτερης κατηγορίας με πρώτο κόμμα την αποχή

Οσο κι αν φαίνεται περίεργο σήμερα, η εκλογή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με άμεση καθολική ψηφοφορία, δεν ήταν κάτι αυτονόητο για την πολιτική και οικονομική ελίτ στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης και τις πρώτες δεκαετίες η πτυχή αυτή αντιμετωπίστηκε ως περιθωριακό ζήτημα..

Χαρακτηριστικό γερμανικό σκίτσο για τις πρώτες ευρωεκλογές. Ζευγάρι Ευρωπαίων προσέρχεται στην κάλπη υπό τις επευφημίες των παλαιότερων Ευρωπαίων, που είχαν αλληλοσκοτωθεί στα πεδία των μαχών του παρελθόντος (Αουστερλιτς, Βερντέν, Τραφάλγκαρ, Βατερλό κ.λπ.).

Σε επίπεδο εθνικών κρατών σθεναρά αντίθετη ήταν η Γαλλία, ενώ όταν η ίδια στη μεταγκωλική εποχή άλλαξε στάση, τη σκυτάλη πήρε η Βρετανία. Μόνο από τα μέσα της δεκαετίας του 1970 και ειδικά μετά τις πρώτες ευρωεκλογές θα αποκτήσει βαθμιαία ο θεσμός σημασία.

Τότε θα ακουστούν και οι πρώτες μεγαλόστομες διακηρύξεις για την «Ευρώπη των λαών». Χωρίς αυτό, όμως, να συνοδεύεται με ανάλογες αρμοδιότητες προς το Ευρωκοινοβούλιο. Η απροθυμία για τις εκλογικές διαδικασίες αποτυπώνεται στο γεγονός ότι ακόμη και σήμερα δεν έχει γίνει δυνατόν να θεσπιστεί μια ενιαία εκλογική διαδικασία στους κόλπους της ΕΕ. Αν κι αυτό είναι κατοχυρωμένο στις ιδρυτικές συνθήκες της.

Παρά τις σφοδρές αντιρρήσεις «των εθνικών συνταγματικών τάξεων» η αρχική κατοχύρωση άντεξε στον χρόνο. Μέχρι που επιβλήθηκε σταδιακά, αν και με εκπτώσεις δημοκρατικότητας.

Γράφημα με τη σύνθεση και τη λειτουργία του πρώτου εκλεγμένου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Η πλειοψηφία των συντηρητικών δυνάμεων αντανακλά και τον χαρακτήρα της Κοινότητας.

Το πρώτο πρακτικό βήμα προς τη θέσπιση των ευρωεκλογών σημειώνεται στη Διάσκεψη Κορυφής στο Παρίσι (Δεκέμβριος 1974). Εκεί αποφασίζεται να εκλέγονται οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση καθολική ψηφοφορία, σύμφωνα με τις ανενεργές έως τότε αρχές που προβλέπονταν από τις Συνθήκες της Ρώμης.

Δύο χρόνια μετά (Σεπτέμβριος 1976) θα εγκριθεί η «Πράξη περί της εκλογής των αντιπροσώπων στη Συνέλευση».

Με αυτήν θεσπίζεται συνέλευση 410 βουλευτών για τα εννιά τότε μέλη. Τα τέσσερα μεγαλύτερα κράτη (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Μ. Βρετανία) διέθεταν ίσο αριθμό βουλευτών (81), ακολουθούσαν Ολλανδία και Βέλγιο (25 και 24 αντιστοίχως), Δανία και Ιρλανδία (16 και 15) και το Λουξεμβούργο (6).

Από την αρχή η θητεία των ευρωβουλευτών ορίστηκε πενταετής, καθορίστηκε ότι οι ευρωεκλογές έπρεπε να διεξάγονται την ίδια εβδομάδα σε όλα τα κράτη-μέλη (μεταξύ Πέμπτης και Σαββάτου), με εκλογικό σύστημα που επιλέγει κάθε χώρα. Η πρώτη εκλογική διαδικασία ορίστηκε για τον Μάιο-Ιούνιο του 1978.

Διαφωνία για το εκλογικό σύστημα

Οι ευρωεκλογές καθυστέρησαν ακριβώς έναν χρόνο, αφού η Πράξη του Σεπτεμβρίου 1976 έπρεπε πρώτα να εγκριθεί από τα κοινοβούλια των χωρών-μελών. Η καθυστέρηση οφειλόταν, όμως, και σε άλλες διαφωνίες, με επίκεντρο το εκλογικό σύστημα, για πολλούς λόγους - κάθε άλλο παρά δημοκρατικούς.

Θα περνούσαν άλλα τρία χρόνια μέχρι να διεξαχθούν οι πρώτες ευρωεκλογές! Για ένα ευρωκοινοβούλιο σχεδόν διακοσμητικό και με μόνη αρμοδιότητα την έκφραση γνώμης επί του προϋπολογισμού της Κοινότητας.

Στο πλαίσιο αυτό όταν, επιτέλους, προκηρύχθηκαν (7-10 Ιουνίου 1979), ήταν αναπόφευκτο να αντιμετωπίζονται με αδιαφορία από πολλούς, να προκαλούν σκεπτικισμό και ισχυρές αρνητικές αντιδράσεις. Χαρακτηρίστηκαν ακόμη και σαν πυροτέχνημα, μπροστά στην κρίση που περνούσε τότε η Κοινότητα. Αλλά και τα πυροτεχνήματα άπαξ και εκτοξευτούν δημιουργούν ατμόσφαιρα.

Στις εμπειρικές και θεωρητικές αναλύσεις για τις πρώτες υπερεθνικές εκλογές διαπιστώθηκαν οι τάσεις αφενός για περιορισμένη λαϊκή συμμετοχή και αφετέρου για απώλειες των κυβερνητικών κομμάτων στις κάλπες.

Αυτές σε συνδυασμό με τη λειτουργία του Ευρωκοινοβουλίου σε συνθήκες «δημοκρατικού ελλείμματος» αποτέλεσαν τη βάση για τη διατύπωση της θεωρίας ως «εκλογές δεύτερης κατηγορίας». Ο χαρακτηρισμός αυτός θα εδραιωθεί τα χρόνια που ακολουθούν, με επιβιώσεις έως τις μέρες μας.

1980-1981
Ελληνική παραφωνία

Ενώ η Ευρώπη των εννιά πραγματοποιεί τις πρώτες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι σχετικές διεργασίες στην Ελλάδα κινούνται γύρω από την Πράξη Προσχώρησης της χώρας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες. Η υπογραφή της έχει γίνει στις 28 Μαΐου 1979, ενώ στις 11 Ιουνίου αρχίζουν οι συζητήσεις στη Βουλή για την Πράξη. Η επικύρωση θα γίνει στις 28 Ιουνίου από 191 βουλευτές. Οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ και του ΚΚΕ δεν παραβρέθηκαν, αρνούμενοι να τη νομιμοποιήσουν με την παρουσία τους.

Παρά τον διακηρυγμένο αγώνα για την αποδέσμευση, τα δύο κόμματα θα δώσουν μαχητικά το «παρών» στις κοινοτικές διαδικασίες.

Οι πρώτοι μεταβατικοί Ελληνες ευρωβουλευτές ορίστηκαν από τα κόμματα του ελληνικού Κοινοβουλίου τον Νοέμβριο του 1980, εν όψει της επίσημης ένταξης της χώρας, ως δέκατο μέλος της ΕΟΚ, την αρχή του επόμενου χρόνου. Ηταν όλοι βουλευτές, που είχαν αναδειχτεί στις εκλογές του 1977. Με τον ίδιο τρόπο, άλλωστε, επιλέγονταν οι βουλευτές των άλλων χωρών-μελών πριν προκηρυχθούν οι πρώτες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο αριθμός τους είχε καθοριστεί στις Βρυξέλλες και οι 24 Ελληνες ευρωβουλευτές προστέθηκαν στους 410 του Ευρωκοινοβουλίου.

Η επιλογή σφραγίστηκε και από μια αυθαιρεσία της νεοδημοκρατικής κυβέρνησης (πρωθυπουργός ο Γ. Ράλλης). Κανονικά και όπως συνηθιζόταν στις χώρες-μέλη μέχρι το 1979, η κατανομή των ευρωεδρών στα πολιτικά κόμματα γινόταν ανάλογα με το ποσοστό ψήφων στις εθνικές εκλογές. Η Αθήνα πρωτοτύπησε κατανέμοντας τις 24 έδρες με βάση την κοινοβουλευτική δύναμη των κομμάτων. Το αποτέλεσμα ήταν ο ληστρικός εκλογικός νόμος, που ίσχυε το 1977, να δώσει νέα λάφυρα στη ΝΔ. Ετσι, η ίδια έδωσε στον εαυτό της 14 έδρες, το ΠΑΣΟΚ πήρε 7 και από 1 το ΚΚΕ, το ΚΟΔΗΣΟ (Κόμμα Δημοκρατικού Σοσιαλισμού που προήλθε από τη διάσπαση της ΕΔΗΚ) και η ΕΔΗΚ (Ενωση Δημοκρατικού Κέντρου). Η ΝΔ με το 41% των ψήφων στις βουλευτικές εκλογές πήρε το 60% των ευρωβουλευτών!

Συντηρητικό χρώμα από την αρχή

Στις πρώτες ευρωεκλογές στα εννιά κράτη-μέλη ψήφισαν περίπου 111 εκατ. Ευρωπαίοι πολίτες (ποσοστό συμμετοχής 61% σε σύνολο 180 εκατ. ψηφοφόρων). Οι πιο αδιάφοροι αναδείχτηκαν οι Βρετανοί (ποσοστό συμμετοχής 33%). Οι συντηρητικές πολιτικές ομάδες αθροιστικά απέσπασαν τις περισσότερες έδρες (Χριστιανοδημοκράτες 98, Συντηρητικοί 62, Φιλελεύθεροι 45, Προοδευτικοί Δημοκράτες 24, Σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες 110, κομμουνιστές 43 και 28 διάφοροι υποψήφιοι). Σε ποσοστά το χριστιανοδημοκρατικό μπλοκ πήρε περίπου 32,8 εκατ. ψήφους (30%), ενώ το σοσιαλιστικό-σοσιαλδημοκρατικό 29,5 εκατ. (26,6%).

«Δοτοί» οι πρώτοι Ελληνες

Οι πρώτοι 24 Ελληνες ευρωβουλευτές βρέθηκαν για πρώτη φορά στο Στρασβούργο τον Νοέμβριο του 1980 στην έναρξη της συνόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Συμμετείχαν ως παρατηρητές στις εργασίες του Κοινοβουλίου και των επιτροπών του, ώστε να είναι ενημερωμένοι και έτοιμοι, όταν θα εντάσσονταν κανονικά στις τάξεις του, μετά τις ελληνικές ευρωεκλογές. Οι τελευταίες τοποθετούνταν το καλοκαίρι του 1981. Η επίσημη υποδοχή των Ελλήνων ευρωβου–λευτών θα γίνει τον Ιανουάριο του 1981, κατά την έναρξη της πρώτης μηνιαίας συνόδου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εκείνη τη χρονιά.

ΤΑΚΗΣ ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63978495