Γ. ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΣ : Η Κριμαία και η νέα... Γιάλτα Δύσης - Ρωσίας

Μία άτυπη, παρασκηνιακή εκεχειρία Ρωσίας - Δύσης, το πλαίσιο της οποίας μάλλον καθορίστηκε στις πολύωρες απευθείας αλλά και τηλεφωνικές διαπραγματεύσεις Κέρι - Λαβρόφ, μοιάζει να έχει διαμορφωθεί.

Μία μικρή περιορισμένης εμβέλειας νέα Γιάλτα, την ώρα που η ιστορική τοποθεσία της πόλης αυτής στην Κριμαία επιστρέφει στον έλεγχο της Μόσχας.

Δύο είναι οι συνιστώσες του παραπάνω συμβιβασμού:

- Η Κριμαία ενσωματώνεται στη Ρωσία, με τη Δύση να απαντά με κυρώσεις συμβολικού χαρακτήρα, με κύριο στόχο να μην υπάρξουν παγκόσμιες αποσταθεροποιητικές παρενέργειες. Επί της ουσίας η Μόσχα στερεώνει τη βαρύνουσα στην περιοχή ισχυρή στρατιωτική της παρουσία με τον Ναύσταθμο της Σεβαστούπολης, που δεν επηρεάστηκε ούτε από την ασύντακτη διάλυση της ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1991.

- Η Ρωσία δεν κλιμακώνει την ένταση στην Ανατολική Ουκρανία και κυρίως δεν δημιουργεί εκεί τετελεσμένα τύπου Κριμαίας υπό τον όρο ότι η Δύση αποτρέπει το Κίεβο από μέτρα που θα έπλητταν την ικανότητα αντίδρασης των φιλορωσικών δυνάμεων. Ζητούμενο παραμένει αν στην πορεία προς την προεδρική εκλογή του Μαΐου θα υπάρξει κάποια πραγματική εκτόνωση.

Παρά την απειλητική ρητορική, κανένας από τους εμπλεκομένους, Δύση (ΗΠΑ και ΕΕ) και Ρωσία, δεν μπορούσε να αναλάβει το κόστος ακραίων επιλογών που θα δημιουργούσαν μη αντιστρέψιμη παλινδρόμηση στον Ψυχρό Πόλεμο:

Η Ουάσιγκτον έκανε αισθητή την παρουσία της στην Ευρώπη, δημιούργησε μια ελεγχόμενη μεν, αλλά όχι ευκαταφρόνητη ψυχρότητα μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας και, κυρίως, πρόβαλε στην πρώην ΕΣΣΔ και την Ανατολική Ευρώπη ως έχουσα την πρωτοβουλία των κινήσεων. Ταυτόχρονα φώτισε τις ανεπάρκειες της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς τώρα η ΕΕ καλείται κατά κύριο λόγο να στηρίξει οικονομικά και να εγγυηθεί την ασφάλεια της Ουκρανίας.

Η Μόσχα για πρώτη φορά μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το 1991 και την έναρξη της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς το 1993 προέβη σε απευθείας ενσωμάτωση περιοχής που ανήκε σε άλλη πρώην Σοβιετική Δημοκρατία. Στις περιπτώσεις των επαρχιών της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσετίας στη Γεωργία έχει τηρηθεί το πρόσχημα της ανακήρυξής τους ως ανεξάτητων κρατών. Ο μεγαλύτερος ζημιωμένος από την κρίση είναι η Γερμανία και η ΕΕ. Η Ευρώπη των «28» και ειδικότερα το Βερολίνο δεν μπόρεσαν να προβλέψουν και στη συνέχεια να αποτρέψουν τις αποσταθεροποιητικές συνέπειες που θα είχε για την Ουκρανία η Ανατολική Εταιρική Σχέση, την οποία κλήθηκε να υπογράψει ο Γιανουκόβιτς στη Σύνοδο Κορυφής του Βίλνιους στα τέλη Νοεμβρίου.

Η ανήσυχη εκεχειρία που ντε φάκτο διαμορφώθηκε είναι ιδιαίτερα εύθραυστη, όπως άλλωστε απέδειξαν οι δραματικές εξελίξεις στο Κίεβο όταν μετά τη συμφωνία Γιανουκόβιτς - ευρωπαϊκής τρόικας οι ολιγάρχες της Ουκρανίας υποχρέωσαν τον πρόεδρο να εγκαταλείψει την εξουσία και να οδηγηθεί έτσι η χώρα σε μια πλήρη κυβερνητική ανατροπή που καταγράφηκε από τη Μόσχα ως παραβίαση των συμφωνηθέντων.

Σήμερα οι ολιγάρχες που ανέτρεψαν τον Γιανουκόβιτς ελέγχουν ως περιφερειάρχες την Ανατολική Ουκρανία και είναι βέβαιο ότι δεν θα δεχθούν σε καμιά περίπτωση να παραδώσουν αμαχητί τον πολιτικό έλεγχο της πλούσιας και παραγωγικής περιοχής της χώρας. Ετσι η οποιαδήποτε συμβιβαστική μελλοντική κίνηση από τη σημερινή μεταβατική ή μετά τον Μάιο από τη μετεκλογική κυβέρνηση του Κιέβου προς τους Ρωσόφωνους και τη Μόσχα παρουσιάζεται να έχει με τα σημερινά δεδομένα απαγορευτικό κόστος.

Μια δεύτερη σοβαρή υποθήκη στην εύθραυστη ντε φάκτο εκεχειρία μετά τους ολιγάρχες είναι οι ακραίοι εθνικιστές που προέρχονται κυρίως από τη Δυτική Ουκρανία, το ειδικό βάρος των οποίων στην κυβέρνηση είναι συνάρτηση της παρουσίας ή όχι και εκπροσώπων των Ρωσοφώνων από τις Ανατολικές Επαρχίες. Στο επίπεδο αυτό η Ρωσία έχει υπεροχή, καθώς έχει αποδειχθεί ότι ελέγχει και χειραγωγεί τα ερείσματά της στην Ουκρανία, ενώ η παρεμβατική δυνατότητα-αποτελεσμα­τικότητα της Δύσης στο Κίεβο είναι αμφιβόλου αντικρίσματος. Ο παράγοντας, όμως, που συγκρατεί τη Δύση -κυρίως την ΕΕ- και τη Ρωσία από μια ανεξέλεγκτη συνολική ψυχροπολεμική παλινδρόμηση είναι η ενεργειακή αλληλεξάρτηση: Παρά την επερχόμενη ανατροπή στο παγκόσμιο ενεργειακό τοπίο από την αξιοποίηση των σχιστολιθικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου και πετρελαίου στις ΗΠΑ και στον Καναδά για την επόμενη τριετία - πενταετία η ενεργειακή επάρκεια της Ευρώπης είναι συνάρτησης της ομαλής ροής του φυσικού αερίου από τη Ρωσία. Με άλλα λόγια η σταθερότητα στην Ουκρανία είναι ζωτικό συμφέρον και της ΕΕ και της Ρωσίας, καθώς η κατασκευή και η ολοκλήρωση Αγωγών παράκαμψης της χώρας χρειάζονται χρόνο.

Η Γερμανία στην αρχή και οι ΗΠΑ στη συνέχεια αναμείχθηκαν στην Ουκρανία με στόχο την προώθηση των συμφερόντων τους μέσω ελεγχόμενης πίεσης και αντιπαράθεσης με τη Μόσχα. Στην κλιμάκωση της Κρίσης η Ουάσιγκτον παραμέρισε τη Γερμανία και την ΕΕ και στη συνέχεια διαμόρφωσε μια δυναμική αποκλιμάκωσης σε απευθείας διμερή διαπραγμάτευση με τη Μόσχα. Για να λέμε τα πράγματα με το όνομά τους, η εξέλιξη είναι κόλαφος για την ευρωπαϊκή πλευρά: Η περίφημη Ανατολική Εταιρική Σχέση για τις χώρες της πρώην ΕΣΣΔ -μία συμφωνία σύνδεσης με την ΕΕ που δεν εγγυάται ενταξιακή προοπτική- που την πρότεινε η Πολωνία και την προώθησε η Γερμανία μετά το 2008 κατέληξε στην περίπτωση της Ουκρανίας σε ένα διπλό κόστος για την ΕΕ: Το πλαίσιο συμβιβασμού με τη Ρωσία το διαμόρφωσαν αποκλειστικά οι ΗΠΑ και η ΕΕ καλείται να πληρώσει ακριβά.

kapopoulos@pegasus.gr

ΕΘΝΟΣ