Το παλάτι των Παλαιολόγων

Το Παλάτι του Αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Παλαιολόγου.

 ΜΥΣΤΡΑΣ : Το παλάτι των Παλαιολόγων

Το παλάτι του τελευταίου Βυζαντινού αυτοκράτορα στην καστροπολιτεία του Μυστρά, που ήταν χρόνια ερειπωμένο και σιωπηλό, ήρθε η ώρα να γεμίσει και πάλι κόσμο, όπως τότε που έσφυζε από ζωή στον καιρό των Παλαιολόγων. 

 

  Οικία Λάσκαρη, πριν από την αναστήλωσή της και μετά  

Υστερα από πολύχρονες εργασίες αναστήλωσης, το μνημείο αυτό,υποδέχεται τους επισκέπτες του από όλο τον κόσμο.

«Είναι το μοναδικό βυζαντινό παλάτι που έχουμε στην ολότητά του», λέει  ο πρόεδρος της Επιτροπής Αναστήλωσης των Μνημείων του Μυστρά, καθηγητής Στέφανος Σίνος, που έχει εκπονήσει τη μελέτη αποκατάστασης του μνημείου σε συνεργασία με την καθηγήτρια Γεωργία Μαρίνου. 

Το οικοδόμημα είναι τεράστιο και χωρίζεται σε δύο πτέρυγες. Στην ανατολική πτέρυγα που είναι χώροι ιδιωτικοί, της κατοικίας του δεσπότη του Μυστρά, έκτασης λίγο μεγαλύτερης από μιας σημερινής βίλας (300-400 τ.μ.) και της δυτικής, που αποτελούσε το διοικητικό κέντρο της πρωτεύουσας του Δεσποτάτου του Μορέως. 

Σε αυτό το «παλάτι» (14ου αι.) κατοικούσαν οι ηγεμόνες του «Μυζηθρά» και οι αξιωματούχοι στα γύρω από αυτό σπίτια, ένα εκ των οποίων είναι και η αναστηλωμένη σήμερα οικία Λάσκαρη. 

Το 1204 

Η ίδρυση του Μυστρά συνδέεται με την πρώτη άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους της Δ΄ Σταυροφορίας το 1204: η Βυζαντινή Αυτοκρατορία κατακερματίζεται και η Πελοπόννησος παραχωρείται στη φράγκικη οικογένεια των Βιλλεαρδουίνων.

Ήταν ο πρίγκηπας της Αχαΐας Γουλιέλμος Β΄ Βιλλεαρδουίνος αυτός που ίδρυσε το Μυστρά εγκαινιάζοντας μία ένδοξη και πολυκύμαντη ιστορική διαδρομή έξι αιώνων. Το 1249 ο Φράγκος ηγεμόνας έκτισε στον λόφο του Μυζυθρά το περίφημο ομώνυμο κάστρο, το οποίο έμελλε πολύ σύντομα να εξελιχθεί σε μοναδική καστροπολιτεία και μία από τις σημαντικότερες υστεροβυζαντινές πόλεις.

Το 1259, στη μάχη της Πελαγονίας, ο Φράγκος πρίγκιπας συλλαμβάνεται αιχμάλωτος. Για την απελευθέρωσή του ο βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η' Παλαιολόγος απαιτεί ως λύτρα την παράδοση των κάστρων της Μονεμβασίας, της Μαΐνης και του Μυζηθρά, τα οποία και παραδίδονται τρία χρόνια αργότερα, το 1262. Ο Μυστράς γίνεται έδρα βυζαντινού στρατηγού του «σεβαστοκράτορος» και από τότε άρχισε η κυρίως ιστορική περίοδός του, που διήρκεσε δύο αιώνες. Οι κάτοικοι της γειτονικής Λακεδαίμονος έρχονται και εγκαθίστανται γύρω από το κάστρο, γι' αυτό και η κατοικημένη περιοχή, που ονομάζεται Χώρα οχυρώθηκε με τείχος. Συν τω χρόνω, δημιουργήθηκε και νέα συνοικία, έξω από το τείχος, που ονομάστηκε Kάτω Xώρα και προστατεύθηκε επίσης με τείχος. 

Το 1289 η ''κεφαλή'', ο επαρχιακός διοικητής των βυζαντινών κτίσεων της Πελοποννήσου, μεταφέρει την έδρα του από τη Μονεμβασία στο Μυστρά. Από το 1308 το σύστημα της διοικήσεως μεταβάλλεται και οι στρατηγοί γίνονται μόνιμοι διοικητές

Το 1349 ο Μυστράς γίνεται η πρωτεύουσα του ημιαυτόνομου Δεσποτάτου του Μορέως με πρώτο ''Δεσπότη'' τον Μανουήλ Καντακουζηνό (1349-1380), γιο του αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄. 

Το 1383 τη δυναστεία των Καντακουζηνών διαδέχεται στο Μυστρά η αυτοκρατορική οικογένεια των Παλαιολόγων με πρώτο εκπρόσωπό της τον Θεόδωρο Α΄ Παλαιολόγο (1380/1-1407).Η συνετή διοίκηση συνετέλεσε ώστε ο Μυστράς να επεκτείνει την εξουσία του σε όλη την Πελοπόννησο και να γίνει εστία της πολιτικής και πνευματικής ζωής της αυτοκρατορίας, καθώς και το κέντρο της αναγεννήσεως των γραμμάτων και των τεχνών. Σοφοί, καλλιτέχνες και λόγιοι συγκεντρώνονταν στην αυλή του Δεσπότου, σπουδαιότερος και σημαντικότερος απ' όλους, ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων. 

Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους Δεσπότες του Μυστρά κατέχει ο Κωνσταντίνος ΙΑ΄ Παλαιολόγος (1443-1448), προτελευταίος στη σειρά Δεσπότης, ο οποίος, έχοντας διαδεχθεί στον αυτοκρατορικό θρόνο τον αδελφό του Ιωάννη Η΄ (1425-1448), θα σκοτωθεί στην πολιορκία και άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453. 

Το 1460 ο Μυστράς θα παραδοθεί στον Μωάμεθ Β’ από τον τελευταίο Δεσπότη Δημήτριο Παλαιολόγο.

 Από το 1460 έως το 1540 ο Μυστράς, πρωτεύουσα πλέον του Οθωμανικού σαντζακίου της Πελοποννήσου, γίνεται ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα παραγωγής και εμπορίας μεταξιού της ανατολικής Μεσογείου. Μικρή διακοπή στη μακραίωνη τουρκική κατοχή αποτελεί η περίοδος της Ενετοκρατίας, από το 1687 έως το 1715, περίοδο κατά την οποία όλη η Πελοπόννησος ήταν Ενετική.

Το 1770, κατά την επανάσταση του Ορλώφ, ένα μικρό στράτευμα Ελλήνων και Ρώσων πολιόρκησε την τουρκική φρουρά μέσα στο κάστρο. Τότε οι Τούρκοι κάτοικοι της πόλεως, αν και παραδόθηκαν με τον όρο να εξέλθουν με τις οικογένειές τους, κατά την έξοδό τους σφαγιάστηκαν από τους απείθαρχους Μανιάτες. Η σφαγή σταμάτησε μόνο χάρη στον τότε Μητροπολίτη που μπήκε στη μέση κρατώντας ένα σταυρό. Με τη λήξη των Ορλωφικών, ο Μυστράς καταστράφηκε από τους Τουρκαλβανούς που τον ανακατέλαβαν, και τότε άρχισε η οριστική πτώση. 

Στην επανάσταση του 1821 η συμμετοχή του Μυστρά είναι σημαντική. Το 1825 λεηλατήθηκε από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ και από τότε σιγά σιγά εγκαταλείφθηκε και ιδρύθηκε ο νέος Μυστράς, το σημερινό ομώνυμο χωριό στους πρόποδες του λόφου. Με την ίδρυση του ελεύθερου κράτους, οι Αρχές της επαρχίας Λακωνίας εγκαταστάθηκαν στον ερειπωμένο Μυστρά, λίγο όμως αργότερα, το 1834 ο Βασιλιάς Όθων θεμελίωσε τη νέα πόλη, τη Σπάρτη, επί του πρώτου πολεοδομικού σχεδίου που εκπονήθηκε στην Ελλάδα, μετά από αίτηση των κατοίκων του Μυστρά να επανασχεδιαστεί η πόλη της Σπάρτης. Ο σχεδιασμός είχε ήδη δρομολογηθεί από τον Ιωάννη Καποδίστρια πριν τη δολοφονία του. Από τότε ο Μυστράς ουσιαστικά ερημώνεται.

Οι τελευταίοι κάτοικοί του θα εγκαταλείψουν την καστροπολιτεία το 1953 μετά την απαλλοτρίωση του χώρου από το ελληνικό κράτος. Είχε προηγηθεί, το 1921, η κήρυξη του χώρου με βασιλικό διάταγμα ως προέχον βυζαντινό μνημείο.

ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΕΙΣ

Η έδρα του «δεσπότη» είναι ένα επιβλητικό κτίριο με τους στρατώνες στο ισόγειο, αποθήκες στο υπόγειο και τους χώρους διοίκησης στους ορόφους. Η αίθουσα του θρόνου με τον εμβληματικό ανάγλυφο δικέφαλο αετό είναι στον τελευταίο όροφο. 

Τα αναστηλωτικά έργα στον Μυστρά είναι μια πολύπαθη μακρά ιστορία. Ξεκίνησαν το 1984 επί υπουργίας της Μελίνας Μερκούρη με την υποστήριξη του Κων. Καραμανλή ως Προέδρου της Δημοκρατίας. Τα κονδύλια όμως ήταν πολύ περιορισμένα εκείνη την εποχή. Οι επεμβάσεις άρχισαν ουσιαστικά έντεκα χρόνια αργότερα, όταν το έργο εντάχθηκε το 1995 στο «Ταμείο Διαχείρισης Πιστώσεων για την Εκτέλεση Αρχαιολογικών Εργων». Με 4,4 εκατ. ευρώ από το Γ' ΚΠΣ υλοποιήθηκε το 80% του συνολικού προγράμματος. 

«Το 1985 οι εκκλησίες δεν είχαν τζάμια», θυμάται ο κ. Σίνος. «Εμπαιναν μέσα κουκουβάγιες και νυχτερίδες. Το παλάτι ήταν ένα τεράστιο ερείπιο. Τα βασικά σπίτια του οικισμού ήταν σε κακή κατάσταση. Μπήκαν πόρτες, παράθυρα και κεραμίδια, έγινε ευρύτερη συντήρηση σε όλους τους χώρους και στα τείχη, ανοίχτηκε το 60% του οδικού δικτύου της βυζαντινής πόλης κι έγιναν προσβάσιμα πολλά μνημεία». 

Παντως ο καθηγητής κ. Στέφανος Σίνοςολύ θεωρεί ότι σημαντικό έργο για τη λειτουργία του Μυστρά ως επισκέψιμου χώρου είναι μια σειρά έργων υποδομής που θα υλοποιηθούν τα προσεχή χρόνια. Όπως επισημαίνεται για την αναστύλωση του Μυστρά θα χρειαστεί να δουλέψουν 3-4 γενιές.

Πηγές
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ
www.kastra.eu