Τα τέσσερα χρόνια που άλλαξαν την Ελλάδα

Η αποκάλυψη του δημοσιονομκού εκτροχιασμού και οι πιέσεις των αγορών

Του Άρη Ραβανού

Το πρωί της Τετάρτης του Πάσχα, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου, ημέρα που εορτάζει ο κ. Γ. Παπανδρέου, πολλές μνήμες θα ξυπνήσουν και νοερά η σκέψη θα ταξιδέψει στο Καστελόριζο. Εκεί, πριν από τέσσερα χρόνια, στις 23 Απριλίου του 2010, ο κ. Παπανδρέου, τότε Πρωθυπουργός, ανακοίνωσε την υπαγωγή της Ελλάδας στον Μηχανισμό Στήριξης που σήμανε την έλευση της τρόικας στην Αθήνα και της κυριαρχίας των «Μνημονίων». Ενας τόμος με πολλά κεφάλαια, που γράφηκαν με «πόνο και αίμα», με εντάσεις και πολιτικές συγκρούσεις, κλείνει οριστικά αυτή τη συμβολική ημέρα και ανοίγει ένας άλλος, ο οποίος εκ των πραγμάτων ξεκίνησε με την επιστροφή της ελληνικής οικονομίας στις αγορές πριν από λίγες ημέρες. Αυτή την τετραετία έγιναν πολλά και άλλαξε άρδην η κοινωνία, η πολιτική, η οικονομία και εν τέλει η ίδια η ζωή. Πέρα από την άποψη που μπορεί να έχει κανείς για την πολιτική απόφαση του κ. Παπανδρέου για την είσοδο στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Στήριξης, με την υπογραφή της «δανειακής σύμβασης διευκόλυνσης», δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει ότι η Μεταπολίτευση έκλεισε οριστικά τον κύκλο της και ξεκίνησε μια νέα ιστορική περίοδος. Ωσπου να γίνει αυτό, συντελέστηκαν πολλά και δεν είναι εύκολο, ίσως θεωρείται και αρκετά πρώιμο, να αναδειχθεί το παρασκήνιο στο σύνολό του. Το «Μνημονίου ανάγνωσμα» έχει πολλά κεφάλαια και μερικά σημεία του αναδεικνύει «Το Βήμα» παρακάτω.

«Προσπάθησα για το καλύτερο»

«Προσπάθησα για το καλύτερο» λέει συνεχώς ο κ. Παπανδρέου, μη αναγνωρίζοντας ότι έχει κάνει λάθη στον χειρισμό της κρίσης και αρνούμενος να δεχθεί την αδυναμία ουσιαστικής διαπραγμάτευσης. Η κυβέρνηση Παπανδρέου είχε λάβει τα μηνύματα από πολύ νωρίς, ενώ οι πιέσεις ήταν εντονότατες.

Στις 19 Οκτωβρίου ο τότε υπουργός Οικονομικών κ. Γ. Παπακωνσταντίνου ενημέρωσε το Eco/Fin ότι το δημοσιονομικό έλλειμμα για το 2009 θα έφτανε το 12,5%, αν και οι ομόλογοί του είχαν ενημερωθεί στις αρχές του μήνα για έλλειμμα 6%. Τελικά, ύστερα από πρόσθετες αναθεωρήσεις, το έλλειμμα κατέληξε στο 15,4% του ΑΕΠ.

Η αμφισβήτηση ήταν δεδομένη και σε συνδυασμό με τη διάβρωση της αξιοπιστίας της Ελλάδας συνέθεταν ένα εκρηκτικό κλίμα. Σε αυτό το κλίμα, τον Δεκέμβριο του 2009 η κυβέρνηση Παπανδρέου κατέθεσε τον προϋπολογισμό του 2010 που περιελάμβανε μέτρα τα οποία αποσκοπούσαν στον περιορισμό του δημοσιονομικού ελλείμματος.

Το 2010 δεν μπήκε με το... δεξί! Το κόστος δανεισμού της Ελλάδας αυξάνονταν διαρκώς, οι αγορές έδειχναν αρνητισμό και τα επιτόκια δανεισμού συνέχιζαν την ανοδική πορεία τους. Το αδιέξοδο ήταν προ των πυλών. Τον Φεβρουάριο του 2010, στο Νταβός της Ελβετίας, κορυφώνονται οι πολιτικές και οικονομικές πιέσεις που ασκούνται στον κ. Παπανδρέου. Ηδη διακινείται έντονα το σενάριο πιθανής χρεοκοπίας της Ελλάδας. Ο κ. Παπανδρέου, επιστρέφοντας από την Ελβετία, όπου διαπίστωσε το βαρύ κλίμα, ανακοινώνει πρόσθετα δημοσιονομικά μέτρα. Αν και παρατηρείται μια σχετική ηρεμία από τις αγορές και μικρή αποκλιμάκωση των επιτοκίων, η κατάσταση δεν αλλάζει δραματικά.

Η κυβέρνηση Παπανδρέου δεσμεύεται να υιοθετήσει άμεσα ένα μεγάλο πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Ομως στο τέλος του Φεβρουαρίου τα περιθώρια των CDS αυξάνονται υπέρμετρα λόγω των αρνητικών φημών που συνόδευαν την αξιοπιστία των στοιχείων για το χρέος. Την ίδια στιγμή οι αγορές είχαν αξιολογήσει αρνητικά τις αποφάσεις της ελληνικής κυβέρνησης, η οποία, λίγο αργότερα, στις αρχές Μαρτίου, ανακοινώνει ένα πακέτο σκληρών μέτρων, θέλοντας να αποφύγει προφανώς την έλευση του Μνημονίου.

Η δημιουργία του Μηχανισμού Στήριξης

Ακολουθούν οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης που στις 15 Μαρτίου ανακοίνωσαν την απόφαση για τη δημιουργία ενός Μηχανισμού Στήριξης στον οποίο θα συμμετείχε και το ΔΝΤ.

Στις αρχές Απριλίου ανακοινώνονται νέες υποβαθμίσεις της Ελλάδας από τους οίκους αξιολόγησης. Οι αγορές προεξοφλούσαν την είσοδο της Ελλάδας στον Μηχανισμό Στήριξης. Τα επιτόκια είχαν εκτοξευθεί. Η αγορά κατακλύζεται από αρνητικά νέα για την Ελλάδα και σε διάρκεια μόλις δύο εβδομάδων τα περιθώρια των CDS αυξάνονται περισσότερο από 100%, από τις 386 μονάδες βάσης στις 846.

«Τελειώστε... Μην επιμένετε άλλο» ήταν η σαφής κατεύθυνση πολλών επικεφαλής κυβερνήσεων και υπουργών Οικονομικών που τηλεφωνούσαν στον Πρωθυπουργό και στον υπουργό Οικονομικών. Το επιχείρημά τους ήταν στέρεο κατ' αυτούς: «Οσο αργείτε, κινδυνεύουμε και εμείς». Θεωρούσαν ότι η κρίση εμπιστοσύνης μεταδιδόταν στις αγορές... Ο ιός δεν αντιμετωπίζονταν εύκολα και ήθελαν δραστικές λύσεις...

«Η ζωή δεν τελειώνει»

Ο κ. Παπανδρέου προγραμματίζει να πάει στο Καστελόριζο για θέµατα... περιφερειακής ανάπτυξης! Δεν ήθελε να αλλάξει το πρόγραμμά του με τίποτα, ακόμη και όταν οι στενοί του συνεργάτες του έθεταν το ερώτημα: «Μήπως, πρόεδρε, να ακυρώσουμε το ταξίδι;».

Ατάραχος ο Παπανδρέου αρνείται οποιαδήποτε αλλαγή στο πρόγραμμά του. «Η ζωή δεν τελειώνει. Εμείς κάνουμε τη δουλειά μας» φέρεται να είπε και ξάφνιασε τους συνεργάτες του: «Το διάγγελμα θα γίνει από το Καστελόριζο». Η απόφαση είχε ήδη ληφθεί και δεν άλλαζε. Η μακρά διαδρομή στον... λαβύρινθο του Μνημονίου μόλις άρχιζε!

Το Μνημόνιο επικυρώθηκε πολύ γρήγορα, στις 5 Μαΐου, και όπως περιέγραψε κορυφαίο στέλεχος της κυβέρνησης, σύμφωνα με την αποκάλυψη του «Βήματος της Κυριακής» που προκάλεσε σάλο, «ήμασταν σαν τις πόρνες µετά την πρώτη τους φορά»!

«Το Μνημόνιο συντάχθηκε στο πόδι»

Η συντριπτική πλειονότητα των υπουργών της κυβέρνησης Παπανδρέου παραδέχεται τα εγκληματικά λάθη που έγιναν. «Ολα έγιναν στο πόδι. Στο πόδι συντάχθηκε και το Μνημόνιο» λένε χαρακτηριστικά, ενώ ενδιαφέρον έχει η επισήμανση ότι δεν έγινε διαπραγμάτευση. Πώς δικαιολογούνται εκ των υστέρων; Υποστηρίζουν ότι το Μνημόνιο, όσο καταστρεπτικό και να ήταν, αποτελούσε την έσχατη επιλογή για την αποφυγή της πτώχευσης.

Ο κ. Παπανδρέου γνώριζε...

Από τις συζητήσεις που έχουν γίνει προκύπτει ότι ο κ. Παπανδρέου γνώριζε τα πάντα και θεωρούσε, συνομιλώντας και με οικονομολόγους, όπως ο Τζόζεφ Στίγκλιτζ αλλά και ο µεγαλοεπενδυτής Τζορτζ Σόρος, ότι η χρεοκοπία ήταν προ των πυλών, αφού η δυναµική του δηµόσιου χρέους ήταν πολύ ισχυρή.

Ο ίδιος δεν σκέφθηκε τίποτε άλλο πέρα από το ΔΝΤ, στο οποίο απευθύνονταν, όπως αναδεικνύει η διεθνής οικονομική ιστορία, οι χώρες που έφθασαν στο χείλος της χρεοκοπίας. Η πορεία ήταν μη αναστρέψιμη, παρά το γεγονός ότι ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γ. Προβόπουλος προειδοποιούσε ότι το έλλειμµα του 2009 θα ήταν διψήφιο.

Ο Π. Ευθυμίου είχε προειδοποιήσει, όμως, έγκαιρα, τον Φεβρουάριο του 2010. Σε μια κλειστή σύσκεψη είπε ευθέως ότι αν η κυβέρνηση προσφύγει στο ΔΝΤ, χάνει τη νομιμοποίησή της. Και δεν είχε άδικο, με όσα ακολούθησαν: συγκεντρώσεις των «Αγανακτισμένων», σφυροκόπημα της κυβέρνησης και από τη σκληρή «αντιμνημονιακή» τότε ΝΔ και τον Αντ. Σαμαρά, εντός και εκτός Κοινοβουλίου, πολιτική κρίση με συνεχείς παραιτήσεις βουλευτών του ΠαΣοΚ, παραίτηση του κ. Παπανδρέου και ανάληψη της πρωθυπουργίας από τον Λ. Παπαδήμου με τρικομματική κυβέρνηση (ΠαΣοΚ, ΝΔ και ΛΑΟΣ), ψήφιση του δεύτερου Μνημονίου και από τη ΝΔ η οποία διχάστηκε λόγω της αλλαγής στάσης της ηγεσίας που διέγραψε 20 βουλευτές, έως την ανάδειξη του κ. Σαμαρά στην πρωθυπουργία, έπειτα από δύο εκλογές, τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2013, και αφού εξασφάλισε τη στήριξη του Ευ. Βενιζέλου (ΠαΣοΚ) και του Φ. Κουβέλη (ΔΗΜΑΡ) για μια τρικομματική κυβέρνηση.

Το κρίσιμο Υπουργικό της 22ας Απριλίου

Η πιο δύσκολη ημέρα ήταν η 22α Απριλίου, την παραμονή της κίνησης Παπανδρέου στο Καστελόριζο... Στον πρώτο όροφο της Βουλής συνεδρίασε το Υπουργικό Συμβούλιο. Η συνεδρίαση ήταν μαραθώνια και οι τόνοι δραματικοί... Ο τότε Πρωθυπουργός ήταν ατάραχος, εν αντιθέσει με τους υπουργούς του, αλλά δεν τους έδωσε σαφές στίγμα όσον αφορά το πότε θα γίνει η ένταξη στο Μηχανισμό Στήριξης. Οι περισσότεροι έμειναν με την εντύπωση ότι αυτό θα συνέβαινε μετά τις 9 Μαΐου, ημέρα διεξαγωγής των εκλογών στη Γερμανία.

«Είναι δύσκολη η κατάσταση. Οι αγορές δεν πείθονται από τα μέτρα που λάβαμε... Είναι μονόδρομος να σώσουμε την πατρίδα» φέρεται να λέει ο Παπανδρέου, ενώ ο Χ. Καστανίδης, ένθερμος υποστηρικτής αργότερα του δημοψηφίσματος, ζητεί να μη ληφθούν άλλα μέτρα. «Πρέπει να μπουν κόκκινες γραμμές σε μισθούς και συντάξεις» είπε για να τον «προσγειώσει» ο Παπανδρέου, συμπληρώνοντας: «Δυστυχώς, εδώ που είμαστε, δεν μπορούμε να μιλάμε για κόκκινες γραμμές».

Ο Ευ. Βενιζέλος παρεμβαίνει και μιλά για ένα συνολικό πλαίσιο αναφοράς και για την ανάγκη να υπάρξει ένα πρόγραμμα ανασυγκρότησης για τη χώρα, το οποίο θα συνιστά συμφωνία κυβέρνησης και λαού. Η Λούκα Κατσέλη ζητεί να υπάρξει ένα δίχτυ ασφαλείας για τον πολίτη, ενώ η Αννα Διαμαντοπούλου τονίζει την ανάγκη της άμεσης προσφυγής, αλλά να έχουν συμφωνηθεί από πριν τα μέτρα. Την ανάγκη να υπάρξει διαπραγμάτευση επισημαίνει με έμφαση και ο Μιχ. Χρυσοχοΐδης, που ζητεί να υπάρξει αντίσταση στη μείωση των αποδοχών και αναφέρεται στον θυμό που επικρατεί στην κοινωνία. Για τον  Ι. Ραγκούση, ο Μηχανισμός θεωρείται ένα «ασφαλές λιμάνι», ενώ ο Π. Μπεγλίτης, που έκλαψε μόλις τελείωσε την παρέμβασή του, σχολίασε ότι είναι μια πρωτόγνωρη διαδικασία και ζήτησε να ειπωθεί όλη η αλήθεια στους πολίτες.

Το χρονικό της κρίσης

* 23 Απριλίου 2010: Διάγγελμα του κ. Παπανδρέου από το Καστελόριζο. Προαναγγέλλει την ένταξη στον Μηχανισμό Στήριξης.

* 24 Απριλίου: Η Ελλάδα καταθέτει αίτημα για ενεργοποίηση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης με συμμετοχή του ΔΝΤ.

* 6 Μαΐου: Ψηφίζεται από το ΠαΣοΚ, τον ΛΑΟΣ και την κυρία Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία διαγράφεται από τη ΝΔ, το πρώτο Μνημόνιο. Στην Αθήνα γίνονται μεγάλες διαδηλώσεις. Η πρωτεύουσα φλέγεται και τρεις άνθρωποι καίγονται στο κτίριο της Marfin στην Πανεπιστημίου.

* 8-10 Μαΐου: Η Ελλάδα και τα κράτη-μέλη της ΕΕ υπογράφουν τη δανειακή σύμβαση. Υπογραφή αντίστοιχης σύμβασης Ελλάδας και ΔΝΤ. Συμφωνείται χρηματοδοτική βοήθεια ύψους 110 δισ. ευρώ.

* 17 Δεκεμβρίου: Στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ αποφασίζεται η δημιουργία Μόνιμου Μηχανισμού Στήριξης από το 2013.

* 17 Ιουνίου 2011: Νέος τσάρος της οικονομίας στη θέση του κ. Γ. Παπακωνσταντίνου τοποθετείται ο κ. Ευ. Βενιζέλος.

* 29 Ιουνίου: Με ισχνή πλειοψηφία 155 βουλευτών ψηφίζεται το νέο πακέτο λιτότητας με περικοπές μισθών και νέους φόρους.

* 21 Ιουλίου: Συμφωνείται δεύτερο πακέτο βοήθειας ύψους 110 δισ. ευρώ και συμμετοχή των ιδιωτών με περίπου 50 δισ. ευρώ ως τα μέσα του 2014.

* 27 Οκτωβρίου: Οι δανειστές αυξάνουν το δεύτερο πακέτο βοήθειας στα 130 δισ. ευρώ και οι ιδιώτες συμφωνούν για «κούρεμα» 50% στα ομόλογα που διακρατούν.

* 31 Οκτωβρίου: Στη Σύνοδο Κορυφής της ΕΕ στις Κάννες γίνεται το μοιραίο λάθος για πολλούς. Ο κ. Παπανδρέου κάνει λόγο για δημοψήφισμα για τα νέα μέτρα λιτότητας που θα συνοδεύουν το δεύτερο Μνημόνιο. Αντιδρούν έντονα ο κ. Σαρκοζί και η κυρία Μέρκελ. Είχαν προηγηθεί πρωτοφανή επεισόδια στις παρελάσεις της 28ης Οκτωβρίου που βάρυναν το κλίμα.  

* 4-6 Νοεμβρίου:  Ο κ. Παπανδρέου παίρνει ψήφο εμπιστοσύνης αλλά αμέσως μετά συμφωνεί με τον κ. Αντ. Σαμαρά για κυβέρνηση συνασπισμού. Υστερα από πολυήμερες συζητήσεις και μια σειρά ονομάτων που έπεσαν στο τραπέζι, πρωθυπουργός της τρικομματικής κυβέρνησης (ΠαΣοΚ - ΝΔ - ΛΑΟΣ) αναλαμβάνει ο κ. Λ. Παπαδήμος.

* 6-7 Δεκεμβρίου: Ψηφίζεται στη Βουλή το νέο πακέτο λιτότητας, ενώ νωρίτερα είχε συμφωνήσει και ο κ. Σαμαράς στην τήρηση της συμφωνίας.

* 9-15 Φεβρουαρίου 2012: Νέα, μεγαλύτερη αυτή τη φορά, πολιτική κρίση. Η Αθήνα φλέγεται και οι κινητοποιήσεις γενικεύονται για το δεύτερο Μνημόνιο. Ο κ. Γ. Καρατζαφέρης αποσύρει τον ΛΑΟΣ από την κυβέρνηση. Το νέο Μνημόνιο ψηφίζεται, αλλά ο κ. Σαμαράς, στη μεγαλύτερη εσωκομματική κρίση, διαγράφει 20 βουλευτές.

* 6 Μαΐου: Η ΝΔ έρχεται πρώτο κόμμα με το πρωτοφανές 18,5%, το ΠαΣοΚ καταρρέει, ενώ εκτινάσσεται ο ΣΥΡΙΖΑ και η Χρυσή Αυγή εμφανίζεται δυναμικά στο προσκήνιο.

* 17 Ιουνίου: Τα διλήμματα «διάσωση ή πτώχευση» και «ευρώ ή δραχμή» δίνουν την πρωτιά στη ΝΔ με 29,66%, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ είναι σε απόσταση με 26,89%. Σχηματίζεται τρικομματική κυβέρνηση συνεργασίας ΝΔ, ΠαΣοΚ και ΔΗΜΑΡ, με πρωθυπουργό τον κ. Αντ. Σαμαρά και υπουργό Οικονομικών τον κ. Ι. Στουρνάρα.

* Νοέμβριος: Εγκρίνεται ο νέος σκληρός προϋπολογισμός και στα τέλη του μήνα το Eurogroup δεσμεύεται ότι μόλις η Ελλάδα πετύχει πρωτογενές πλεόνασμα θα συζητηθεί λύση για τη μείωση του χρέους.

* 28 Απριλίου 2013: Ψηφίζεται νέο πακέτο μέτρων και πρώτη φορά προβλέπονται και απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων.

* 11 Ιουνίου: Νέα πολιτική κρίση μετά το «λουκέτο» στην ΕΡΤ. Η ΔΗΜΑΡ αποχωρεί από την κυβέρνηση. Ανασχηματισμός με πιο ενεργή παρουσία στελεχών του ΠαΣοΚ και ορισμός του κ. Ευ. Βενιζέλου ως υπουργού Εξωτερικών και αντιπροέδρου.

* Ακολουθεί από τον Σεπτέμβριο του 2013 ως τον περασμένο Μάρτιο περίοδος έντονων και επίπονων διαπραγματεύσεων με την τρόικα. Αποφεύγονται τα σκληρά μέτρα, ενώ καταγράφεται για πρώτη φορά πρωτογενές πλεόνασμα που αναμένεται να επικυρωθεί και στις 23 Απριλίου από τη Eurostat.

* 10 Απριλίου 2014: Επιστροφή της Ελλάδας στις αγορές ύστερα από τέσσερα χρόνια. Αντλεί 3 δισ. ευρώ με επιτόκιο 4,75%.

http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=588197