Cartier· Ο βασιλιάς των κοσμηματοπωλών

Cartier· Ο βασιλιάς των κοσμηματοπωλών

Εδώ και 164 χρόνια, η Cartier αντλεί ιδέες από τον οικουμενικό πολιτισμό και δημιουργεί αντικείμενα πόθου, παντρεύοντας την υψηλή τέχνη με την άρτια τεχνική και την προηγμένη τεχνολογία. Tα τελευταία χρόνια, δε, επενδύει στο αύριο, κάνοντας δυναμική στροφή sτο χώρο της υψηλής ωρολογοποιίας.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΓΙΩΡΓΟ ΤΣΙΡΟ

«Ήθελα να ανακαλύψω έργα τέχνης που κανένας άνθρωπος δεν θα είχε αντικρίσει πριν. Ταξίδεψα, λοιπόν, όσο πιο μακριά μπορούσα, έως εκεί όπου τελείωνε ο δρόμος... Βρέθηκα ολομόναχος σ' ένα δάσος της Γκαμπόν, συνειδητοποιώντας ότι είχα φτάσει στην καρδιά της Αφρικής». Εκεί, περί τα μέσα της δεκαετίας του '60, ο νεαρός ακόμη Ζακ Κερσάς, ο Γάλλος εξερευνητής και συγγραφέας που συνέβαλε στο να γνωρίσει ο δυτικός κόσμος την παραδοσιακή τέχνη της Μαύρης Ηπείρου, κατάφερε να εισχωρήσει στον μυστηριώδη κόσμο της λατρείας του βουντού. Να κερδίσει την εμπιστοσύνη των ιθαγενών, παρότι λευκός παρείσακτος, και εν τέλει να εμπλουτίσει τη συλλογή του με δεκάδες bocio, τα ανθρωπόμορφα είδωλα που χρησιμοποιούσαν στις τελετές τους: γλυπτά σκοτεινής, πρωτόγονης γοητείας, φτιαγμένα από ξύλο, σίδερο, κόκαλα και πηλό, φτερά, όστρακα και τρίχες, «ποτισμένα» με φοινικέλαιο και αίμα. Αυθεντικά, σπάνια κειμήλια ενός τρόπου ζωής που έχει πλέον σβηστεί.

Η εισαγωγή μοιάζει παράδοξη για ένα κείμενο που φέρει το βαρύ όνομα Cartier στον τίτλο του. Για μια απόπειρα αναδρομής που θα μπορούσε κάλλιστα -και πιο ορθόδοξα, ίσως- να ξεκινά με αφηγήσεις για πριγκίπισσες και μαχαραγιάδες, θρυλικούς αστέρες του κινηματογράφου, προσωπικότητες των τεχνών και των γραμμάτων, τιτάνες του πλούτου και προσωπικότητες της πολιτικής, που συνέδεσαν το όνομα τους με τις πολύτιμες δημιουργίες του «βασιλιά των κοσμηματοπωλών και κοσμηματοπώλη των βασιλέων». Και όμως, δεν είναι τυχαία. Δεν είναι μόνο το γεγονός ότι η συλλογή Kerchache παρουσιάζεται αυτόν τον καιρό στο Fondation Cartier pour I'Art Contemporain του Παρισιού, αυτό το διάφανο κτίριο-ορόσημο του Γάλλου αρχιτέκτονα Ζαν Νουβέλ, που έχει εξελιχθεί τα τελευταία 25 χρόνια σ' έναν από τους πιο συναρπαστικούς χώρους μοντέρνας τέχνης στον πλανήτη - τόσο, που το φιλότεχνο κοινό ξεχνά ότι ανήκει σε μια εταιρεία-κολοσσό της αγοράς ειδών πολυτελείας και το αποκαλεί απλώς «Fondation» (ίδρυμα)... Είναι και το ότι το ανήσυχο πνεύμα του ταξιδευτή και συλλέκτη, που εγκατέλειψε τα εγκόσμια το 2001, αυτή η άσβεστη επιθυμία του να ανακάλυψα και να παρουσιάσει «κάτι που ο κόσμος δεν έχει ξαναδεί», συμπλέει απόλυτα με τη φιλοσοφία που χαρακτηρίζει τον οίκο Cartier από τη γέννηση του. Άλλωστε και ο πατριάρχης της δυναστείας Λουί-Φρανσουά Καρτιέ ήταν περίπου συνομήλικος του Κερσάς, στα 28 του, όταν το 1847 αναλάμβανε το μικρό εργαστήρι χρυσοχοΐας του δασκάλου του Αντόλφ Πικάρ, στον αριθμό 29 της Rue Montorgueil, κι άρχιζε να συνθέτει τους πολύτιμους λίθους και τα ευγενή μέταλλα σε ανεκτίμητα κομψοτεχνήματα, που λίγα χρόνια μετά έμελλε να κερδίσουν το θαυμασμό των ναπολεόντειων ανακτόρων.

Τι κι αν ο Κερσάς αντιλαμβανόταν διαφορετικά την ομορφιά και την κυνηγούσε ως αυθεντικός Ιντιάνα Τζόουνς; Ο Καρτιέ, οι απόγονοι του και οι κορυφαίοι καλλιτέχνες και τεχνίτες που εξέλιξαν τις δημιουργίες και διέδωσαν τη φήμη του ονόματος στα πέρατα του κόσμου, βίωναν την περιπέτεια της έμπνευσης, της αναζήτησης, της δημιουργίας με την ίδια ένταση και το ίδιο πνεύμα ελευθερίας. Τα αρχεία Cartier, που τηρούνται σχολαστικά από τις αρχές του 20ού αιώνα και φυλάσσονται στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στη Νέα Υόρκη, αλλά και η ανεκτίμητη Collection Cartier -που πήρε σάρκα και οστά από τότε που ο οίκος έγινε πελάτης του... εαυτού του και άρχισε να ξαναγοράζει τα πιο ιδιαίτερα «κομμάτια» του από επώνυμους και μη ιδιώτες, διασκορπισμένους στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, για να τα «προσφέρει» στο ευρύ κοινό, εκθέτοντας τα στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου-, αποκαλύπτουν ένα πολύχρωμο σύμπαν δημιουργικότητας, που δεν έχει όμοιο του στην ιστορία των τεχνών. 

Φαντασία και διαχρονικότητα

Από τις μακρινές Ινδίες και τις εξωτικές θεότητες τους μέχρι την Κίνα, το ωροσκόπιο και τους δράκους της, από την τέχνη του Ισλάμ ως τον νεοκλασικισμό, από το art deco μέχρι το νατουραλισμό, δεν υπάρχει πτυχή του οικουμενικού πολιτισμού που η Cartier να μην ερεύνησε διεξοδικά, για να αντλήσει ιδέες και να τις μετουσιώσει σε αντικείμενα πόθου: πάνθηρες και τίγρεις, εξωτικά πτηνά και πλάσματα που κατοικούν στους μύθους, χίμαιρες και χαμαιλέοντες, φίδια και δελφίνια, πιγκουίνοι και σκυλιά· οτιδήποτε έμψυχο η άψυχο μπορούσε να εξάψει την ανθρώπινη περιέργεια και φαντασία η Cartier το έκανε κόσμημα. Ακόμη κι όταν η Μαρία Φελίξ, εκκεντρική ντίβα της χρυσής εποχής του μεξικανικού σινεμά, κατέφθασε στον οίκο το 1975 -σε εποχές που ο κόσμος ήταν ακόμη ανυποψίαστος γύρω από τις οικολογικές προκλήσεις- μ ένα μωρό κροκόδειλου σε κλουβί, για να το μετρήσουν και να σχεδιάσουν στις ακριβείς αναλογίες του ένα χρυσό περιδέραιο με κίτρινα διαμάντια, η επιθυμία της έγινε πραγματικότητα, και μάλιστα πιο γρήγορα απ ό,τι περίμενε, καθότι ο κροκόδειλος μεγάλωνε και δεν κρατιόταν στη φυλακή του...

Τώρα που κοντεύω να παρασυρθώ στις απίστευτες ιστορίες που κουβαλάει ο οίκος Cartier και το ξανασκέφτομαι, όντως το κείμενο αυτό θα μπορούσε να αρχίσει πιο συμβατικά. Από την «επίκαιρη» διαμαντένια τιάρα-φωτοστέφανο επί παραδείγματι, που είχε χαρίσει το 1936 ο Γεώργιος ο 6ος της Αγγλίας στην αγαπημένη του Ελισάβετ (τη μητέρα της σημερινής βασίλισσας Ελισάβετ), τρεις εβδομάδες πριν ανέβει στο θρόνο και... 75 χρόνια πριν τον ενσαρκώσει ο Κόλιν Φερθ στο «Λόγο του βασιλιά», κερδίζοντας το Όσκαρ. Την ίδια τιάρα που η βασίλισσα Ελισάβετ έλαβε ως δώρο στα 18α γενέθλια της και παραχώρησε στην αγαπημένη του εγγονού της Γουίλιαμ, Κέιτ Μίντλετον, για να τη φόρεσει στον πολυσυζητημένο γάμο τους, ενώπιον 2.000 υψηλών προσκεκλημένων και 2 δισεκατομμυρίων τηλεθεατών. Ακόμη μία απόδειξη της διαχρονικότητας των κοσμημάτων Cartier; Σαφώς, αλλά όχι μόνο. Η διακριτικότητα (τηρουμένων των αναλογιών) της δημιουργίας κρίθηκε απόλυτα ταιριαστή με το πνεύμα της εποχής και τη νέα πνοή που προσπαθούν να δώσουν οι νεόνυμφοι στο ανακτορικό πρωτόκολλο. «Οι βασιλικοί γάμοι κάποτε ήταν επιδείξεις ισχύος... βασικά εξαγορές και συγχωνεύσεις. Αυτήν τη φορά είδαμε δύο όμορφα παιδιά της επόμενης γενιάς να παίρνουν κάτι παλιό και φορτισμένο με συναισθηματική αξία και να του δίνουν φρέσκια πνοή για το μέλλον», σχολίαζε ο κορυφαίος Άγγλος ιστορικός τέχνης Σάιμον Σάμα.

 Το μέλλον ανατρέχοντας στην ιστορία της Cartier, διαπιστώνει κάποιος ότι στην πραγματικότητα ήταν πάντοτε διασφαλισμένο. Ακόμη και στις πιο δύσκολες συγκυρίες -το μεγάλο κραχ του μεσοπολέμου, τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την πρόσφατη οικονομική κρίση-, η φήμη της αποτελούσε εγγύηση ανάκαμψης (σύμφωνα με τον ισολογισμό του «μητρικού» ομίλου Richemont, οι πωλήσεις για το οικονομικό έτος Μαρτίου 2010 -2011 εκτοξεύθηκαν πάνω από 30%, χάρη βεβαίως και στους εύπορους Κινέζους, οι οποίοι δεν χορταίνουν να αγοράζουν οτιδήποτε φέρει τη σφραγίδα της). Από γενιά σε γενιά, οι Καρτιέ έβρισκαν τον τρόπο να εξελίσσονται. Αφουγκράζονταν το πνεύμα των καιρών. Διέβλεπαν τις τάσεις. Ήξεραν ότι το μυστικό της επιτυχίας τους βρίσκεται στο αρμονικό πάντρεμα της υψηλής τέχνης με την άρτια τεχνική και την προηγμένη τεχνολογία.

Μαθήματα ωρολογοποιίας

Το παραπάνω σε κανέναν από τους 10 και πλέον κλάδους στους οποίους δραστηριοποιείται σήμερα ο οίκος (κοσμήματα, γυναικεία μαντίλια, διακοσμητικά είδη, αναπτήρες, δερμάτινα αξεσουάρ, αρώματα κ,ο.κ.) δεν γίνεται καλύτερα αντιληπτό απ' ό,τι στην ωρολογοποιία. Όταν παρουσίαζε τα πρώτα ρολόγια χειρός, στα μέσα του 19ου αιώνα, η Cartier προμηθευόταν μηχανές από τους κορυφαίους Ελβετούς κατασκευαστές - Au demars Piquet, Vacheron Constantin κ.ά. Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι εγγονοί του ιδρυτή, Λουί και Πιέρ, επιστράτευσαν τον πρωτοπόρο Εντμοντ Γιέγκερ (του γνωστού οίκου Jaeger-LeCoultre) για να «φορούν» τα καινοτόμα complications του στις εκλεπτυσμένες όσο και αντισυμβατικές κάσες των ρολογιών τους. Το θρυλικό Santos του 1904,κατασκευασμένο ώστε ο πρωτοπόρος της αεροπορίας Αλμπέρτο Σάντος Ντουμόν να μπορεί να κοίτα την ώρα χωρίς να αφήνει το πηδάλιο του, αποτελεί σταθμό: ο οραματιστής Λουί ήξερε ήδη από χρόνια ότι το μέλλον βρίσκεται στα ρολόγια χειρός - σύμβολα της ελευθερίας κίνησης και ενός κόσμου που άλλαζε ραγδαία. Για τις σειρές που ακολούθησαν -Tank, Pasha, Panthere, Roadster, La Dona- οι συστάσεις περιττεύουν. Ο,τι χρειάζεται να ειπωθεί, το λένε οι πωλήσεις τους, που δεν «καταλαβαίνουν» από παροδικές τάσεις και μόδες.

Ο χρόνος όμως δεν σταματά για κανέναν - και η Cartier, υπό την καθοδήγηση του χαρισματικού CEO Μπερνάρ Φορνάς από το 2003, δεν επαναπαύεται. Το 2008 λάνσαρε τον 9452 MC, τον πρώτο μηχανισμό δικής της κατασκευής που πιστοποιήθηκε με τη σφραγίδα του Οργανισμού Ωρολογοποιίας της Γενεύης, για να ακολουθήσει ο 1904 MC -που παραπέμπει στα 100 χρόνια από την κατασκευή του πρώτου Santos- και ο καινοτόμος 9451 MC, προϊόν πενταετούς έρευνας των τεχνικών στο Cartier Manufacture του La Chaux-de-Fonds. Η δυναμική στροφή της στο χώρο της υψηλής ωρολογοποιίας είναι γεγονός. Αποτελεί φόρο τιμής στο χθες και επένδυση για το αύριο, εξάπτει τη φαντασία των ειδικών και προκαλεί νευρικότητα στους ανταγωνιστές...

Και άλλοι φτιάχνουν εκπληκτικά ρολόγια. Και άλλοι σχεδιάζουν εκπληκτικά κοσμήματα. Το ιδιαίτερο στην περίπτωση της Cartier είναι ότι καμία απόφαση που ελήφθη στα 170 χρόνια της διαδρομής της δεν μοιάζει τυχαία. Ούτε η μετακόμιση της ναυαρχίδας της (μπουτίκ, εργαστήριο και αρχεία κάτω από την ίδια στέγη) στη διάσημη πλέον διεύθυνση της κεντρικής και σικ Rue de la Paix No 13, για την οποία λέγεται πως ο Λουί χρειάστηκε να δώσει μάχη με τον παλαιών αρχών, άνθρωπο της συνήθειας, πατέρα του, Αλφρέντ, πίσω στα τέλη του 19ου αιώνα. Ούτε καν η διακόσμηση με το νεοκλασικό στυλ, τη δρύινη επίπλωση και τα μαύρα(!) μάρμαρα της πρόσοψης, που αποτελούσαν τολμηρή παραφωνία για τα δεδομένα της εποχής. Ούτε το μέγιστο -κατά την ταπεινή μου γνώμη- επίτευγμα: η δημιουργία ενός δαχτυλιδιού και μπρασελέ ονόματι Trinity, που μέσα στην απλότητα του -τρεις κρίκοι σε ισάριθμες αποχρώσεις του χρυσού, μπλεγμένοι σε αιώνιο δεσμό- πέτυχε να συμβολίσει την αγάπη ζευγαριών ων ουκ έστιν αριθμός, από το 1924 ως τις μέρες μας. Ούτε -για να επιχειρήσουμε ένα άλμα στο σήμερα- το γεγονός ότι η Cartier επέλεξε για «πρέσβειρα» της, απ όλες τις ταλαντούχες και ωραίες του σταρ σίστεμ, τη Μόνικα Μπελούτσι, την καλλονή που με τους ρόλους της, τα 47 της έτη και τα δύο της παιδιά, προσεγγίζει την έννοια της απόλυτης γυναίκας. Όλα όσα συνέβησαν μοιάζουν απολύτως συμβατά με την κληρονομιά, το όνομα κι αυτό το ποθητό κόκκινο κουτί με τη δερμάτινη επένδυση και τη χρυσή επιγραφή, που κρύβει επιθυμίες, υποσχέσεις και εκπλήξεις. ■

G/K