Οι κοινοί ελληνοσερβικοί αγώνες κατά του τουρκικού ζυγού

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός δίνει το σύνθημα για το ξεσήκωμα κατά των Τούρκων 

και οι αγωνιστές δίνουν τον όρκο

Οι κοινοί ελληνοσερβικοί αγώνες κατά του τουρκικού ζυγού*

Η Βιέννη, το πρώτο πνευματικό κέντρο των ξενιτεμένων Ελλήνων και Σέρβων, ήταν συγχρόνως η πρώτη επαναστατική εστία των δυο λαών

Μια τέτοια μέρα έχει ιδιαίτερη αξία να θυμίσουμε την παράλληλη πορεία και τους κοινούς αγώνες Ελλήνων και Σέρβων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Μια ιστορική αναδρομή σε όσα έγιναν εκείνα τα χρόνια φανερώνει πόσο βαθιές είναι οι ρίζες φιλίας που συνδέουν τους δύο λαούς.  

Στις ελληνικές παροικίες λοιπόν της Αυστρίας, της Ουγγαρίας και του Παρισιού, όπου είχε αναπτυχθεί μεγάλη δραστηριότητα γα το ξεσήκωμα του Γένους, υπήρχαν μεταξύ των συμπατριωτών μας και πολλοί Σέρβοι που γνώριζαν θαυμάσια την ελληνική γλώσσα και βοηθούσαν στην ευρύτερη κυκλοφορία των ελληνικών εφημερίδων και εντύπων.

Στα πρώτα 20 χρόνια του 19ου αιώνα, η «Εφημερίς» των Πούλιων έπαιξε σπουδαίο ρόλο για τον Ελληνισμό που βρισκόταν έξω από τις τουρκοκρατούμενες περιοχές, αλλά και στο εσωτερικό της χώρας. Παράλληλα και οι Σέρβοι είχαν αναπτύξει σημαντική πνευματική κίνηση. Στη Βενετία, μάλιστα, από το 1763 έβγαζαν ένα περιοδικό, την «Σλαυοσερβική Επιθεώρηση». Το 1790, στη Λειψία, αγοράστηκε από έναν Σέρβο σπουδαστή, τον Εμ. Γιάγκοβιτς, ένα μικρό τυπογραφείο. Στη Βιέννη, την ίδια εποχή όπου οι Μαρκίδες Πούλιου έβγαζαν την πρώτη ελληνική εφημερίδα και τύπωναν στο τυπογραφείο τους ελληνικά φυλλάδια και βιβλία, οι Σέρβοι έμποροι συμφώνησαν μαζί του να τους βγάλει και μια δική τους εφημερίδα, τα «Ημερήσια Νέα», που εκδιδόταν μέχρι το 1792. Λίγο αργότερα, οι Σέρβοι έμποροι της Βιέννης αγόρασαν δικό τους τυπογραφείο, και έβγαλαν τα «Σλαυοσερβικά Νέα».

Η ιστορική Ραγούζα, από τον 18ο αιώνα, υπήρξε πνευματικό κέντρο των Σέρβων και παρά τις κάποιες αψιμαχίες μεταξύ Ελλήνων και Νοτιοσλαύων για θρησκευτικά, κυρίως, ζητήματα, αυτά δεν εμπόδισαν τους δύο λαούς να συνεργασθούν άμεσα στον απελευθερωτικό αγώνα κατά των Τούρκων. Και αξίζει να σημειωθεί ότι οι αψιμαχίες, που προαναφέραμε για τα θρησκευτικά ζητήματα, σημειώθηκαν σε χώρες του εξωτερικού. Μέσα στη Βαλκανική, Έλληνες, Σέρβοι, Βούλγαροι και Αρβανίτες ζούσαν αγαπημένοι.

 Ο Ρήγας Φεραίος προπαγάνδιζε τη Βαλκανιοανατολική Ελληνική Δημοκρατία και είχε μυήσει, στις επαναστατικές αρχές, Σέρβους και Μαυροβούνιους ηγέτες...

Η αντίθεση Κοραή και Ρήγα

Η Βιέννη, που έγινε το πρώτο πνευματικό κέντρο των ξενιτεμένων Ελλήνων και Σέρβων, ήταν συγχρόνως και το πρώτο επαναστατικό κέντρο για τους δύο λαούς. Η πρώτη σοβαρή μυστική, εταιρία, για το ξεσήκωμα στη Βαλκανική, εκεί ιδρύθηκε. Έλληνες και Σέρβοι διαπίστωσαν μαζί ότι δεν θα μπορούσαν να περιμένουν τίποτε από την αυστριακή πολιτική, και στράφηκαν προς τη Γαλλία.

Τα διαβήματα είχαν αρχίσει ακόμη και πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Το 1781, μια αποστολή από συμπατριώτες μας που βρίσκονταν εγκατεστημένοι στην Ευρώπη, με επικεφαλής τον Δαυίδ Κομνηνό (έλεγε ότι ήταν πρίγκιπας και πως η γενιά του βαστούσε από το σόι των Κομνηνών) πήγε στο Παρίσι. Η ομάδα αυτή των Ελλήνων ζήτησε να δει τον βασιλιά Λουδοβίκο ΙΣΓ και τον παρακάλεσε να βοηθήσει τους ραγιάδες χριστιανούς να διώξουν τους Τούρκους.· Αργότερα, η Γαλλική Επανάσταση φλόγισε τις ψυχές των υποδούλων λαών. Ο Γάλλος στρατηγός Γεντιλί, όταν τον Ιούνιο του 1797 κατέλαβε τα Επτάνησα, σε προκήρυξη του, ανέφερε μεταξύ άλλων: «Αποδώσατε εις το όνομα των Ελλήνων την πρώτη του λαμπρότητα και δόξαν...».

Παντού, σ' όλη τη Μεσόγειο και τη Βαλκανική, ο Ναπολέων περνούσε για «ελευθερωτής». Πολλοί Έλληνες, μάλιστα, πήγαιναν εθελοντές στον στρατό του Γάλλου αυτοκράτορα. Στη Βλαχία, κυκλοφορούσαν επαναστατικές (δημοκρατικές) προκηρύξεις και η Μασσαλιώτιδα του Ρήγα ήταν το λαϊκό τραγούδι, που συγκινούσε όλους τους καταπιεσμένους. Γεγονός είναι ότι ο Ρήγας στην αρχή στήριξε όλες τις ελπίδες του στη Γαλλία. Γρήγορα όμως κατάλαβε ότι δεν θα έπρεπε να περιμένει πολλά πράγματα από τους Γάλλους.

Αλλά κι ο Κοραής φανταζόταν ότι μπορούσε να ιδρυθεί μια Γαλλόγραικική Δημοκρατία. Ζούσε μακριά από τη Βαλκανική και πίστευε ότι δεν ήταν δυνατόν να ιδρυθεί αμέσως ανεξάρτητο γραικικό κράτος. Φανταζόταν ότι μια μισοανεξαρτησία της Ελλάδας κάτω από την κυριαρχία των Γάλλων θα αποτελούσε μεγάλη επιτυχία. Αντίθετα, ο Ρήγας προπαγάνδιζε τη Βαλ-κανιοανατολική Ελληνική Δημοκρατία. Και σε λαϊκή γλώσσα, σάλπιζε:

«Βούγλαροι κι Αρβανίτες, Σέρβοι και Ρωμιοί,

Νησιώτες και Ηπειρώτες, με μια κοινή ορμή,

για την ελευθερία να ζώσουμε σπαθί,

ν' ανάψουμε μια φλόγα εις όλην την Τουρκιά,

να τρέξη από την Μπόννα έως την Αραπιά...».

Χωρίς να ζητάει φανερά ξένη βοήθεια, στήριζε τις ενέργειες του στο ξεσήκωμα των λαών της Βαλκανικής. Ο Κοραής σε εποχή όπου η Εταιρία του βρισκόταν σε διάλυση, διασκεύασε το «Άσμα πολεμιστήριον» του Ρήγα και προσθέτοντας δύο δικές του στροφές, προσπάθησε να εμπνεύσει φιλικά αισθήματα προς τους Γάλλους, τονίζοντας στο σκλαβωμένο Έθνος πως η σωτηρία του εξαρτιόταν μόνον από τους Γάλλους: «... Των Γραικών της σωτηρίας, όταν έχωμεν τους Γάλλους, τις η χρεία από άλλους;»...

Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έδινε ξεχωριστή σημασία στο συντονισμό Ελλήνων και Σέρβων για τον κοινό αγώνα...

Η εγκύκλιος του Υψηλάντη

Αλλά και ο Αλέξανδρος Υψηλάντης έδινε ξεχωριστή σημασία στο συντονισμό Ελλήνων και Σέρβων για τον κοινό αγώνα. Στην εγκύκλιο του, που κυκλοφόρησε μυστικά, κάνει λόγο για σχέδιο Ελληνοσερβικής Συνθήκης. Αναφέρει μεταξύ άλλων ο Αλέξ. Υψηλάντης:

«... Υποσχόμεθα εν καθαρώ συνειδότι, ως ορθόδοξοι χριστιανοί και ως τίμιοι άνθρωποι, τα εξής:

1.  Συμμαχίαν και επιμαχίαν παντοτεινήν και αδιαχώριστον εν παντί καιρώ και ανάγκη καθ' όλας τας περιστάσεις.

2.  Προστασίαν και επιστασίαν ειλικρινή και άδολον και γενικώς και μερικώς.

3. Υποδοχήν, φιλοξενίαν, φιλοφροσύνην, περιποίησιν αδελφικήν και άσυλον αβίαστον προς πάντας τους εκ περιστάσεων καταφεύγοντας εκ της Ελλάδος εις την Σερβίαν...». Κι ο Υψηλάντης προσθέτει: «... Ταύτα η Σερβία προς την Ελλάδα, και λοιπάς συνηνωμένας συμμαχικός επαρχίας προς αμοιβαίαν έντιμον και νόμιμον συμμαχίαν και επιμαχίαν, προς αύξησιν και στερέωσιν όλων των κοινών συμφερόντων, και προς διατήρησιν της κατά Νόμον εσωτερικής και εξωτερικής ευταξίας. Ενθα επιβεβαιούται μεθ' όρκου και εν καθαρώ συνειδότι εξ αμφοτέρων των μερών, ίνα έχωσι το κύρος εν παντί καιρώ και τόπω και νομίμω κριτηρίω και έμπροσθεν των απροσωπολήπτων νόμων του Εθνους...».

Οι Σέρβοι, όμως, έπαιξαν ρόλο και στη δράση της «Φιλικής Εταιρίας». Άλλωστε, πρώτος στόχος του Ρήγα ήταν να μυήσει στις επαναστατικές αρχές τους καλύτερους αγωνιστές της Βαλκανικής, κι ανάμεσα   σ'   αυτούς,   πολλούς   Σέρβους, Μαυροβούνιους, κ.ά. Οι ηγέτες της «Φιλικής» ξεχωριστή σημασία έδιναν στη μύηση στην οργάνωση του μεγάλου αρχηγού της σερβικής επανάστασης του 1804, του Καραγιώργη, ο οποίος το 1814 είχε καταφύγει με 600 αγωνιστές και ζούσε στη Βεσαραβία. Η ηγεσία της «Φιλικής» υπολόγιζε να βοηθήσει τον Καραγιώργη για να γυρίσει στη χώρα του και να προετοιμάσει ταυτόχρονη εξέγερση με τους Έλληνες και τους άλλους λαούς της Βαλκανικής. Για το σκοπό αυτό, στάλθηκε στη Βεσαραβία ο Γιωργάκης Ολύμπιος, παλιός αδελφικός φίλος του Σέρβου ηγέτη.

Ο Λιμπάρντι γράφει σχετικά: «...Ο Γιωργάκης, μόλις έφτασε στη Βεσαραβία, βεβαίωσε τον Καραγιώργη ότι αρκούσε να εμφανιστεί μόνο στη Σερβία, για να αναγνωριστεί και πάλι ανώτατος αρχηγός, και ότι κοντά στα σύνορα του Μπανάτ, στα περίχωρα του Τσερνέτς, θα έβρισκε 600 Αρναούτες που ο Γιωργάκης έβαζε για την ώρα στη διάθεση του Σέρβου αρχηγού...».

Ο Καραγιώργης δέχθηκε πρόθυμα την πρόταση του φίλου του Ολύμπιου. Ο Φιλήμων αναφέρει ότι ο Γιωργάκης «εύρε πρόθυμον τον Καραγιώργην ζητήσαντα μόνον μυστικότητα του πράγματος άκραν...». Ο Γ. Ολύμπιος πήρε τον Καραγιώργη μαζί του, πέρασαν νύχτα τον Προύθο και τον έφερε στο αγρόκτημα του Υψηλάντη στον Γαλατά, κοντά στο Γιάσι. Ήταν Μάης του 1817. Ο κηπουρός που φύλαγε το σπίτι «Βούλγαρος το γένος, ωρκίσθη ήδη παραληφθείς εν τοις αδελφοποιτοίς των Φιλικών». Και οι 70 Σέρβοι, που βρίσκονταν στην υπηρεσία του ηγεμόνα, ειδοποιήθηκαν κατάλληλα από τον αρχηγό τους Βέλκο και κράτησαν τέτοια εχεμύθεια, ώστε η τοπική εξουσία δεν πήρε είδηση τίποτε τις τέσσερις ημέρες που έμεινε ο Καραγιώργης κοντά στο Γιάσι. Εκεί ο Σέρβος αρχηγός είχε τρεις συναντήσεις με τον Λεβέντη και τον Γιωργάκη Ολύμπιο.

Οι αγωνιστές δίνουν τον όρκο στη «Φιλική Εταιρεία». Πολλοί Σέρβοι και Μαυροβούνιοι είχαν μυηθεί στη «Φιλική» και είχαν περάσει στο στρατό του Υψηλάντη

Μέλος της Φιλικής

Στην πρώτη συνάντηση, ο Γιωργάκης, μπροστά στον Λεβέντη, κατήχησε τον Καραγιώργη στη «Φιλική», καθώς και τον γραμματέα του, τον Ναούμ. Ο Καραγιώργης ορκίστηκε τότε για τον εαυτό του και για τη γενιά του «αιωνίαν έχθραν κατά του τυράννου. Υπέρ της Ελλάδος δε, της Σερβίας και όλων των υπό τους Τούρκους χριστιανών, άνευ διαφοράς εθνικότητος και δόγματος, πάσαν αυτού την συνδρομήν προς απόσεισιν του τυραννικού ζυγού».

Στη δεύτερη συνάντηση, ο Λεβέντης υπέδειξε στον Καραγιώργη να φύγει αμέσως για τη Σερβία και εκμεταλλευόμενος τη μεγάλη του επιρροή και τις σχέσεις του, να πάρει στα χέρια του την εξουσία. Και αν η Υψηλή Πύλη διστάσει να του κηρύξει τον πόλεμο και του προτείνει την ηγεμονία, να δεχτεί και να προσποιηθεί μάλιστα πως είναι αφοσιωμένος στους Τούρκους. «Οι πρώτες πράξεις σου μόλις φτάσεις στην πατρίδα σου», είπε ο Λεβέντης στον Καραγιώργη, «είναι να συστήσεις σχολεία σερβικά και ελληνικά, να κάμεις εργοστάσια και να χύνεις ντουφέκια και κανόνια, τα οποία να χρησιμέψουν εν καιρώ...». Ο Καραγιώργης έμεινε σε όλα σύμφωνος.

Καραγιώργης

  Ο μεγάλος αρχηγός της σερβικής επανάστασης του 1804

 

Η δολοφονία

Στην τρίτη συνάντηση, καταρτίσθηκε το δρομολόγιο και συζητήθηκαν οι λεπτομέρειες του ταξιδιού. Τον Καραγιώργη ανέλαβαν -με  εντολή  της   «Φιλικής»- να συνοδέψουν ως τα σερβικά σύνορα, ο Γ. Ολύμπιος, ο Μιχ. Λεονάρδος κι ο γραμματέας του Σέρβου αρχηγού, Ναούμ. Και οι τρεις τους ήταν Φιλικοί, κι όλοι τους εφοδιασμένοι με ρωσικά διαβατήρια. Η αποστολή πήρε όλα τα μέτρα, ξέφυγε τον έλεγχο της αυστριακής αστυνομίας, κι έφτασε στον κουμπάρο του Καραγιώργη, τον Βοϊτσα, Σέρβο οπλαρχηγό. Όμως αυτός, σε συνεννόηση ή με εντολή του Σέρβου κνιάζη Μίλος Ομπρένοβιτς, δολοφόνησε ύπουλα τον Καραγιώργη, αφού προηγουμένως οι Τούρκοι κύκλωσαν το κονάκι του.

Η είδηση της στυγερής δολοφονίας του Καραγιώργη προκάλεσε βαρύτατη θλίψη, όχι μόνο στον σερβικό λαό, αλλά και στους Ελληνες και σ' άλλους λαούς της Βαλκανικής. Ο ιστορικός Φιλήμων γράφει: «Τοιαύτην έλαβεν τύχην ο πρώτος νους και η πρώτη στιβαρά χειρ της προ ολίγων ετών επανάστασης της Σερβίας», και καταλήγει τονίζοντας ότι «το δολοφόνο χέρι έβλαψε την υπόθεσιν της Ελλάδος και τα συμφέροντα της Σερβίας...».

Η απώλεια του Καραγιώργη, παραμονές της κοινής εξέγερσης, είχε σοβαρότατες συνέπειες στην έναρξη και την έκβαση του απελευθερωτικού αγώνα των βαλκανικών λαών. Ο Λεβέντης αναφέρει: «Η δολοφονία του στρατηγού κατήνεγκε καιρίαν πληγήν, κατά τε του παρασκευαζομένου ελληνικού αγώνος, κατά του αγώνος της Σερβίας και των συμφερόντων του Χριστιανισμού και της ανθρωπότητος γενικώτερον, διότι έκτοτε ανεβλήθη τις οίδε επί πόσον χρόνον η εκπλήρωσις των χριστιανικών πόθων...».

Μετά τη δολοφονία του Καραγιώργη, η «Φιλική Εταιρία» δεν παραιτήθηκε καθόλου από τον σκοπό της να ξεσηκώσει και τη Σερβία στον κοινό αγώνα. Αντίθετα, την περίοδο αυτή, κατέβαλε συστηματικές προσπάθειες για να κλείσει συμμαχία με τον καινούργιο αρχηγό των Σέρβων, Μίλος Ομπρένοβιτς. Η αποστολή αυτή ανατέθηκε στους Περαιβό, Ολύμπιο, Σάββα και Φαρμάκη.

Ο Μίλος απάντησε ευγενικά στα γράμματα που του έστειλαν ο Ολύμπιος και ο Σάββας, χωρίς να δίνει όμως καμιά συγκεκριμένη υπόσχεση.

Χρειάστηκε να επιστρατευθεί ο ίδιος ο Αλέξ. Υψηλάντης, για να κλειστεί οριστική συμφωνία. Όπως αφηγείται ο Φιλήμων, ο Υψηλάντης «διαπραγματευόμενος μετά του Μιλόσχη, έφθασεν εις λίαν ευχάριστον τέρμα, συμφωνηθέντων των όρων μιας μεταξύ Ελλάδος και Σερβίας συνθήκης συμμαχίας». Με τη συμφωνία αυτή, που αποτελεί μνημείο στην ιστορία των ελληνοσερβικών σχέσεων, ο Μίλος Ομπρένοβιτς ανέλαβε την υποχρέωση, μέσα σε τρεις μήνες, να είναι έτοιμος για εξέγερση... Ο Μίλος, όμως, δεν μπόρεσε να ανταποκριθεί στις υποσχέσεις του, κι έτσι πολλοί Σέρβοι, Μαυροβουνιώτες κι άλλοι Νοτιοσλάβοι αγωνιστές πέρασαν στον στρατό του Υψηλάντη...

Οι κοινοί αγώνες των Ελλήνων και Σέρβων, για την ελευθερία και ανεξαρτησία, θα κρατούν ενωμένους πάντα τους δύο λαούς στην πορεία τους για ένα καλύτερο μέλλον ...

Στις 24 Μαρτίου του 1999, στις 20:45, τα νατοϊκά αεροσκάφη άρχισαν επιδρομές εναντίον στόχων στη Γιουγκοσλαβία...

(*)Από άρθρο του Γ. Λεονταρίτη στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της 25ης Μαρτίου 1994, με αφορμή την διαφαινόμενη εχθρική στάση των Νατοϊκών κατά των Σέρβων. Το άρθρο φέρει τον τίτλο "Κοινοί ελληνοσερβικοί αγώνες κατά του ζυγού". Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι 5 χρόνια αργότερα στις 24 Μαρτίου 1999 εκδηλώθηκε η αναμενόμενη επίθεση του ΝΑΤΟ κατά των Σέρβων. Την περίοδο εκείνη η Ελλάδα για ιστορικούς, γεωπολιτικούς και πολιτισμικούς λόγους πήρε σύντομα ανεπίσημα το μέρος της Σερβίας.  Όντας στο ΝΑΤΟ, δεν μπορούσε να παράσχει καμία άμεση βοήθεια όμως στο πλαίσιο των δυνατοτήτων της συνέδραμε την Σερβική πλευρά, ενώ μεμονωμένοι ιδιώτες εθνικιστές υπηρέτησαν ως εθελοντές στο πλευρό των Σέρβων ομοϊδεατών τους.