ΤΟ
ΤΥΜΠΑΚΙ ΚΑΙ Ο ΡΟΜΕΛ
Μια σύντομη αναδρομή στην
πιο σκοτεινή ιστορική περίοδο της περιοχής που σήμερα είναι από τις πιο
ζωντανές και παραγωγικές της Κρήτης.
ΤΟΥ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ Γ. ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗ*
Με το τέλος της Μάχης της
Κρήτης και την κατάληψη της νήσου από τα ναζιστικά στρατεύματα, τον Μάιο του
1941, το γερμανικό στρατηγείο προσπάθησε να μεταβάλει το νησί σε βασικό «κρίκο
για την προώθηση έμψυχου και άψυχου υλικού» προς τις δυνάμεις του στρατάρχη
Έρβιν Ρόμελ στην Αφρική. Για τον σκοπό αυτόν, η ναζιστική Γερμανία αποφάσισε
την κατασκευή ενός σύγχρονου και λειτουργικού αεροδρομίου στο Τυμπάκι. Κριτήριο
για την επιλογή της περιοχής ήταν η γεωμορφολογία της - δηλαδή το επίπεδο
έδαφος της. Παράλληλα, προσφερόταν για μεταφορά μονάδων με πλοία ή αεροσκάφη
και βρισκόταν κοντά στο μέτωπο των πολεμικών επιχειρήσεων στη Βόρεια Αφρική.
1. Ο στρατάρχης Ρόμελ,
η
«Αλεπού της ερήμου». 2.
Τα ναζιστικά αεροσκάφη βομβάρδισαν την περιοχή κατά τη διάρκεια της Μάχης της
Κρήτης. Μια βόμβα που δεν εξερράγη εκτίθεται σήμερα στον ναό του Αγίου Τίτου. 3.
Απόρρητο γερμανικό έγγραφο που αναφέρεται στην εγκατάσταση λόχου σκαπανέων για
την κατασκευή οχυρωματικών έργων στο Τυμπάκι.
Για την κατασκευή του
αεροδρομίου οι κάτοικοι του Τυμπακίου εκδιώχθηκαν από τις εστίες τους, ο
οικισμός ισοπεδώθηκε σχεδόν ολοκληρωτικά και τα οικοδομικά υλικά
χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του αεροδιαδρόμου. Το νέο αεροδρόμιο
αποτέλεσε κέντρο ανεφοδιασμού για τον στρατό του Ρόμελ στη Βόρεια Αφρική:
μεταγωγικά αεροσκάφη απογειώνονταν και μετέφεραν νερό και τρόφιμα. Παράλληλα,
όμως, υπήρξε σύμβολο της ναζιστικής καταπίεσης και κέντρο καταναγκαστικής
εργασίας στην Κρήτη: σχεδόν 7.000 Κρητικοί επιστρατεύτηκαν με τη μέθοδο της
αγγαρείας, της υποχρεωτικής δηλαδή εργασίας.
Η νευραλγική θέση του
αεροδρομίου Τυμπακίου φαίνεται και από το ότι συγκαταλέχθηκε, από το αρχηγείο
της Βασιλικής Πολεμικής Αεροπορίας της Βρετανίας (RAF) στη Μέση Ανατολή, στους τέσσερις
στόχους που βομβαρδίστηκαν σε όλο τον ελληνικό χώρο τον Μάρτιο του 1942.
Μάλιστα, βομβαρδίστηκε πολλές φορές ακόμη, όπως μαρτυρούν βρετανικές και
αυστραλιανές εφημερίδες.
Ο ίδιος ο στρατάρχης
Ρόμελ, η «Αλεπού της Eρήμου»,
όπως είχε αποκληθεί για τις στρατιωτικές του ικανότητες, φαίνεται πως επισκέφθηκε
την Κρήτη τουλάχιστον δύο φορές (1942 και 1943) και θέλησε να μεταβεί στο
Τυμπάκι, προκειμένου να συντονίσει τον ανεφοδιασμό των στρατευμάτων του. Την
παρουσία του στην Κρήτη επιβεβαιώνουν αρκετές πηγές, μεταξύ των οποίων έγγραφα
από το Αρχείο της Ανεξάρτητης* Ομάδας Ανωγείων και άλλες δημοσιευμένες μελέτες,
μολονότι δεν συμφωνούν πάντα ως προς τις ημερομηνίες άφιξης του.
4. Εργάτες σκάβουν στο πλαίσιο καταναγκαστικής
εργασίας για την κατασκευή του αεροδρομίου. 5. Δημοσίευμα της εφημερίδας
«Πατρίς» (12/04/1957) για τα δυστυχήματα από τις νάρκες στο Τυμπάκι.
Το κτίριο στο οποίο
επρόκειτο να συσκεφθεί με τους επιτελείς του καταστράφηκε από βομβαρδισμό
βρετανικών αεροσκαφών. Ο Ρόμελ, όμως, στάθηκε τυχερός. Αποκαλυπτικά είναι τα
όσα αναφέρει ο Στυλιανός Ταβερναράκης: «[...] Η σύσκεψη [του Ρόμελ] με τους
αξιωματικούς του αεροδρομίου θα γινόταν στο σπίτι του γιατρού Τίτου
Χριστοδουλάκη, που οι Γερμανοί το χρησιμοποιούσαν σαν γραφεία της μονάδας των
και δεν το είχαν καταστρέψει. Η Αγγλική κατασκοπεία όμως εγνώριζε τα πάντα και
την καθορισμένη ώρα της σύσκεψης Αγγλικά αεροπλάνα βομβάρδισαν το σπίτι κι όλη
τη γύρω περιοχή. Το σπίτι καταστράφηκε και σκοτώθηκαν πολλοί Γερμανοί [...]. Ο
Ρόμελ, όμως, γλύτωσε ως εκ θαύματος, γιατί δεν είχε φθάσει ακόμα στο σπίτι κατά
την ώρα του βομβαρδισμού, επειδή το τζιπ που τον μετέφερε από τον Λαβύρινθο [η
μεγαλύτερη υπόγεια αποθήκη πυρομαχικών], όπου είχε πάει για επιθεώρηση των εκεί
πυρομαχικών, έπαθε βλάβη και καθυστέρησε μισή ώρα. Έτσι σώθηκε από βέβαιο
θάνατο [...]».
Σύμφωνα με μια άλλη
μαρτυρία, του Σταύρου Κατσαράκη, ο στρατάρχης δεν έφτασε στην ώρα του στο
Τυμπάκι όχι λόγω μηχανικής βλάβης, αλλά διότι έκανε στάσεις στη διαδρομή,
προκειμένου να επισκεφθεί γερμανικές μονάδες, όπως εκείνες στην Αυγενική και
στις Μοίρες.
6.
Χειρόγραφη επιστολή με την ημερομηνία άφιξης του Ρόμελ στην Κρήτη (26/11/1942),
η οποία όμως έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση. (Παραχώρηση του δημάρχου Ανωγείων και του Γ.
Καλογεράκη).
7. Αεροφωτογραφία του αεροδρομίου από τα Αμερικανικά Αρχεία.
Την ασφάλεια του Ρόμελ, ο
οποίος μετέβη οδικώς από το Ηράκλειο στο Τυμπάκι μαζί με τον φρούραρχο Αντρέ,
είχε αναλάβει ο αρχηγός της Γκεστάπο, Χάρτμαν, ο οποίος όμως δεν μπόρεσε να
προβλέψει τον βομβαρδισμό του κτιρίου. Την επόμενη ημέρα, ο Ρόμελ έφυγε για την
Αφρική. Εάν το εγχείρημα των συμμαχικών δυνάμεων (σε συνεργασία με τους
κρητικούς συνδέσμους τους) είχε στεφθεί με επιτυχία, ενδεχομένως να είχαν
αλλάξει πολλά στο μέτωπο του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Η ήττα των ναζιστικών
στρατευμάτων του Ρόμελ στο Ελ Αλαμέιν (τέλη του 1942) και η κατάρρευση του
μετώπου στη Βόρεια Αφρική οδήγησαν τις ναζιστικές αρχές στην απόφαση για άμεση
καταστροφή του αεροδρομίου Τυμπακίου, ώστε να μη χρησιμεύσει ως «πύλη εισόδου»
των συμμαχικών δυνάμεων στο νησί. Τα ναζιστικά στρατεύματα εγκατέλειψαν
οριστικά την περιοχή τον Σεπτέμβριο του 1944, ανατινάζοντας το αεροδρόμιο και
αφήνοντας πίσω ένα ναρκοπέδιο, με αποτέλεσμα δεκάδες κάτοικοι του Τυμπακίου και
των γύρω οικισμών να βρουν τραγικό θάνατο.
Με την απελευθέρωση, οι
κάτοικοι επέστρεψαν στον τόπο τους και εργάστηκαν σκληρά για την ανοικοδόμηση
του οικισμού. Με τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού, μια νέα κωμόπολη
δημιουργήθηκε, ενώ η καλλιέργεια των πρώιμων κηπευτικών εξασφάλισε την άνοδο
του βιοτικού επιπέδου που οδήγησε το Τυμπάκι, στα τέλη της δεκαετίας του 1970,
στην πρώτη θέση στο κατά κεφαλήν εισόδημα στην Ελλάδα.
* Ο Εμμανουήλ (Μάνος) Χαλκιαδάκης διδάσκει Ιστορία στο Πανεπιστήμιο
Κρήτης (ΠΤΔΕ). em.chalkiadakis@edc.uoc.gr
Το Τυμπάκι της Κρήτης ισοπεδώθηκε για να γίνει το
ναζιστικό αεροδρόμιο
Στο Τυμπάκι οι Γερμανικές
κατοχικές δυνάμεις αποφάσισαν – και το έκαναν πράξη – να κατασκευάσουν το
αεροδρόμιο, που θα χρησιμοποιούσαν για τις δικές τους επιχειρήσεις. Για το
σκοπό αυτό και διέταξαν την εκκένωση του Τυμπακίου, το Φεβρουάριο του 1942.
Συγκεκριμένα στις αρχές
Φλεβάρη 1942 οι Γερμανοί αποφασίζουν να κατασκευάσουν στο Τυμπάκι το μεγάλο
αεροδρόμιο (το μεγαλύτερο της Κρήτης) ως κέντρο ανεφοδιασμού και ενισχύσεων του
Γερμανού στρατηγού Έρβιν Ρόμελ. Διέταξαν τους κατοίκους να εκκενώσουν το χωριό
μέσα σε 15 μέρες και να εγκατασταθούν στα γύρω χωριά. Η συγκεκριμένη εκκένωση
ήταν η τραγικότερη εμπειρία των κατοίκων. Μέσα στο ελάχιστο αυτό χρονικό
διάστημα ήταν υποχρεωμένοι να μεταφέρουν ό,τι μπορούσαν στα γύρω χωριά, όπου
εγκαταστάθηκαν κάτω από άθλιες συνθήκες σε στάβλους, αποθήκες, χαλασμένα σπίτια
κ.λπ.
Οι ιερείς μετέφεραν όλες
τις εικόνες των εκκλησιών του χωριού στο Μοναστήρι της Καλυβιανής, για να μην
καταστραφούν.
Μετά την εκκένωση του
χωριού ανατίναξαν 1.312 σπίτια για τη διάνοιξη του αεροδρομίου. Απέμειναν 74
και κόπηκαν γύρω στις 8.000 ελαιόδεντρα. Λέγεται ότι οι Έλληνες εργολάβοι που
είχαν αναλάβει την κατασκευή του αεροδρομίου υπέδειξαν στους Γερμανούς την
ανατίναξη του χωριού, γιατί είχαν ανάγκη από πέτρες.
Δεν ανατινάχτηκαν δύο
εκκλησίες, του Αγίου Τίτου και εκείνη του Αγίου Πνεύματος. Τη μεγάλη εκκλησία
του Αγίου Τίτου τη χρησιμοποίησαν ως αίθουσα θεάτρου και τις υπόλοιπες δύο ως
αποθήκες πυρομαχικών.
Η μεγάλη εκκλησία
βομβαρδίστηκε, αλλά δεν καταστράφηκε. Μια βόμβα 400 λιβρών τρύπησε το θόλο και
καρφώθηκε στο δάπεδο της εκκλησίας, αλλά δεν εξερράγη. Οι Τυμπακιανοί το
θεώρησαν θαύμα.
Στη διάρκεια της Κατοχής
επιβλήθηκε υποχρεωτική σωματική εργασία στους κατοίκους του Τυμπακίου για τη
συντήρηση του αεροδρομίου. Υπολογίζεται ότι αγγαρεύτηκαν 3.500 εργάτες για δύο
συνεχόμενα χρόνια.
Το αεροδρόμιο Τυμπακίου
έγινε το μεγαλύτερο κέντρο καταναγκαστικής εργασίας στην Κρήτη. Η ζωή των
εργατών ήταν τραγική. Μόνο δουλειά, ξύλο και απειροελάχιστο συσσίτιο, τις
περισσότερες φορές άχρηστο. Για τους απείθαρχους υπήρχε η απομόνωση, τα
«σύρματα», όπου υφίσταντο φρικτούς ξυλοδαρμούς και βασανιστήρια, χωρίς τροφή
και νερό, κάτω από τη βροχή ή τον καυτό ήλιο. Εναντίον των εργατών οργίαζε ο
επικεφαλής της Γκεστάπο περιβόητος Σούμπερτ.
Από την άλλη πλευρά, το
αεροδρόμιο έγινε το μεγαλύτερο κέντρο παθητικής αντίστασης των Κρητικών. Οι
εργάτες το σαμποτάριζαν. Παράλληλα αναπτύχθηκε μέσα στο αεροδρόμιο ευρύ δίκτυο
αντικατασκοπίας. Τάχα ως εργάτες οι αντιστασιακοί αποτύπωναν τα έργα, τις
εγκαταστάσεις, τις αποθήκες καυσίμων και πυρομαχικών κ.λπ., τα μετέφεραν στους
Άγγλους μέσω ασυρμάτου, με αποτέλεσμα το αεροδρόμιο συχνά να υφίσταται σφοδρούς
βομβαρδισμούς.
Για τις ανάγκες του
αεροδρομίου και τους ανεφοδιασμούς του Ρόμελ σε πυρομαχικά οι Γερμανοί είχαν
κατατρυπήσει όλες τις λοφοκορφές του Τυμπακίου, μετατρέποντάς τες σε υπόγειες
αποθήκες, τις γνωστές «μπούγκες». Για τον ίδιο λόγο δημιούργησαν υπόγειο
σύστημα ανατινάξεων από τεράστιες βαθιές λακκούβες κατά μήκος της παραλίας του
Τυμπακίου, τις οποίες γέμισαν με νερό, προκειμένου να αποτρέψουν την αποβίβαση
των τανκς, τις περίφημες «μπόμπες», οι οποίες υπάρχουν σε αρκετά σημεία μέχρι
σήμερα.
Παράλληλα ναρκοθέτησαν όλη
τη μεγάλη παραλία από τον Κομμό μέχρι τον Κόκκινο Πύργο, προκειμένου να
αποτρέψουν τις συμμαχικές αποβάσεις στην περιοχή.
Σήμερα το Αεροδρόμιο
Τυμπακίου (συντομογραφία ICAO: LG54) είναι ένα στρατιωτικό αεροδρόμιο στο
Τυμπάκι του νομού Ηρακλείου, στην Κρήτη. Έχει χρησιμοποιηθεί επίσης για αγώνες
αυτοκινήτου αλλά ανήκει στην Πολεμική Αεροπορία. Η 138 Σμηναρχία Μάχης της
Πολεμικής Αεροπορίας έχει ως βάση της το αεροδρόμιο. Το αεροδρόμιο επίσης
διαθέτει αεροβοήθημα τύπου TACAN για τα αεροσκάφη. Διέθετε ακόμη έναν διάδρομο
διεύθυνσης 16/34 ο οποίος πλέον είναι κλειστός. Στο αεροδρόμιο
δραστηριοποιείται η Αερολέσχη Ηρακλείου "Τάλος", με Gliders KA-7,
KA-8 και πτήσεις υπερελαφρών αεροσκαφών τύπου Tucano.
Φωτογραφίες από το βιβλίο του κ.
Στυλιανού Ταβερναράκη, Οι αγώνες των Μεσαριτών στην Κρήτη, τ. Β', εκδόσεις
Αντίλαλος της Μεσαράς, Μοίρες 2004.
Πηγές
:
Minoan Wave
/ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2018
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου