Κ. Γραικιώτης : Σινεμά ο παράδεισος

Σινεμά ο παράδεισος

Όταν  πηγαίνετε στον κινηματογράφο για να παρακολουθήσετε μια γεμάτη ηχητικά εφέ σύγχρονη ταινία, θαυμάζετε με όλη σας την ειλικρίνεια τα κατορθώματα της κινηματογραφικής τέχνης, η οποία επιτυγχάνει με τόση τελειότητα ν’ αποδίδει, και τους λεπτότερους ακόμη ήχους: το μουρμούρισμα του ρυακιού, το θρόισμα των φύλλων, το φύσημα του άνεμου, κλπ. κλπ. Κι' έχετε δίκιο να θαυμάζετε... Όμως στην σημερινή εποχή όλα αυτά επιτυγχάνονται με την βοήθεια σύγχρονων μηχανημάτων και υπολογιστών που κάνουν θαύματα. Θα πρέπει να γνωρίζετε όμως ότι δεν ήταν  πάντα έτσι.

Θα σας γυρίσω λοιπόν πίσω σχεδόν εννενήντα χρόνια πίσω. Θα σας γυρίσω πίσω στα 1926, όταν η Warner Brothers παρουσίασε μία συσκευή (Vitaphone), η οποία έδινε τη δυνατότητα αναπαραγωγής μουσικής, μέσω ενός δίσκου που συγχρονιζόταν με την μηχανή προβολής της ταινίας. Βασισμένη σε αυτή τη νέα τεχνολογία, στα τέλη του 1927, κυκλοφόρησε η ταινία The Jazz Singer, η οποία αν και κατά το μεγαλύτερο μέρος της ήταν βουβή, υπήρξε η πρώτη που περιείχε διαλόγους. Φτάνοντας όμως στα μέσα της δεκαετίας του 1930 άρχισαν να παράγονται ταινίες που άφηναν εκστατικούς τους θεατές με την αληθοφάνειά τους.  Και είχαν δίκιο που θαύμαζαν αυτό τον όμορφο φανταστικό κόσμο και είμαι σίγουρος ότι θα τον θαύμαζαν ακόμα περισσότερο, αν γνώριζαν με τι αφάνταστα μέσα και με πόσα «τρυκ» κατορθώναν οι παράγωγοι των κινηματογραφικών ταινιών να επιτυγχάνουν τους ήχους που ακούγονταν. Γιατί οι περισσότεροι από αυτούς τους ήχους δεν ήταν αληθινοί. Ήταν τεχνητοί και προέρχονταν από εντελώς διαφορετικές πηγές, απ' εκείνες που φανταζόαν κάθε θεατής.

Άλλως τε, όταν ο ομιλών κινηματογράφος βρισκόταν ακόμα στα πρώτα του βήματα, οι, διάφοροι μηχανικοί παιδευόντουσαν και κοπίαζαν για να αποτυπώσουν τους πραγματικούς ήχους κάθε πράγματος απάνω στη φωνογραφική πλάκα. Έκαναν εκστρατείες ολόκληρες στα απόκρημνα βουνά και στις ερημιές, για ν' ανακαλύψουν ένα ρυάκι, που έτρεχε κελαρύζοντας ανάμεσα σε πετρούλες και σε χαλίκια κι' έκαναν γύρω τού ολόκληρη εγκατάσταση μηχανημάτων, για ν' απομονώσουν και ν' αποθανατίσουν το κελάρυσμα του. Όταν όμως γύριζαν πίσω στο στούντιο κι' έκαναν την εμφάνιση της ταινίας, αντί για το μελωδικό μουρμούρισμα τού ρυακιού ακουγόταν ένας σκληρός κρότος, σαν κι' αυτόν που προκαλεί ένα κάρο όταν τρέχει απάνω στο καλντερίμι.

Το ίδιο περίπου συνέβαινε με όλους σχεδόν τους κρότους. Ή «διμούτσουνη» τρομπόνα του ιππότη πρωταγωνιστή, όταν βροντούσε, αντί να συνταράξει το σύμπαν, ακουγόταν σαν αγιοβασιλιάτικο πιστολάκι. Το τρίξιμο ενός φύλλου χαρτιού αντηχούσε σαν να μετατόπιζε κανείς ολόκληρα φύλλα λαμαρίνας. Κι' έτσι οι δυστυχείς διευθυντές των κινηματογραφικών επιχειρήσεων βρισκόντουσαν σε απόγνωση.

Όμως στα μέσα της δεκαετίας του 1930 δεν άργησαν να αλλάξουν τα πράγματα. Η πικρή πείρα τους δίδαξε ότι έπρεπε ν' ακολουθήσουν άλλη μέθοδο κι' ο σινιόρ Ντελφίνο (J.D. Delfino), ένας Ιταλός μηχανικός, τους παρουσιάστηκε ως ο από μηχανής Θεός για να τους βγάλει από τη δύσκολη θέση. Έτσι, όταν ήταν απαραίτητο να ακουστή το κελάρυσμα του ρυακιού, από το στούντιο παράγγελναν:

«Ειδοποιήστε τον Ντελφίνο να φέρει λίγο τρεχούμενο νερό...»

Και σε λίγο εμφανιζόταν ο σινιόρ Ντελφίνο, κρατώντας στο χέρι του ένα περίεργο μηχανηματάκι, πολύπλοκο και παράξενο, ακατανόητο για όλο τον άλλο κόσμο, που αποτελείτο από κομμάτια φελλού δεμένα το ένα πάνω στ' άλλο, γύρω σ' έναν κύλινδρο. Ο μηχανικός γύριζε τον κύλινδρο, ένας ελαφρός θόρυβος ακουγόταν και όταν ο ήχος αυτός αποτυπωνόταν στην πλάκα η απομίμηση έβγαινε τέλεια. Ακόμα και το ζωηρότερο ακόμη ρυάκι δεν κελαρύζει με τόση αρμονία και ρυθμό. 

Όμως ας μεταφερθούμε και εμείς νοερά στα χρόνια εκείνα.

Ο Ντελφίνο ζει μέσα σ' έναν κόσμο από ήχους. Η μακροχρόνια πείρα κι' η εξάσκηση τον έκαναν να αναλύει και να διακρίνει και τους λεπτότερους ακόμη ήχους και να τους απομιμείται στην εντέλεια. Ενενήντα εννέα τοις εκατό οι ήχοι πού ακούγονται σε μια ομιλούσα ταινία της εποχής —εκτός φυσικά από τις φωνές των ηθοποιών— είναι τεχνητοί. Γιατί; Γιατί ξοδεύεται πάρα πολύς καιρός και άλλο τόσο χρήμα, για να μεταφερθούν τα μηχανήματα της φωνοληψίας και οι εκτελεστές της ταινίας εκεί όπου θα μπορούσε ν' αποτυπωθεί ο φυσικός ήχος. Γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις, ο ήχος αυτός, όταν ηχογραφείται στην πλάκα, γίνεται αγνώριστος. Και τέλος γιατί ο ήχος αυτός τις περισσότερες φορές σκεπάζει τις φωνές των εκτελεστών και δεν μπορεί κανείς να τον διακόψει όταν θέλει ν' ακουστεί ο διάλογος.

Στο διαμέρισμα του Τζόε Ντελφίνο, ο όποιος άρχισε να εργάζεται στην εταιρεία «Φόξ» λίγο καιρό μετά την επικράτηση του ομιλούντος κινηματογράφου, υπάρχουν τώρα πάνω από πέντε χιλιάδες μηχανήματα για την παραγωγή διαφόρων ήχων.

Το κύριο μέλημα του Ντελφίνο και των συναδέλφων του είναι η «αυθεντικότητα». Δεν ενδιαφέρονται μονάχα να' μιμηθούν έναν ορισμένο ήχο. Πρέπει να τον μιμηθούν ακριβώς όπως είναι.    Παραδείγματος χάριν, το σφύριγμα ενός Αγγλικού τραίνου διαφέρει πολύ από το σφύριγμα ενός Γερμανικού τραίνου. Και τα δυο αυτά σφυρίγματα διαφέρουν απολύτως από το σφύριγμα μιας Αμερικανικής ατμομηχανής. Κάθε στούντιο λοιπόν πρέπει να έχει στις αποθήκες του τις σφυρίχτρες από όλα τα τραίνα του κόσμου και να τις χρησιμοποίει καταλλήλως, αναλόγως του τόπου όπου διαδραματίζεται η σκηνή. Επίσης ο βαρύς βόμβος ενός επιβατικού αεροπλάνου με τρεις κινητήρες διαφέρει εντελώς από τον ξηρό κρότο πού κάνει ένα καταδιωκτικό αεροπλάνο. Ακόμη και ο ήχος των βημάτων ενός ανθρώπου που βαδίζει επάνω στην άσφαλτο είναι τελείως διαφορετικός από ενός άλλου, πού περπατάει επάνω στο χιόνι.

Πώς μπορεί όμως ν' αποτυπωθεί πραγματικά ο ήχος των βημάτων πάνω στο χιόνι, εφόσον το χιόνι πού χρησιμοποιούν στα στούντιο είναι καμωμένο από αλάτι, γύψο ή μπαμπάκι; Τα βήματα λοιπόν ενός ανθρώπου πού περπατάει επάνω σ' ένα τέτοιο υλικό κάνουν εντελώς διαφορετικό ήχο από εκείνου πού περπατάει πάνω στο αληθινό χιόνι., Ο Ντελφίνο όμως έλυσε το πρόβλημα, γεμίζοντας ένα μεγάλο σάκο με κόλλα του κολλαρίσματος ανακατεμένη με στύψη. Την ώρα λοιπόν πού ο ήρωας της ταινίας βαδίζει επάνω στο ψεύτικο χιόνι, ένας μηχανικός αθέατος πατάει επάνω στο σακί και παράγει τον ήχο πού χρειάζεται.

Μεγάλη σπουδαιότητα έχουν στα στούντιο οι μηχανές πού μιμούνται τον ήχο του άνεμου. Ο Ντελφίνο έχει οκτώ τέτοιες μηχανές στη διάθεση του, από τις όποιες κάθε μια χρησιμοποιείται για διαφορετικό σκοπό. Χάρις στις μηχανές αυτές, οι όποιες άλλωστε είναι απλούστατες, ο Ντελφίνο μπορεί να μιμηθεί το απαλό φύσημα της αύρας, το βουητό του ανέμου, το λυσσαλέο σφύριγμα του βοριά, την κοσμοχαλασιά της καταιγίδας.

Αυτά λοιπόν όλα συνέβαιναν τότε. Σήμερα τα πράγματα έχουν απλοποιηθεί και έχουν ριζικά αλλάξει καθώς από το σελουλόϊντ περάσαμε στην ψηφιακή εποχή H εξάπλωση της ψηφιακής τεχνολογίας επέφερε σχεδόν την απόλυτη χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών στον τομέα των οπτικοακουστικών τεχνών. Η βελτίωση της απόδοσης των ψηφιακών συστημάτων σήματος, εικόνας και ήχου οδήγησε στην δημιουργία ισχυρών αλλά και εύχρηστων εργαλείων, τα οποία τείνουν να θέσουν στο περιθώριο τις αναλογικές-παραδοσιακές τεχνικές επεξεργασίας εικόνας και ήχου. Όμως εμείς πάντα θα θυμόμαστε τους πρωτοπόρους της επεξεργασίας του ήχου με ιδιαίτερο θαυμασμό και εκτίμηση για την εφευρετικότητά τους και την εξαιρετική δουλειά που έκαναν με τα μέσα που διέθεταν.

Πηγές:

Εθνικός Κήρυξ Νέας Υόρκης : ΤΑ ΠΕΡΙΕΡΓΑ ΤΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΌΓΡΑΦΟΥ

Popular Mechanics 9 Σεπτ. 1944