Από τον ιστορικό Χάνδακα στα άγρια Αστερούσια

Από τον ιστορικό Χάνδακα στα άγρια Αστερούσια

Ένα χαλί από αμπέλια και ελιές απλώνεται λίγο μετά το κοσμοπολίτικο Ηράκλειο, καθώς οι λόφοι με τους παραδοσιακούς οικισμούς σε οδηγούν μέχρι τα βουνά του Νότου, που βυθίζονται στο πέλαγος.

Από τον Δαυίδ Κουτσογιαννόπουλο

Μόλις το πλοίο καβατζάρει τη νήσο Δία, εμφανίζεται μπροστά σου. Το Ηράκλειο απλώνεται με μεγαλοπρέπεια στη βόρεια ακτή, απαλλαγμένο πλέον από τα παλιά στερεότυπα της άναρχης οικιστικής δόμησης, καθώς κάθε χρόνο αποκαλύπτει όλο και περισσότερα από τα «διαμάντια» που κρύβει μέσα του. Κάθε χρόνο ομορφαίνει.

Από την κουβέρτα του πλοίου ήδη σε μαγνητίζει για μια πρώτη βόλτα ο Κουλές καθώς υψώνει τα χρυσά του τείχη στα δυτικά του λιμανιού. Το ενετικό φρούριο που προστάτευε εδώ και αιώνες την είσοδο του λιμανιού είναι το πιο αναγνωρίσιμο σύμβολο της πόλης και πλέον, μετά και τα έργα συντήρησης, φιλοξενεί διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Ο Κουλές είναι το μικρό αδελφάκι των εντυπωσιακών ενετικών τειχών του Χάνδακα, στη σκιά των οποίων κινείται ο πιο όμορφος, μεγάλος περίπατος στην πόλη.

Με μήκος 7 χιλιομέτρων, ο Χάνδακας, το μεγαλύτερο οχυρωματικό έργο της Μεσογείου, σε καλεί να χαθείς μέσα του, καθώς αγκαλιάζει ημικυκλικά την Παλιά Πόλη του Ηρακλείου. Προμαχώνες, στοές, μικρά οχυρά και εντυπωσιακές πύλες, πυριτιδαποθήκες και σημεία μεγάλης ιστορικής και πολιτιστικής αξίας απλώνονται στα πόδια της τάφρου: Η πύλη του Αγίου Γεωργίου, ή πύλη Λαζαρέτο, με την τούρκικη κρήνη του Χανιαλή, η μικρή πύλη Βιτούρι, η πύλη Βηθλεέμ, η στοά Μακάσι, ο προμαχώνας Μαρτινέγκο όπου βρίσκεται ο τάφος του Νίκου Καζαντζάκη κ. ά.

Και όποιος μιλάει ακόμα για το άναρχο άστυ του Ηρακλείου, καλά θα κάνει να περπατήσει στην οδό 25ηδ Αυγούστου, τον πεζόδρομο που ξεκινάει από το ενετικό λιμάνι και φτάνει μέχρι την πλατεία των Λιονταριών, περνώντας δίπλα από τα σημαντικότερα μνημεία και τα τελευταία όμορφα νεοκλασικά κτίρια της πόλης.

Ένα δίκτυο περιπάτων

Ο πεζόδρομος της 25ης Αυγούστου σάς οδηγεί σε ένα από τα στολίδια της πόλης του Ηρακλείου, τον μεγαλόπρεπο Άγιο Τίτο, την αλλοτινή ιστορική μητρόπολη της Επισκοπής Κρήτης. Ο βυζαντινός ναός με τα υπέροχα βιτρό στα παράθυρα, που μετατράπηκε σε καθολικό ναό τα ενετικά χρόνια και σε τζαμί κατά την τουρκοκρατία, ήταν το σπίτι της «θαυματουργής» εικόνα της Παναγίας της Μεσοπαντίτισσας που τώρα βρίσκεται στη Βενετία.

Μπείτε στα στενά που σας οδηγούν στη πλατεία Θεοτοκόπουλου, απέναντι από τον Άγιο Τίτο, εκεί όπου παλιότερα υπήρχε το κατεδαφισμένο πλέον Μέγαρο του Αντιναυάρχου των Βενετών, η καρδιά της διοίκησης του ενετικού Ηρακλείου. Πολύ κοντά βρίσκεται και η Λότζια, το πιο όμορφο κτίριο της πόλης που υπήρξε χώρος συγκέντρωσης των Ενετών ευγενών.

Μόλις φτάσατε στα διάσημα Λιοντάρια, με το περίφημο σιντριβάνι, τμήμα ενός παλιού υδραγωγείου και κέντρο της πόλης του Ηρακλείου. Από εδώ ξεκινούν ακτινωτά και άλλοι ενδιαφέροντες περίπατοι. Στα ανατολικά η πύλη του Αγίου Γεωργίου και η πλατεία Ελευθερίας και στα δυτικά η Αγία Αικατερίνη. Λίγο πιο νότια βρίσκεται η πλατεία Κορνάρου με την υπέροχη κρήνη Μπέμπο με το ακέφαλο άγαλμα της ρωμαϊκής περιόδου και δίπλα της το Σεμπίλι, ένα οθωμανικό κυκλικό κτίριο με καγκελωτά παράθυρα που σήμερα φιλοξενεί έναν παραδοσιακό καφενέ.

Στην πόλη στεγάζονται και πολλά από τα πιο σημαντικά μουσεία του νησιού, αλλά και της Ελλάδας που πρέπει οπωσδήποτε να επισκεφθείτε: από το καινούργιο Αρχαιολογικό Μουσείο μέχρι τη Δημοτική Πινακοθήκη του Αγίου Μάρκου και από το θαυμάσιο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και το Μουσείο της Άγιας Αικατερίνης μέχρι το κοντινό στην πόλη Cretaquarium, το Ηράκλειο δεν σταματά να σε εκπλήσσει με τις εικόνες του.

Παρακάντια και δρόμοι του Νότου

Τέμενος, Πεδιάδα και Μαλεβίζι αγκαλιάζουν τη πόλη του Ηρακλείου και συναποτελούν την ιστορική Παρακάντια, δηλαδή την «παρά του Χάνδακα» περιοχή κατά τους Ενετούς. Οι χαρακτηριστικοί ήρεμοι λόφοι με τους αμπελώνες και τους ελαιώνες της κρητικής γης απλώνονται σε όλο τον ορίζοντα και ανάμεσα τους ένα πυκνό δίκτυο από δρόμους που κατευθύνονται προς τα νότια διακόπτεται από δεκάδες μικρούς γραφικούς οικισμούς.

Με ορόσημο το «προφίλ του γέροντα», ή αλλιώς την κορυφογραμμή του Γιούχτα, ο δρόμος σας οδηγεί στις Αρχάνες με τις περίφημες κληματαριές, τις πολλές πηγές και τα σπαράγματα των αρχαίων μεγαλείων. Ένας οικισμός που έπειτα από πολυετείς προσπάθειες επανέκτησε τον παραδοσιακό του χαρακτήρα. Κοντά στις Αρχάνες βρίσκονται τα αρχαία ανάκτορα και οι μινωικοί θολωτοί τάφοι, ενώ αξίζει κανείς να ανέβει στον Γιούχτα για να βρεθεί στο μινωικό ιερό της Κορυφής και στην Ανεμοσπηλιά, αλλά και να θαυμάσει τη θέα προς την υπόλοιπη Κρήτη. Λίγο πιο νότια στον Προφήτη Ηλία βρίσκονται τα ερείπια του Castello Temene, ή Κανλί Καστέλι, του κάστρου που έδωσε το όνομα στην περιοχή του Τεμένους.

Στα δυτικά οι δρόμοι μετά τις όμορφες Βούτες και τον Άγιο Μύρωνα οδηγούν στο μικρό χωριό της Πυργούς με τους παλιούς πύργους και τα όμορφα καλντερίμια. Ακόμα νοτιότερα ακολουθούν οι Ασίτες με τα αρχαία ρωμαϊκά λουτρά και το διάσημο μοναστήρι Γοργολαΐνη, του 13ου αιώνα. Ο δρόμος γυρνάει προς τα βόρεια και περνώντας από τον Κρουσώνα αγκαλιάζοντας τους βορειοανατολικούς πρόποδες του Ψηλορείτη εισέρχεστε στο Μαλεβίζι. Μια στάση στην Τύλισο με το προελληνικό όνομα που διακρίνεται για τα όμορφα παλιά σπίτια, τις ρούγες και τον αρχαίο οικισμό επιβάλλεται.

Η διαδρομή ανάμεσα στους λόφους του Μαλεβιζίου είναι ειδυλλιακή και κάθε λίγο ξεπετάγονται παλιά αλώνια, μινωικές αγροικίες και εγκαταλελειμμένα χωριά μέχρι που φτάνετε στο Φόδελε, τον τόπο καταγωγής του μεγάλου προδρόμου της μοντέρνας τέχνης, Δομήνικου Θεοτοκόπουλου.

Στη σκιά του Ψηλορείτη

Πάλι προς τα νότια και με ορόσημο το μεγάλο βουνό της Κρήτης η διαδρομή περνάει από το Μονοφάτσι και κατευθύνεται προς την πεδιάδα της Μεσαράς. Μια παράκαμψη του δρόμου σας οδηγεί στο απόκοσμο εγκαταλελειμμένο χωριό του Ράφτη και περνώντας δίπλα από τα υπολείμματα του υδραγωγείου της Γόρτυνας φτάνετε σε μία από τις σημαντικότερες και αρχαιότερες πόλεις της Ελλάδας. Με συνεχή κατοίκηση από τη νεολιθική εποχή, η Γόρτυνα ακόμα διασώζει μέσα της σημαντικά κτίρια που ενώνουν τους αιώνες, όπως το ρωμαϊκό Ωδείο, τον παλαιοβυζαντινό ναό του Αγίου Τίτου, το ιερό των αιγυπτιακών θεοτήτων, το αρχαϊκό Πύθιο, την Ακρόπολη με τις οχυρώσεις και την νεκρόπολη.

Ο δρόμος συνεχίζει προς τα δυτικά και περνώντας από τις Μοίρες με την πλούσια πεδιάδα της Μεσαράς φτάνει κανείς σε μια ακόμα μεγάλη πολιτεία των Μινωιτών, τη Φαιστό. Από εδώ η διαδρομή φτάνει μέχρι το Τυμπάκι, τη μεγάλη κωμόπολη της επαρχίας Πυργιωτίσσης με την τεράστια παραλία και τον μεγάλο ρύακα του Γεροπόταμου. Αξίζει να επισκεφθεί κανείς το εντυπωσιακό Μουσείο Κρητικής Εθνολογίας κοντά στους Βώρους, λίγο πριν συνεχίσει προς τα νότια με προορισμό τα διάσημα Μάταλα.

Μαγικά δειλινά σε διάσημες παραλίες

Όσοι έχουν περάσει από τα Μάταλα λένε καταρχήν ότι εδώ συναντά κανείς το πιο ειδυλλιακό ηλιοβασίλεμα της χώρας. Το μικρό παλιό ψαροχώρι και αρχαίο επίνειο της Γόρτυνας κατά τη ρωμαϊκή περίοδο είναι πλέον ένας από τους δημοφιλέστεροι προορισμούς της Κρήτης. Διάσημα ως ο αγαπημένος προορισμός των απανταχού χίπις του '60 και του 70, τα Μάταλα διακρίνονται για την όμορφη παραλία τους και τις παρακείμενες σπηλιές στους χρυσόχρωμους ψαμμιτικούς βράχους που σε αρχαίες εποχές υπήρξαν τάφοι αλλά και κατοικίες.

Ένα μικρό μονοπάτι νότια από την παραλία σας οδηγεί στην υπέροχη παραλία της Κόκκινης Άμμου που είναι γνωστή ως η αγαπημένη των γυμνιστών, ενώ λίγα χιλιόμετρα βορειότερα απλώνεται η απέραντη παραλία του Κομμού, εκεί που μπορείς να βρεθείς κάτω από μια ομπρέλα, δίπλα σε ένα μπαρ ή εκατοντάδες μέτρα μακριά από τον επόμενο ταξιδιώτη. Αγαπημένος προορισμός των ελεύθερων κατασκηνωτών, στην παραλία του Κομμού σώζονται ακόμα τα ερείπια της μεγάλης πόλης του αρχαίου Κομμού, επινείου της Φαιστού. Το ηλιοβασίλεμα πίσω από τις νήσους Παξιμάδια είναι μοναδικό. Προσοχή στις φωλιές από τις θαλάσσιες χελώνες καρέτα-καρέτα, καθώς η παραλία είναι ένας από τους σπουδαιότερους τόπους αναπαραγωγής αυτού του σπάνιου ζώου.

Παίρνοντας τον ηπειρωτικό δρόμο που ανεβαίνει στον Σίβα και συνεχίζει πάλι προς τα νότια εισέρχεστε σε μία από τις πιο άγριες και όμορφες περιοχές της Κρήτης. Οι δρόμοι φτάνουν μέχρις ένα σημείο και μετά πρέπει να περπατήσετε για να μπείτε σε δύο υπέροχα φαράγγια που καταλήγουν σε παραλίες. Πρώτα το μεγαλύτερο και πιο γνωστό Αγιοφάραγγο. Το φαράγγι πήρε το όνομα του από τους ερημίτες που ασκήτευσαν εδώ ανά τους αιώνες. Σύμφωνα με τον θρύλο, τριακόσιοι ερημίτες ζούσαν εδώ σε συνθήκες απόλυτης απομόνωσης και συναντιόνταν μόνο μία φορά τον χρόνο στη σπηλιά Γουμενόσπηλιο. Λίγο πιο δυτικά βρίσκεται το Μάρτσαλο με τα ερημητήρια της Ιεράς Μονής Οδηγήτριας στην αρχή του και τις μικρές συστάδες από τις σπάνιες φοινικιές του Θεόφραστου στις πλαγιές. Ανατολικά του Μάρτσαλου ένας χωματόδρομος φτάνει στον πιο άγνωστο όρμο Βαθύ με τη μικρή παραλία, ιδανική «αγκαλιά» αν προτιμάτε την απομόνωση.

Η αποθέωση του χωματόδρομου

Στην περιοχή από τα Μάταλα και το ακρωτήριο Λίθινο μέχρι και τον όρμο Τσούτσουρο στα ανατολικά δεσπόζουν τα Αστερούσια Ορη που κινούνται παράλληλα με τη θάλασσα δημιουργώντας μια απότομη ακτογραμμή γεμάτη φαράγγια και δυσπρόσιτες αλλά μαγευτικές παραλίες. Οι δρόμοι δύσκολοι και γεμάτοι φουρκέτες, πολλοί από αυτούς χωματόδρομοι, αλλά όλοι καταλήγουν σε κάποιο εντυπωσιακό σημείο.

Από τα Πηγαϊδάκια ο δρόμος καταλήγει στους Καλούς Λιμένες, τον όρμο που λέγετε πως προσάραξε ο Απόστολος Παύλος κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς τη Ρώμη. Εδώ βρίσκεται και ο αρχαίος οικισμός της Λασαίας που τα ερείπια του έχουν γίνει ένα με τα βότσαλα της παραλίας. Ο δρόμος συνεχίζει παραλιακά αλλά είναι καλύτερα να γυρίσετε στα Αστερούσια γιατί το βουνό κρύβει πολλά μυστικά.

Κοντά στον Άγιο Κύριλλο και πριν από το Αντισκάρι βρίσκεται η Ιερά Μονή Απεζανών. Ο δρόμος συνεχίζει προς τον Νότο και μετά από μια σειρά από ακαλαίσθητα θερμοκήπια φτάνει στα Πλατιά Περάματα και στην παραλία των Κυργιών. Από εδώ η πορεία κατευθύνεται παραλιακά προς τον Λέντα αλλά και πάλι ο καλύτερος τρόπος για να έρθεις είναι από τα άγρια Αστερούσια καθώς θα περάσεις δύο από τα ομορφότερα παλιά χωριά της περιοχής, τη Μιαμού και τον Κρότο, με τα χαρακτηριστικά παλιά στενά σοκάκια.

Κορφές που σβήνουν στο πέλαγος

Ο κεντρικός δρόμος που περνάει από τη Μιαμού καταλήγει σε ένα από τα πιο γαλήνια ησυχαστήρια της Νότιας Κρήτης, τον Λέντα (από το αρχαίο Λεβήν), ο οποίος ήκμασε στα ελληνορωμαϊκά χρόνια ως ιερή πόλη του Ασκληπιού. Στο ακρωτήριο του Κεφαλά δεσπόζει ο μεγάλος βράχος που κατά τον θρύλο έδωσε και το όνομά του στη περιοχή. Ο βράχος που μοιάζει με λιοντάρι (Λάβι στα φοινικικά) ήταν ένα από τα λιοντάρια που έσερνε την άμαξα της Ρέας.

Στην παραλία του Δυσκού συγκεντρώνονται και αρκετοί ελεύθεροι κατασκηνωτές, ενώ τέσσερα χιλιόμετρα πιο ανατολικά βρίσκεται ο περίφημος Τράφουλας, μια απομονωμένη παραλία στην έξοδο ενός μικρού και στενού φαραγγιού ακριβώς πάνω στο Ακρωτήριο του Τράχουλα που αξίζει να περπατήσετε. Ακόμα πιο ανατολικά απλώνεται η μεγάλη παραλία Τρυπητή που και αυτή βρίσκεται στο τέλος ενός φαραγγιού και στην οποία φτάνει κανείς εύκολα μέσω ενός χωματόδρομου.

Η εκδρομή σας στη νότια ακτογραμμή μέχρι και τη Μονή Κουδουμά γίνεται καλύτερα με πλοιαράκι από τον Λέντα, καθώς οι χωματόδρομοι είναι δύσκολοι, γεμάτοι απότομες στροφές. Εντούτοις αξίζει κανείς να φτάσει μέχρι τη Βασιλική και από εκεί να καταλήξει, μέσω των Λουκιών, στα Καπετανιανά, ένα από τα ομορφότερα χωριά της Κρήτης.

Με όνομα ένδοξο που κρατάει από την παραδοσιακή καταγωγή μεγάλων πολεμιστών (καπεταναίων), το χωριό είναι χτισμένο σε ένα φυσικό μπαλκόνι με θέα προς το Λιβυκό και την οξύληκτη κορυφή του Κόφινα να δεσπόζει στα ανατολικά.

Ο απότομος Κοφινάς

Ο Κοφινάς, που φτάνει στα 1.280 μέτρα, είναι η ψηλότερη κορυφή των Αστερουσίων η οποία πέφτει απότομα στη θάλασσα σε μια ευθεία απόσταση 1,5 χλμ. Ένας δρόμος σας οδηγεί προς τα ψηλά, απ' όπου θα πρέπει να περπατήσετε, αν δεν έχετε προβλήματα υψοφοβίας, σε ένα μονοπάτι για να φτάσετε στη κορυφή. Εκεί βρίσκεται το αρχαίο Ιερό της Κορυφής και εκεί θα απολαύσετε μία από τις ομορφότερες θέες της Κρήτης.

Στα πόδια του βουνού, πάνω στη θάλασσα, βρίσκεται και η διάσημη Μονή Κουδουμά. Αφιερωμένη στην Παναγία, η μονή γιορτάζει στις 15 Αυγούστου και αξίζει κανείς να βρεθεί εκεί αυτήν τη μέρα, καθώς πλήθος κόσμου κατεβαίνει από την προηγουμένη στην παραλία και περνάει τη βραδιά. Από εδώ ένα μικρό μονοπάτι σας οδηγεί στο σπήλαιο του Αγίου Αντωνίου με το μικρό εκκλησάκι στο εσωτερικό του σπηλαίου και με τις γούρνες που μαζεύουν νερό από τους σταλακτίτες το οποίο θεωρείται άγιασμα από τους ντόπιους.

Η διαδρομή πάνω στα άνυδρα Αστερούσια συνεχίζεται προς τα ανατολικά φτάνοντας σε ένα μικρό και εύφορο οροπέδιο στο οποίο είναι χτισμένοι οι Παράνυμφοι που σαν επίνειο στο Λιβυκό έχουν τον παραθαλάσσιο οικισμό των Τριών Εκκλησιών.

Το βουνό ηρεμεί σιγά σιγά και όλα στα Αστερούσια κινούνται παράλληλα με την ακτογραμμή. Στα ηπειρωτικά απλώνονται ο ένας μετά τον άλλο μικροί οικισμοί: Πρινιάς, Μουρνιά, Εθιά, Αχεντριάς και στα παράλια τα φαράγγια διαδέχονται τις παραλίεδ: το Περιβολιανό φαράγγι με την παραλία Καμινάκι, η απρόσιτη από την ξηρά παραλία του Αλυκέδρου, η Μονή του Αγίου Νικήτα στο ακρωτήριο Γεράνι, ο οικισμός της Αγίας Παρασκευής με την ομώνυμη παραλία και, τέλος, ο Τσούτσουρος με τη μεγάλη παραλία και το μικρό λιμάνι με τις ψαροταβέρνες.

ΣΤΑ ΑΡΧΑΙΑ ΚΡΗΤΙΚΑ ΔΑΣΗ

Οι εικόνες στους νότιους πρόποδες του Ψηλορείτη μοιάζουν να παραπέμπουν σε κάποια άλλη πιο ηπειρωτική περιοχή της Ελλάδας. Χείμαρροι που καταλήγουν σε μια λίμνη και λίγο πιο πάνω ένα από τα σημαντικότερα δάση τη: Ευρώπης. Κοντά στον Ζαρό βρίσκεται η υπέροχη, μικρή τεχνητή λίμνη Ζαρού, ή αλλιώς λίμνη Βοτόμου, με την πλούσια βλάστηση στις όχθες και τους όμορφους χώρους αναψυχής.

Από εδώ ξεκινάει ένα πανέμορφο μονοπάτι που μετά από 5 χλμ. φτάνει σε ένα μνημείο της φύσης: το δάσος του Ρούβα. Η διαδρομή ξεκινάει από τη Μονή Αγίου Νικολάου Ζαρού και εισέρχεται στο ομώνυμο φαράγγι. Λίγο μετά θα αντικρίσετε τα πρώτα μεγάλα δέντρα του δάσους του Ρούβα.

Πρόκειται για το πιο παρθένο και υγιές δάσος της Κρήτης που διατηρεί ακόμα τη φυσιογνωμία που χαρακτήριζε τα βουνά της νήσου από τα αρχαία χρόνια.

Το πρινοδάσος του Ρούβα είναι το μεγαλύτερο σε έκταση πρινοδάσος της Ευρώπης φτάνοντας τα 30.000 στρέμματα, με εντυπωσιακά αιωνόβια δέντρα που έχουν ξεφύγει από τη θαμνώδη μορφή του είδους.

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ