Junius - Ιούνιος - Ιούνης

Junius - Ιούνιος - Ιούνης

Των Στράτου Θεοδοσίου & Μάνου Δανέζη

Επικ. καθηγητών Αστροφυσικής του Τμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο ΙΟΥΝΙΟΣ ήταν ο τέταρτος μήνας του αρχικά δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου. Στη συνέχεια, στο αναμορφωμένο από τον Νουμα Πομπίλιο ημερολόγιο, κατέλαβε την έκτη θέση, την οποία διατηρεί έκτοτε, με διάρκεια 30 ημερών.

Κατά την παράδοση, οφείλει την ονομασία του στη σύζυγο του θεού Jupiter (Δια), θεά Juno (Ηρα), προστάτρια του οίκου και του γάμου, στην οποία ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος. Οι Ρωμαίοι λάτρευαν τη θεά με δύο μορφές: ως Juno Lanuvina και ως Juno Regina. Ως προστάτιδα του γάμου έφερε την προσωνυμία Pronuba, που αποδίδεται ως Γαμήλια. Ήταν επίσης η προστάτιδα των τοκετών (ομόλογος της αρχαιοελληνικής Ειλείθυιας) και, αρχικά, η θεά της Σελήνης, με την προσωνυμία Lucina, από το lux (= φως). Ιερές ημέρες της ήταν οι ημέρες της νέας Σελήνης και της πανσελήνου, δηλαδή οι Καλένδες και οι Ειδοί.

Κατά μία άλλη εκδοχή, ο Ιούνιος πήρε το όνομα του από τον Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο, τον πρώτο Υπατο (Consul) της Ρώμης, ο οποίος ανέτρεψε τον βασιλιά Ταρκύνιο τον Υπερήφανο (510 π.Χ.), εγκαθιδρύοντας τον θεσμό της υπατείας και θεμελιώνοντας τη δημοκρατία στη Ρώμη.

Τον Ιούνιο, πιθανώς στις 14, οι γυναίκες της Ρώμης γιόρταζαν τα Matralia, εορτή της Λευκοθέας (mater Matuta), θεάς της πρωίας.

Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος πρότεινε αργότερα να μετονομασθεί ο Ιούνιος σε Γερμανικό (Germanicus), αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε.

Ο Ιούνως έχει στην Ελλάδα πολλές λαϊκές ονομασίες, που αναφέρονται είτε στη σχέση του με τις εποχές είτε στις αγροτικές εργασίες που σχετίζονται μ' αυτόν. Συνήθως αναφέρεται ως Πρωτόλης ή Πρωτογιούλης, δηλαδή πρώτος μήνας και αρχή του καλοκαιριού. Είναι ο μήνας του θερισμού, από τις κορυφαίες στιγμές του γεωργικού βίου:

«Αρχές του θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή».

Βέβαια, η εποχή του θερισμού ποικίλλει ανάλογα με το κλίμα και, φυσικά, τη θερμοκρασία, τη σύσταση του εδάφους και τον χρόνο της σποράς. Στα πεδινά της πατρίδας μας ο θερισμός γίνεται συνήθως τον Ιούνιο, που γι' αυτό ονομάζεται θεριστής. Όμως στα ορεινά (και πιο -ψυχρά) μέρη, θεριστής είναι ο Ιούλιος, που για τους πεδινούς είναι ο Αλωνάρης, ενώ, αντίστοιχα, για τους ορεινούς Αλωνάρης είναι ο Αύγουστος.

Σχεδόν σε κάθε μέρος της Ελλάδας ο Ιούνιος έχει από μία ιδιαίτερη ονομασία: Αλυθτσατσής στην Κάλυμνο, Pινιαστής στην Πάρο, Ορνιαστής στην Ανδρο και Απαρνιαστής αλλού - όλες προερχόμενες από τον «ερινασμό» ή «ορνιασμό», δηλαδή την τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων συκιών με ερινεούς ή ορνούς, δηλαδή με καρπούς άγριας συκιάς. Στα Γρεβενά αναφέρεται ως Κερασάρης, ενώ στον Πόντο ως Κερασινός, επειδή τον μήνα αυτό ωριμάζουν τα κεράσια.

Θερινό ηλιοστάσιο

Το λιοτρόπι

Η μέτρηση του χρόνου και ειδικότερα ο υπολογισμός του έτους βασίζεται στην ετήσια τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο ή στη «φαινόμενη» ετήσια τροχιά του Ήλιου γύρω από τη Γη. Η τροχιά αυτή, που δημιουργεί τη διαδοχική εναλλαγή των εποχών του έτους, έχει τέσσερα καθοριστικά σημεία, τα οποία ανά δύο καθορίζουν τις ισημερίες και τις τροπές (ηλιοστάσια): την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου, τη φθινοπωρινή ισημερία στις 22 Σεπτεμβρίου, το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου, και το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 22 Δεκεμβρίου. Στις ημερομηνίες αυτές από τα πανάρχαια χρόνια είχαν καθιερωθεί σπουδαίες γιορτές σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Σήμερα οι Ευρωπαίοι γιορτάζουν με μεγαλοπρέπεια μόνον το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου, επειδή συμπίπτει με την εποχή της καλοκαιρίας, που πρακτικά επιτρέπει τον μαζικό υπαίθριο εορτασμό. Τη χρονική αυτή περίοδο συμβαίνει η μεγαλύτερη μέρα του έτους, καθώς ο Ήλιος -στον τροπικό του Καρκίνου- αλλάζει πορεία και τρέπεται πάλι από το βόρειο στο νότιο ημισφαίριο. Την ημέρα αυτή σ' ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη υπάρχει το έθιμο ν' ανάβουν φωτιές για να υποδηλώσουν την πίστη στον φωτοδότη και ζωοδότη Ήλιο, ώστε αυτός να συνεχίσει τη φωτεινή πορεία του.

Στις 21 Ιουνίου, λοιπόν, συμβαίνει η θερινή τροπή του Ήλιου, το θερινό ηλιοστάσιο, το «λιοτρόπι» όπως το λέει ο λαός, με τη μεγαλύτερη μέρα του έτους. Η πανάρχαια αυτή γιορτή συνδυάζεται και γιορτάζεται με τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη, «Τ' αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη», στις 24 του μηνός, καθώς και με το αρχαιοελληνικό έθιμο του Κλήδονα. Από τη γιορτή του θερινού ηλιοστασίου, το λιοτρόπι, ο Ιούνιος έχει πάρει την ονομασία Λιοτρόπης. Επίσης ονομάζεται Αϊ-γιαννίτης (Σωζόπολις-Ανατολική Ρωμυλία) και Αγιογιαννίτης, από τη μεγάλη γιορτή του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου (Γενέθλιον) στις 24 του μηνός, που, συνδυαζόμενη με τη θερινή τροπή του Ήλιου, κατέχει ξεχωριστή θέση στο λαϊκό εορτολόγιο. Αυτό έγινε από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, όταν η Εκκλησία θέλησε να εξαλείψει τις παγανιστικές γιορτές. Τοποθετώντας τη γέννηση του Ιωάννη του Πρόδρομου στις 24 Ιουνίου, ο Ιησούς έπρεπε να γεννηθεί, όπως αναφέρουν τα Ευαγγέλια, έξι μήνες αργότερα, στις 25 Δεκεμβρίου, στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Μ' αυτόν τον τρόπο, αφομοιώθηκαν τα Σατουρνάλια και, τα Dies Natalis Invictis Solis -Γενέθλια του Ανίκητου Ήλιου- αφιερωμένα στη γέννηση του θεού Μίθρα. Και, βέβαια, τόσο η σύλληψη του Πρόδρομου, όσο και εκείνη του Ιησού τοποθετήθηκαν στις αντίστοιχες ισημερίες -φθινοπωρινή ισημερία (22 Σεπτεμβρίου) για τον Ιωάννη, εαρινή ισημερία (25 Μαρτίου) για τον Ιησού- εναρμονισμένα με τις αντίστοιχες γεννήσεις, εννέα μήνες μετά, στις 24 Ιουνίου και στις 25 Δεκεμβρίου. Η 21η Ιουνίου, όταν ο Ήλιος δεσπόζει μεγαλοπρεπής στο βόρειο ημισφαίριο, καθιερώθηκε ως γιορτή της Μουσικής, ένας εορτασμός που τείνει να γίνει πανευρωπαϊκός.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Στράτου Θεοδοσίου-Μάνου Δανέζη, Η Οδύσσεια των ημερολογίων, Αθήνα 1995.

Των ίδιων, Μετρώντας τον άχρονο Χρόνο. Ο χρόνος στην Αστρονομία, Αθήνα 1994.

ΣΚΙΡΟΦΟΡΙΩΝ

ΑΤΤΙΚΟΣ ΜΗΝ

O Σκιροφοριών είναι ο δωδέκατος μήνας στο αττικό ημερολόγιο, ο οποίος στην Αθήνα σηματοδοτούσε το τέλος του έτους. Σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας τελευταίος μήνας του χρόνου θεωρούνταν ο Ποσειδεών Ήταν αφιερωμένος στην Αθηνά Σκιράδα και αντιστοιχεί με το χρονικό διάστημα 24 Μαΐου-22 Ιουνίου. (Για το Εθνικό Κήρυκα 18 'Ιουνίου—16 'Ιουλίου

Σημαντικότερη γιορτή αυτό το μήνα ήταν τα Σκιροφόρια προς τιμήν της Αθηνάς Σκιράδος, του Φυταλμίου Ποσειδώνα, καθώς και των Ελευσινίων Δήμητρας και Κόρης. Πραγματοποιούνταν τη δωδέκατη μέρα του μήνα, δυο μέρες πριν από τα Διιπόλεια ή Βουφόνια, προς τιμήν του Πολιέως Διός.

Επίσης, στις 22 του μήνα τελούνταν τα Αρρηφόρια ή Ερσηφόρια προς τιμήν της Αθηνάς Πολιάδας, που αποκαλούνταν επίσης Έρση.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΜΗΝΟΣ ΙΟΥΝΙΟΥ.

Η ονομασία του μηνός τούτου επήγασεν εκ της λατινικής λέξεως Juno (Ήρα) ή εκ του ονόματος Juniores (νέοι) ίσως προς τιμήν των νέων (in Honorem juniorum). Αριθμείται ως τέταρτος μην κατά το υπό του Ρωμύλου συνταχθέν μηνολόγιον και αντιστοιχεί προς τον υπό των αρχαίων Σκιροφοριώνα, αριθμούντα κατ' εκείνους ημέρας 29. Τον μήνα τουτον oι παλαιοί παρίστανον ως νεανίαν με καλάθιον όπωρών εις τον βραχίονα και αετόν εις την αριστεράν χείρα, ενώ εις την δεξιάν κρατεί το σημείον του καρκίνου εις το οποίον εμβαίνει ο ήλιος την 10—22 κατά το θερινόν  ηλιοστάσιον.

ΩΡΟΣΚΟΠΙΟΝ ΙΟΥΝΙΟΥ 

Ο κατά τον μήνα τούτον γεννώμενος άνήρ, έσται γενναίος, ριψοκίνδυνος, εραστής του κυνηγίου ουχί όμως και του ωραίου φύλου. Την γυναίκα θα διακρίνη η δυστροπία, αλλά συνάμα και η φιλευσπλαχνία.

Πως να γνωρίζετε, και να διαλέξετε το πρόσωπον που  θα, συμμερισθώ την ζωήν σας.

Οι άνδρες που εγεννήθησαν τον Ιούνιον θα κάμουν καλά να μένουν άγαμοι, διότι ο χαρακτήρ των επιρρεπής εις φιλονεικίας αι οποίαι ταράσσουν την  ησυχίαν  των  δύο  συζύγων.

Εάν, εν τούτοις, θέλουν να δοκιμάσουν την τύχην με κάποιαν ελπίδα να γίνουν ευτυχείς σύζυγοι, πρέπει να διαλέξουν γυναίκα όχι πολύ ωραίαν, η οποία να μή  έχη πολλάς αξιώσεις.

Η τοιαύτη σύντροφος της εκλογής των τους κάμνει ευτυχείς και υπερήφανους συζύγους. Προτιμότερον δι' αυτούς είναι να μη πάρουν γυναίκα  γεννηθείσαν  τον  Μάρτιον.

Εάν οι άνδρες που εγεννήθησαν τον Ιούνιον είναι ελάχιστα καμωμένοι δια τον γάμον, αι γυναίκες όμως που είναι υπό την επήρρειαν του «Καρκίνου» δεν λησμονούν ότι η Ήρα «η Προστάτις» αυτών, προήδρευεν εις τον γάμον,  κατά την μυθολογίαν.

Η ευφυία των τας βοηθεί να κρύπτουν τα ελαττώματα των. Γίνονται προ  παντός  γυναίκες  του καθήκοντος και εξαίρετοι οΙκοδέσποιναι.

Φέρονται πάντοτε με περίνοιαν, διακρίνουν το καλόν από το κακόν, το δίκαιον από το άδικον και με την εχεμύθειαν των αποφεύγουν πολλάς θλίψεις.

Η εκλογή εκείνου, ο οποίος θα γίνη σύζυγος των, είναι ολίγον δύσκολος δι' αυτάς· εν πάση όμως περιπτώσει, πρέπει να πεισθούν ότι είναι τυχηραί και ότι εκ τύχης ανεκάλυψαν θησαυρόν. Πρέπει να εκλέγουν κατά προτίμησιν άνδρα έξυπνον μεν, αλλά όχι και με πολλήν θέλησιν.

Συμβουλαί δι' όσους εγεννήθησαν κατ' αυτόν: 

«Κοντά στη θέλησι χρειάζεται και η επιμονή» 

Πηγές:

• ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

• Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

• Από τον «Καζαμία» του 1937 του ΕΘΝΙΚΟΎ ΚΗΡΥΚΑ της Νέας Υόρκης, ΗΠΑ