Ένα γραφικό νησάκι χωρίς όνομα

Ένα γραφικό νησάκι χωρίς όνομα

Τα Ιωάννινα είναι η μία από τις δύο παραλίμνιες πόλεις της Ελλάδας (η άλλη είναι η Καστοριά). Μια πόλη που παραμένει μια από τις πιο γοητευτικές πρωτεύουσες της Ελλάδας. Δεν είναι μόνο το παραλίμνιο φυσικό τοπίο που την περιβάλλει αλλά και η πολυσήμαντη κληρονομιά με επιρροές κυρίως από την Ανατολή αλλά και από τη Δύση που έχει σφραγίσει με ανεξίτηλα σημάδια κάθε γωνιά της παλιάς πόλης, αφήνοντα ένα ιδιαίτερο αποτύπωμα στα γυρίσματα των καιρών.

Η πόλη είναι συνδεδεμένη με ένα θρυλικό όνομα. Αυτό του Αλή Πασά Τεπελενλη του περιβόητου πασά, τουρκαλβανικής καταγωγής που ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα. Οι περισσότεροι μελετητές τον παρομοιάζουν με στυγνό, αιμοδιψή τύραννο και ίσως έχουν με το μέρος τους την επιβεβαίωση της Ιστορίας. Κάποιοι άλλοι, πιο ψύχραιμοι ίσως ιστορικοί, χωρίς να απενοχοποιούν τον φιλόδοξο, βίαιο και απρόβλεπτο χαρακτήρα του, θεωρούν ότι η παρουσία του και η ιστορική του δράση λειτούργησε ως καταλύτης σε μια εποχή έντασης και ακροτητών, όπου τα πάντα κυοφορούσαν την ιδέα της μεγάλης εθνικής εξέγερσης. Όπως και να έχει, ίχνη απ' την πολυτάραχη αυτή περίοδο είναι ακόμη και σήμερα ορατά στα Ιωάννινα του 21ου αιώνα!

Η παραλιακή ζώνη, κυρίως όμως το τμήμα της διαμορφωμένης προκυμαίας, ο Μόλος, απ' όπου φεύγουν τα πλοιάρια για το Νησί, αλλά και το τμήμα των τειχών που βλέπουν τη λίμνη.  

Το νησάκι της λίμνης είναι το μοναδικό κατοικημένο νησί λίμνης στον κόσμο χωρίς όνομα και ένα από τα δυο κατοικημένα νησιά λίμνης στην Ελλάδα (το άλλο είναι ο Άγιος Αχίλλειος Πρεσπών).  

Ένα νησί ολόκληρο ένας πευκόφυτος βράχος, που η έκτασή του δεν ξεπερνά τα 200 στρέμματα,  με έναν παραδοσιακό ηπειρώτικο οικισμό, φτιαγμένο από πέτρα, στη μέση μιας λίμνη, τα νερά της οποίας πρέπει καθημερινά να διασχίσουν οι κάτοικοι του νησιού. Ο πληθυσμός του είναι σύμφωνα με την πιο πρόσφατη επίσημη απογραφή, δηλαδή αυτήν του 2011, 219 κάτοικοι. Το μέγιστο υψόμετρο του είναι 520 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας ή 59 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης. Το μέγιστο μήκος του είναι 800 μέτρα και το πλάτος του 500 μέτρα. Η δυτική του πλευρά είναι βαλτώδης ενώ το υπόλοιπο τμήμα του είναι βραχώδες και δασωμένο στο μεγαλύτερο μέρος του.

Στη λιλιπούτεια ενδοχώρα και στις ακτές του, χτισμένα το ένα δίπλα στο άλλο σχεδόν, επτά βυζαντινά και μεταβυζαντινά μοναστήρια σχηματίζουν μια μοναστική πολιτεία αιώνων, που είναι και η τρίτη μεγαλύτερη στην Ελλάδα, μετά το Άγιο Όρος και τα Μετέωρα. Αλλά για αυτά θα μιλήσουμε παρακάτω.

Το νησάκι είναι στη μέση μιας λίμνης γεμάτης από θρύλους και παραδόσεις.

Στη λίμνη αυτή πνίγηκε η κυρά Φροσύνη από το ζηλιάρη Αλή Πασά.  Μήλον της ερωτικής έριδος μεταξύ ενός Έλληνα, του γιου του Αλή Πασά και του ίδιου του Αλή Πασά, η Φροσύνη λέγεται πως αρπάχτηκε από τον μουσουλμάνο άρχοντα –μαζί με αρκετές ακόμη Ελληνίδες για να… θολώσει τα νερά- και κατέληξε πνιγμένη στην λίμνη.

Τα πλοιάρια, με πολύ συχνά δρομολό­για, αναχωρούν από τον Μόλο για το Νησί που δεσπόζει στη βορειανατολική άκρη της λίμνης. Βέβαια μη φανταστείτε κανένα υπερπόντιο ταξίδι με φουρτούνες. Με το που θα μπείτε στο πλεούμενο και θα δείτε την προκυμαία να ξεμακραίνει στον ορί­ζοντα, φτάσατε κιόλας!

Τα καραβάκια ξεκινούν από το μόλο κάτω από το Κάστρο των Ιωαννίνων και στο μόλις 10 λεπτών ταξίδι το βλέμμα του επισκέπτη είναι στραμμένο αποκλειστικά στη θέα του κάστρου και στους ψηλούς μιναρέδες, μέχρι να εντοπίσει τον τόπο που θα τον αιχμαλωτίσει ολοκληρωτικά.

Το καραβάκι αράζει στη μικρή αποβάθρα, που είναι γεμάτη ψαρόβαρκες και δίχτυα, καθώς η βασική ασχολία των κατοίκων είναι το ψάρεμα.

Ο νησιώτικος παραδοσιακός οικισμός θα σας καλωσορίσει με τα ταβερνάκια του και τα θεόρατα δέντρα του να στολίζουν τη μικρή αποβάθρα. 

Στα χρόνια του Αλή πασά οι Νησιώτες είχαν εξασφαλίσει το αποκλειστικό δικαί­ωμα ψαρέματος στη λίμνη, οργανώνοντας την ασχολία αυτήν με τη μορφή της συντεχνίας. Παράλληλα, ανέπτυξαν, με τη δημι­ουργία οικοτεχνιών, την καλαθοπλεκτική και τη ναυπηγική, οργανώνοντας έναν ι­διότυπο λιμναίο οικισμό που όμοιος του δεν υπήρξε στην Ελλάδα. Το 1968 το Νησί χαρακτηρίστηκε τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και η δόμηση του ελέγχθηκε.

Το στενό δρομάκι, ένα πέτρινο καλντερίμι που ξεκινά από την αποβάθρα διασχίζει κατά μήκος τον οικισμό θα σας φέρει μετά από σύντομο, ευχάριστο περπάτημα στην κεντρική πλατεία, το Μπακαλιώ όπως ονομάζεται, με τα παραδοσιακά καφενεία. Από εκεί γραφικά ασβεστωμένα δρομάκια  οδηγούν στις μονές του νησιού.

Στη βορειοανατολική άκρη του νησιού υπάρχει οικισμός με 110 σπίτια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, ανάμεσά τους και το πατρικό του Κάρολου Παπούλια.

Οι ντόπιοι πιστεύουν ότι οι πρώτοι κάτοικοι του νησιού ήρθαν από τη Μάνη, κάτι που, ωστόσο, δεν έχει τεκμηριωθεί.

Επίσης, ευρήματα μαρτυρούν μια πρώτη ένδειξη ζωής την Εποχή του Χαλκού.

Το Νησάκι γνώρισε περίοδο ακμής κατά το 13ο αι., όταν ιδρύθηκε το Δεσποτάτο της Ηπείρου και  ανεγέρθηκαν τέσσερις μονές. Αργότερα, το 16ο αι., χτίζονται άλλες δύο, με αποτέλεσμα να αποτελεί προπύργιο του βυζαντινού μοναστικού βίου, καθώς η πνευματική και καλλιτεχνική δραστηριότητα συνεχίστηκε αδιατάρακτη όλα τα χρόνια. Η παρακμή έρχεται με τον Αλή πασά, που καταπατά την περιουσία των μοναστηριών και επιβάλλει βαριά φορολογία στους κατοίκους. Αυτές οι δύο ενέργειές του είχαν ως αποτέλεσμα το Νησάκι να ερημώσει μέχρι το 1822, οπότε, με την πτώση του Αλή πασά, οι κάτοικοι επιστρέφουν. 

Στα βορειοανατολικά του οικισμού, στα κελιά της μονής του Αγίου Παντελεήμονα, λει­τουργεί το μοναδικό στο είδος του Μουσείο Προεπαναστατικής Περιόδου. Εδώ παρου­σιάζονται σπάνια αντικείμενα όπως σκεύη εποχής, επίσημα έγγραφα του Αλή πασά, κοσμήματα και χαλκογραφίες. Επίσης περιλαμβάνει μια μεγάλη συλλογή που συνδέεται με τη διεκδίκηση των Ελλήνων για ελευθερία κατά την επανάσταση του 1821. Εδώ εκτίθενται μαχαίρια, εγχειρίδια, πιστόλες, παλάσκες και σπάθες. Σε μια από τις σπάθες, που κατασκευάστηκε στις 6 Οκτωβρίου του 1817, υπάρχει εγχάρακτη αφιέρωση ενός πατέρα, του Χαρίτου Ζώη, που τη χάρισε στον γιο του Σταμάτη με την προτροπή να προφυλάσσεται από τον Ιμπραήμ. Υπάρχουν, ακόμη, ασημένια  φυλαχτά, πιάτα, κανάτια από την Ελλάδα και το εξωτερικό και ένα όμορφο ζευγάρι γαλλικών αγαλματιδίων όπου είναι εμφανής η φιλελληνική τάση της εποχής.

Σε αυτό το μοναστήρι φυλακίστηκε ο Αλή πασάς μετά την αποτυχημένη αποστασία του από την Υψηλή Πύλη και την τελική επικράτηση των στρατευμάτων του σουλτάνου.

Ένας θρύλος μιλά για την ύπαρξη ενός υπόγειου τούνελ που υποτίθεται ότι οδηγεί από το νησάκι στην πόλη των Ιωαννίνων, ενώ τους θρύλους και τους μύθους του νησιού συντηρούν και τα εκθέματα, που προαναφέραμε, στο κτίσμα της μονής του Αγίου Παντελεήμονα, όπου δολοφονήθηκε ο Αλή Πασάς, και το οποίο έχει διαμορφωθεί σε ένα παραδοσιακό λαϊκό γιαννιώτικο σπίτι που φιλοξενεί διάφορα αντικείμενα της καθημερινής ζωής παλαιότερων εποχών.

Την προσοχή τραβά ο πίνακας που απεικονίζει την παράδοση του κεφαλιού του Αλή Πασά στον σουλτάνο αλλά στον χώρο θα δεις και προσωπογραφίες και σκηνές από τη ζωή του Αλή, τις οποίες έφτιαξαν περιηγητές που είχαν επισκεφτεί την αυλή του.

 Οι περισσότεροι επισκέπτες εντυπωσιάζονται με το άνοιγμα στο πάτωμα από όπου θεωρείται πως πέρασε η σφαίρα που σκότωσε τον Αλή Πασά.

Στο Νησί δεν κυκλοφορούν οχήματα και ο μόνος θόρυβος που διαταράσσει την ηρεμία και την ησυχία του περιβάλλοντος είναι αυτός από τις μηχανοκίνητες βάρκες, το μοναδικό μεταφορικό μέσο των Νησιωτών. Έτσι ο επισκέπτης θα πρέπει να γνωρίζει πως εδώ όλες οι μετακινήσεις γίνονται με τα πόδια.

Περιφερειακά της νησίδας υπάρχει μονοπάτι που προσφέρεται για έναν υπέροχο περίπατο δίπλα στην ακρολιμνιά, ανάμεσα σε συστάδες θαλερών δέντρων.

Η μικρή αυτή, πανέμορφη, στεριά που «κολυμπά» μέσα στη λίμνη Παμβώτιδα έχει και άλλους λόγους να υπερηφανεύεται, αφού εδώ βρίσκονται μερικά από τα σημαντικότερα βυζαντινά μοναστήρια της Ηπείρου! Ανάμεσα τους ξεχωρίζουν η μονή Αγίου Νικολάου Φιλανθρωπινών. Οι αξιόλογες τοιχογραφίες στο εσωτερικό του καθολικού εντυπωσιάζουν για τον εικονογραφικό τους πλούτο, αλλά και τη σπάνια -για την ορθόδοξη αγιογραφία- θεματολογία τους, καθώς απεικονίζουν τους αρχαίους φιλοσόφους να συζητούν για την παρουσία του Θεού σε οίκο της Αθήνας!

Στις μέρες μας το νησάκι αποτελεί αυτόνομη κοινότητα με δημοτικό σχολείο και νηπιαγωγείο. Ο οικισμός του είναι επίσημα ανακηρυγμένος παραδοσιακός οικισμός καθώς μεταξύ άλλων είναι χτισμένος ακολουθώντας ευλαβικά την παραδοσιακή ηπειρώτικη αρχιτεκτονική με τις χαρακτηριστικές στέγες από σχιστόλιθο. Γι αυτό άλλωστε θεωρείται ως ένας αγαπημένος τουριστικός πόλος έλξης τουριστών από διάφορα μέρη του κόσμου.

Πηγές:

ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ : ΣΤΗΝ ΑΓΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΜΑΓΙΚΗΣ ΠΑΜΒΩΤΙΔΑΣ

https://el.wikipedia.org/wiki/Νησί_Ιωαννίνων

https://www.perfectreader.net/το-μοναδικό-κατοικημένο-νησί-λίμνης-σ/

https://www.maxmag.gr/politismos/mousia/to-moyseio-ali-pasa-kai-epanastatikis-periodoy/

https://www.orthodoxianewsagency.gr/ieres-mones/to-kastro-tis-orthodoksias-sti-limni-ton-ioanninon-to-simantikotero-metavyzantino-monastiri-deite-to-vinteo/