H εξέγερση της Τιενανμέν

Πλήθη φοιτητών προσπαθούν να σπάσουν τον αστυνομικό κλοιό και να περάσουν στην πλατεία Τιενανμέν κατά τη διάρκεια μιας δημοκρατικής διαδήλωσης, στις 4 Ιουνίου 1989.

H εξέγερση της Τιενανμέν

Το χρονικό των γεγονότων, που το Πεκίνο θα ήθελε να ξεχάσει

Σαν σήμερα το κινεζικό κομμουνιστικό καθεστώς γράφει μια από τις πιο μαύρες σελίδες της ιστορίας του. Πρόκειται για τη λεγόμενη, «σφαγή της Πλατείας Τιενανμέν» με τον μεγάλο και άγνωστο μέχρι σήμερα αριθμό θυμάτων.

Την άνοιξη του 1989, περισσότεροι από ένα εκατομμύριο Κινέζοι φοιτητές και εργάτες κατέλαβαν την πλατεία Τιενανμέν του Πεκίνου στην πιο μαζική πολιτική διαμαρτυρία στην κομμουνιστική ιστορία της Κίνας. Το κινεζικό καθεστώς μετά από μια μικρή περίοδο ανοχής αποφασίζει να θέσει τέρμα στις διαδηλώσεις που κρατούσαν έξι εβδομάδες βγάζει τον στρατό με τανκς στους δρόμους της κινεζικής πρωτεύουσας με εντολή να ανοίξει πυρ εναντίον των συγκεντρωμένων στην Πλατεία Τιεν Αν Μεν. Οι διαδηλώσεις καταστέλλονται με τη σφαγή της 3ης και 4ης Ιουνίου.

Μέχρι σήμερα οι κινεζικές αρχές φροντίζουν με δρακόντεια μέτρα λογοκρισίας να εξαφανίζουν την όποια δημόσια αναφορά από την βαμμένη με αίμα σελίδα αυτή της ιστορίας της Κίνας. Δεν απαγορεύονται μόνο τα σχόλια  από τους συγγενείς των θυμάτων και τους υπόλοιπους απλούς πολίτες της χώρας αλλά η απαγόρευση αφορά τους πάντες στην Κίνα.

Οι δηλώσεις αξιωματούχων για τα γεγονότα αυτά είναι σπάνιες, σαν το Πεκίνο να προσπαθεί να σβήσει όχι μόνο από τον δημόσιο διάλογο, αλλά και από τη συλλογική μνήμη τα όσα συνέβησαν.

Οι προσπάθεια όμως αυτή γύρισε μπούμεραγκ το 2019 εξαιτίας μια προκλητικής δήλωσης του υπουργού Άμυνας που προσπάθησε να υπερασπιστεί την τότε βιαιότητα του καθεστώτος με μια δήλωση που άφησε άναυδους τους πάντες. «Η ένοπλη καταστολή ήταν πολιτικά ορθό μέτρο» είπε και αιφνιδίασε τους πάντες αναγνωρίζοντας- ακόμη και υπερασπιζόμενος- το γεγονός ότι η ένοπλη καταστολή όντως συνέβη και δεν μπορεί να σβήσει από την ιστορία.

Αξίζει τώρα  να θυμηθούμε το χρονικό των δραματικών γεγονότων: 

15 Απριλίου: Όλα άρχισαν με τον θάνατο του Χου Γιαομπάνγκ. Ο πρώην επικεφαλής του Κομμουνιστικού Κόμματος και ηγετική φυσιογνωμία του μεταρρυθμιστικού κινήματος πεθαίνει από καρδιακή προσβολή σε ηλικία 73 ετών. Πολίτες αρχίζουν να συγκεντρώνονται στην πλατεία για να θρηνήσουν. Εκφράζουν όχι μόνο τη θλίψη τους για το θάνατο του Χου, αλλά και την δυσφορία τους για την ανακοπή των μεταρρυθμίσεων.

20 Απριλίου: Δεκάδες χιλιάδες βρίσκονται πια συγκεντρωμένοι στην πλατεία, ενώ οι διαδηλώσεις επεκτείνονται σε μεγάλες πόλεις και πανεπιστήμια ανά την κινεζική επικράτεια. Φοιτητές, εργαζόμενοι ακόμη και μερίδα αξιωματούχων ζητούν περισσότερη ελευθερία και ένα τέλος στον αυταρχισμό. Τα αιτήματα αυτά συνοδεύονται από διαμαρτυρίες για τον υψηλό πληθωρισμό, τους χαμηλούς μισθούς και το μεγάλο πρόβλημα της στέγασης.

22 Απριλίου: Η τελετή στη μνήμη του Χου στην πλατεία Τιενανμέν παρακολουθείται από εκατοντάδες χιλιάδες συγκεντρωμένους  κόντρα στις προειδοποιήσεις των αρχών ότι κινδυνεύουν με σκληρή τιμωρία. Μία λίστα αιτημάτων προωθείται στον πρωθυπουργό Λι Πενγκ, ο οποίος και την απορρίπτει άμεσα.

26 Απριλίου: Στην κρατική Εφημερίδα του Λαού δημοσιεύεται άρθρο γνώμης υπό τον τίτλο «Η αναγκαιότητα για μία ξεκάθαρη στάση κατά της αναταραχής», στο οποίο οι διαδηλωτές κατηγορούνται ευθέως για προσπάθεια υπονόμευσης και ανατροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος. Το άρθρο τροφοδοτεί περαιτέρω την οργή της κοινής γνώμης.

4 Μαΐου: Μαζικές διαδηλώσεις λαμβάνουν χώρα σε τουλάχιστον πέντε μεγάλες πόλεις και για πρώτη φορά ακούγεται και το αίτημα για Δημοκρατία. Οι διαδηλώσεις συμπίπτουν με την 70η επέτειο κινήματος διανοουμένων που ήθελε μία πιο δυνατή Κίνα.

13 Μαΐου: Εκατοντάδες φοιτητές αρχίζουν απεργία πείνας στην Τιενανμέν ζητώντας πολιτική μεταρρύθμιση, ενόψει και της επίσκεψης του Σοβιετικού ηγέτη, Μιχαήλ Γκομπαρτσόφ.

15 Μαΐου: Ο Γκορμπατσόφ πραγματοποιεί επίσημη επίσκεψη στο Πεκίνο. Θα διεξαχθεί η πρώτη σινο-σοβιετική Σύνοδος μετά από ένα  διάστημα 30 ετών, με στόχο να μπει τέλος στην εχθρότητα των δύο κρατών. Οι διαδηλώσεις αναγκάζουν την κυβέρνηση να ακυρώσει τα σχέδια υποδοχής του Σοβιετικού ηγέτη στην κεντρική πλατεία.

19 Μαΐου: Ο Ζάο Ζιγιάνγκ επισκέπτεται την πλατεία και απευθύνει έκκληση για συμβιβασμό. Συνοδεύεται από τον σκληροπυρηνικό Λι Πενγκ και τον Γουέν Τζιαμπάο. «Ήρθαμε πολύ αργά» φέρεται να είπε τότε ο Ζάο, που ήταν υπέρμαχος των μεταρρυθμίσεων. 

20 Μαΐου: Επιβάλλεται στρατιωτικός νόμος και ο στρατός αρχίζει να κινείται προς το κέντρο του Πεκίνου. Οι πολίτες προσπαθούν να τον μπλοκάρουν, στήνοντας οδοφράγματα. Οι στρατιώτες φέρεται να έχουν λάβει αρχικά εντολή να μην ανοίξουν πυρ.

2 Ιουνίου: Ύστερα από συνεχιζόμενες διαδηλώσεις το Κομμουνιστικό Κόμμα εγκρίνει την εντολή για βίαιη καταστολή της «αντι- επαναστατικής εξέγερσης».

3 Ιουνίου: Το απόγευμα εκείνη της ημέρας τα τανκς κατευθύνονται στο κέντρο του Πεκίνου. Μία πλημμυρίδα ανθρώπων ξεχύνεται στους δρόμους για να τα σταματήσει. Ο στρατός ανοίγει πυρ με πυροβόλα όπλα σκοτώνοντας και τραυματίζοντας πολλούς άοπλους πολίτες. Η νύχτα βάφεται με αίμα.

4 Ιουνίου: Σοκ, θρήνος και κυρίως οργή επικρατεί μετά την μεγαλύτερη αιματοχυσία, που έζησε η κινεζική πρωτεύουσα υπό κομμουνιστικό καθεστώς. Η κυβέρνηση χαιρετίζει τη μεγάλη νίκη του στρατού. 

5 Ιουνίου. Το Πεκίνο βρίσκεται υπό τον πλήρη έλεγχο των στρατιωτικών δυνάμεων. Αλλά ένας πολίτης είναι αποφασισμένος να αψηφήσει την στρατιωτική εξουσία. Το περιστατικό αυτό που περιγράφεται παρακάτω φέρεται ότι συνέβη στη βόρεια πλευρά της πλατείας Τιεν Αν Μεν και διήρκεσε περίπου 3,5 λεπτά. Το άτομο στεκόταν στη μέση της Λεωφόρου απέναντι σε μια ίλη αρμάτων μάχης. Φορούσε λευκό πουκάμισο, μαύρα παντελόνια και κρατούσε σακούλες αγορών. Καθώς η φάλαγγα των αρμάτων σταμάτησε, ο άντρας έκανε μια χειρονομία με το δεξί του χέρι προς το προπορευόμενο άρμα. Το άρμα αντέδρασε προσπαθώντας να αλλάξει την πορεία του και να τον προσπεράσει, ωστόσο αυτός άλλαξε την θέση του έτσι ώστε να συνεχίσει να το εμποδίζει με το σώμα του. Το άρμα τελικά έσβησε την μηχανή του και τα υπόλοιπα άρματα της ίλης έπραξαν το ίδιο. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα δε συνέβη τίποτα, καθώς η κατάσταση βρισκόταν σε αδιέξοδο.

Έχοντας σταματήσει την πορεία των αρμάτων, ο διαδηλωτής ανέβηκε πάνω στο προπορευόμενο και έσκυψε κοντά στην οπή του οδηγού του όπου και φάνηκε σαν να προσπαθούσε να απευθυνθεί στο πλήρωμα εντός. Κατόπιν σκαρφάλωσε στον πύργο του τανκ, και ενώ ακούγονταν ριπές όπλων στη γύρω περιοχή, είχε συνομιλία λίγων δευτερολέπτων με ένα μέλος του πληρώματος που βγήκε από την καταπακτή του πύργου. Μετά το τέλος της συζήτησης ο άντρας κατέβηκε από το τανκ και έκανε χειρονομίες στα άρματα να αποχωρήσουν. Τα άρματα έβαλαν μπροστά τις μηχανές τους και ξεκίνησαν να προχωρούν με ταχύτητα. Τότε ο διαδηλωτής τοποθέτησε ξανά το σώμα του μπροστά από το πρώτο άρμα το οποίο σταμάτησε αμέσως.

Σύντομα εμφανίστηκαν δύο άντρες με γαλάζια ένδυση οι οποίοι αποτράβηξαν τον διαδηλωτή και εξαφανίστηκαν μαζί του εντός του πλήθους. Μετά την απομάκρυνση του τα άρματα συνέχισαν την πορεία τους. Οι αυτόπτες μάρτυρες δεν είναι βέβαιοι για το ποιοι ήταν αυτοί που τον απομάκρυναν, με τις εκτιμήσεις να αναφέρουν πως ήταν προσωπικό της κινεζικής κυβέρνησης ή πως ήταν τυχαίοι περαστικοί.

Πάρα πολύ λίγα είναι γνωστά για την ταυτότητα του ατόμου ή του πληρώματος του πρώτου άρματος μάχης και τι απέγιναν μετά. Σύντομα μετά το περιστατικό, αναφέρθηκε από βρετανική εφημερίδα τάμπλοϊντ πως ονομαζόταν Ουάνγκ Ουεϊλίν (王维林) και ήταν ένας 19χρονος σπουδαστής ο οποίος αργότερα αντιμετώπισε κατηγορίες για πολιτικό χουλιγκανισμό και απόπειρα υπονόμευσης μελών του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού. Ωστόσο ο ισχυρισμός αυτός δεν βρίσκεται σε συμφωνία με την εσωτερική αλληλογραφία του Κομμουνιστικού  Κόμματος της Κίνας όπου αναφέρεται πως δεν μπόρεσαν να βρουν ποιός ήταν ο διαδηλωτής. Η άποψη αυτή υποστηρίχτηκε από το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με έδρα το Χονγκ Κονγκ το οποίο υποστήριξε ότι απέκτησε πρόσβαση στα έγγραφα αυτά. Στα έγγραφα επίσης εμφανίζεται ένα μέλος του κόμματος να λέει «Δεν μπορούμε να τον βρούμε. Μάθαμε το όνομα του από τους δημοσιογράφους. Κάναμε ελέγχους μέσω υπολογιστών αλλά δεν μπορούμε να τον βρούμε ανάμεσα στους νεκρούς ή τους φυλακισμένους».

Πολλές θεωρίες αναπτύχθηκαν έκτοτε σχετικά με την ταυτότητα του ατόμου. Σύμφωνα με μία από αυτές, η οποία στηρίζεται στην μαρτυρία ενός βοηθού του προέδρου Νίξον, ο άντρας αυτός εκτελέστηκε 14 ημέρες αργότερα. Άλλες πηγές αναφέρουν πως εκτελέστηκε λίγους μήνες αργότερα, ενώ άλλοι πίστευαν πως παρέμεινε αόρατος και εξακολουθούσε να ζει στο Πεκίνο.

Ο Ζιάνγκ Ζεμίν, τότε γενικός γραμματέας του κόμματος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας και μετέπειτα πρόεδρος, σε μια συνέντευξη που παραχώρησε το 1990 σε αμερικανικό τηλεοπτικό μέσο ρωτήθηκε σχετικά με το τι απέγινε το πρόσωπο αυτό. Ο Ζεμίν, ο οποίος έδινε την συνέντευξη μέσω διερμηνέα, απάντησε αρχικά στα κινεζικά λέγοντας : «Δεν μπορώ να επιβεβαιώσω το κατά πόσο αυτός ο νέος άντρας που αναφέρατε συνελήφθη ή όχι» και κατόπιν συμπλήρωσε μιλώντας στα αγγλικά «Νομίζω ποτέ δεν σκοτώθηκε (I think never killed)». Η κυβέρνηση της Κίνας κατόπιν προέβαλε το περιστατικό ως παράδειγμα του ανθρωπισμού που διαπνέει τον στρατό της χώρας καθώς ο διαδηλωτής δεν συνεθλίβη από το άρμα. Αργότερα σε  συνέντευξη του το 2000 και πάλι σε αμερικανικό μέσο, απαντώντας στο ίδιο ερώτημα, ο Ζεμίν είπε «Δεν συνελήφθη ποτέ», και κατόπιν συμπλήρωσε, «Δεν ξέρω που είναι τώρα». Παράλληλα τόνισε με έμφαση πως το άρμα σταμάτησε και δεν συνέθλιψε τον νεαρό.

Έρευνα αμερικανικού τηλεοπτικού μέσου ανέφερε πως η νέα γενιά των Κινέζων δεν φαίνεται γνωρίζει καλά ή δεν γνωρίζει καν για την εξέγερση στην Τιέν Αν Μεν, εξ αιτίας της κυβερνητικής προπαγάνδας κατά τα χρόνια που ακολούθησαν. Άλλωστε οι φωτογραφίες από τα γεγονότα είναι απαγορευμένες στην Κίνα. Όταν κάποιοι φοιτητές του πανεπιστημίου του Πεκίνου είδαν φωτογραφίες που τους έδειξαν οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι, κατά τα φαινόμενα εμφανίστηκαν να εκπλήσσονται και να έχουν πλήρη άγνοια. Μπορεί ακόμα και ο πρωταγωνιστής του γεγονότος εάν ζεί να μην γνωρίζει ούτε και ο ίδιος την διεθνή έκταση που πήρε το γεγονός ακριβώς  λόγω της κυβερνητικής προπαγάνδας στην Κίνα.

Κατά την διάρκεια, αλλά και μετά από τις διαδηλώσεις στην πλατεία, οι δυνάμεις καταστολής ήταν εχθρικές προς τους ξένους δημοσιογράφους και κατάσχεσαν και κατέστρεψαν όλα τα φιλμ που μπορούσαν να βρουν, ενώ μέσω στρατιωτικού νόμου. Η φωτογράφιση γεγονότων έγινε ποινικό αδίκημα το οποίο επέσυρε μακρόχρονη φυλάκιση.

Στις 3 Ιουνίου, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι θεώρησαν πως οι διαμαρτυρίες είχαν φτάσει στην κορύφωση τους και πολλοί ετοιμάζονταν να φύγουν, ώσπου συνέβη το περιστατικό με τα άρματα μάχης δύο ημέρες αργότερα στις 5 Ιουνίου.

Πέντε πάντως φωτογράφοι κατάφεραν να απαθανατίσουν το συγκεκριμένο γεγονός και να διαφύγουν από τον έλεγχο των κινεζικών κυβερνητικών ελέγχων. Ένας από αυτούς δεν δημοσιοποίησε το υλικό του για 20 χρόνια, παρά μόνο το 2009 όπου έδειχνε το περιστατικό από το ίδιο επίπεδο του δρόμου με τον διαδηλωτή.

Οι φωτογραφίες που εμφανίστηκαν στα περιοδικά Time και Life δόθηκαν από τους δημοσιογράφους σε ένα Γάλλο φοιτητή ο οποίος τα μετέφερε λαθραία έξω από τη χώρα εντός ενός κουτιού τσαγιού, ενώ αυτές του Newsweek μεταφέρθηκαν εκτός της Κίνας από τον ίδιο τον δημοσιογράφο.Υπήρξαν  και άλλες φωτογραφίες της εξέγερσης από διεθνείς εφημερίδες, ΜΜΕ και ειδησεογραφικά πρακτορεία, ωστόσο η πλέον διάσημη φωτογραφία του γεγονότος και της εξέγερσης συνολικά είναι αυτή που τραβήχτηκε από τον Τζεφ Ουάιντενερ (Jeff Widener), φωτογράφο του Associated Press, ο οποίος την τράβηξε με χρήση τηλεφακού από τον 6ο όροφο του μπαλκονιού ενός ξενοδοχείου στην περιοχή, και ενώ βρισκόταν σε περίπου 800 μέτρα απόσταση από το σημείο του φοιτητή απέναντι στα άρματα μάχης. Η φωτογραφία αυτή κατόπιν αναπαράχθηκε ευρέως από όλα τα διεθνή μέσα

Πηγή :

• H εξέγερση της Τιενανμέν: Το χρονικό των γεγονότων, που το Πεκίνο θα ήθελε να ξεχάσει (άρθρο της Νατάσας Στασινού στην εφημερίδα) Ναυτεμπορική.

• Τότε και τώρα στην πλατεία Τιεν Αν Μεν (από την Εύα Τομαρά στην εφημερίδα Καθημερινή)

• Βικιπαίδεια : Ο Διαδηλωτής απέναντι στο τανκ