Τ. Κατσιμάρδος : Οι ρίζες του δημοκρατικού ελλείμματος στην ΕΕ

Η αιφνιδιαστική αλλαγή του συστήματος για την εκλογή των ευρωβουλευτών στα καθ' ημάς , εκτός των άλλων, έφερε στην επιφάνεια ακόμη μία παθογένεια της ΕΕ. Πρόκειται για την έλλειψη μιας ενιαίας και καθολικής εκλογικής διαδικασίας.

Αποψη από τις εργασίες του πρώτου εκλεγμένου Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ο ρόλος του ήταν αρχικά διακοσμητικός και οι αρμοδιότητές του περιορίζονταν στον κοινοτικό προϋπολογισμό.

 

Ζήτημα που εκκρεμεί από την ίδρυση της ΕΟΚ! Φαίνεται λίγο παράξενο σήμερα, αλλά οι πρώτοι ευρωβουλευτές ήταν «δοτοί». Δεν εκλέγονταν άμεσα και με καθολική ψηφοφορία από τους Ευρωπαίους πολίτες των χωρών-μελών (έξι αρχικώς κι αργότερα εννιά). Επιλέγονταν μεταξύ των βουλευτών των εθνικών κοινοβουλίων από τα πολιτικά κόμματα κάθε χώρας. Οι πρώτοι εκλεγμένοι ευρωβουλευτές πέρασαν το κατώφλι του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου μόλις τον Ιούνιο του 1979.

Η απάντηση στο ερώτημα γιατί χρειάστηκαν δύο δεκαετίες από την ίδρυση της ΕΟΚ για να ψηφίσουν οι πολίτες των κρατών-μελών έχει, βεβαίως, σημασία για την κατανόηση της κοινοτικής πορείας αλλά και τη σημερινή ταυτότητα της ΕΕ. Το δημοκρατικό έλλειμμα, που όλοι σημειώνουν στις μέρες μας, εκεί έχει μία από τις βαθιές ρίζες του.

Η εικοσάχρονη καθυστέρηση γίνεται ακόμη εντυπωσιακότερη, αν συνυπολογιστεί ότι από τον καιρό ακόμη του Σουμάν θεωρούνταν αυτονόητη η ύπαρξη ενός αντιπροσωπευτικού και εκλεγμένου με δημοκρατικό τρόπο θεσμικού οργάνου.

Εμεινε στα συρτάρια

Οι πρώτοι εκλεγμένοι ευρωβουλευτές το 1979 χειροκροτούν την ανάδειξη της Σιμόν Βέιλ στην προεδρία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

 

Ηδη από το 1951 η Συνθήκη του Παρισιού για την ΕΚΑΧ πρόβλεπε μια «Συνέλευση» αποτελούμενη από «αντιπροσώπους των λαών των κρατών που έχουν συνενωθεί στην Κοινότητα». Οριζόταν, μάλιστα, ρητά ότι η ίδια «καταρτίζει σχέδια διεξαγωγής εκλογών με άμεση καθολική ψηφοφορία κατά ομοιόμορφη διαδικασία σε όλα τα κράτη- μέλη...».Η διάταξη έμεινε στα συρτάρια. Επανεγκρίθηκε με την ιδρυτική συνθήκη της Ρώμης (1957). Αλλά κι αυτή είχε την ίδια τύχη πάνω από μία δεκαπενταετία.

Το γεγονός καταδεικνύει μια αντι-αντιπροσωπευτική και, μάλλον, αντιδημοκρατική αντίληψη και πρακτική. Οι κυρίαρχοι πολιτικοί και οικονομικοί κύκλοι της Κοινότητας, τουλάχιστον τις δύο πρώτες δεκαετίες, ήταν κατά κάποιο τρόπο αλλεργικοί στις άμεσες εκλογικές διαδικασίες. Αν και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ήταν κατεξοχήν διακοσμητικό όργανο και είχε συμβουλευτικό μόνο χαρακτήρα (ρόλο για τον κοινοτικό προϋπολογισμό απέκτησε, μόλις, από τον Μάρτιο του 1975).

 Αφίσα για τις πρώτες ευρωεκλογές του 1979. Πριν ακόμη διεξαχθούν είχαν χαρακτηριστεί ως «εκλογές δεύτερης κατηγορίας».

 

Τα σχέδια επί σχεδίων για τις εκλογές εδέησε να προωθήσει το Συμβούλιο των Υπουργών τον Σεπτέμβριο του 1976.

Η «Πράξη» εκείνης της χρονιάς για τις εκλογές περιελάμβανε 16 άρθρα, τα οποία και σήμερα ακόμη αποτελούν τη βάση των εκλογικών διαδικασιών. Μ' αυτή αντί για μια «ενιαία διαδικασία» καθιερώθηκαν «κοινές αρχές»:

• Θεσπιζόταν συνέλευση 410 βουλευτών για τα εννιά μέλη.
• Από την αρχή η θητεία των ευρωβουλευτών ορίστηκε πενταετής, καθορίστηκε ότι οι ευρωεκλογές έπρεπε να διεξάγονται την ίδια εβδομάδα σε όλα τα κράτη-μέλη.
• Το εκλογικό σύστημα το επέλεγε κάθε χώρα. Το ζήτημα της ενιαίας διαδικασίας αφέθηκε να εκκρεμεί, αν και είχαν υποβληθεί σχετικές προτάσεις.

Οι πρώτη εκλογική διαδικασία ορίστηκε αρχικώς για τον Μάιο-Ιούνιο του 1978. Πλην, όμως, οι πρώτες ευρωεκλογές καθυστέρησαν έναν ακόμη χρόνο, αφού η Πράξη του Σεπτεμβρίου 1976 έπρεπε πρώτα να εγκριθεί από τα κοινοβούλια των χωρών-μελών. Αλλά αυτός δεν ήταν ο μοναδικός λόγος. Η καθυστέρηση οφειλόταν και σ' άλλα «δομικά» διλήμματα, μ' επίκεντρο το εκλογικό σύστημα, για πολλούς λόγους. Κάθε άλλο παρά για δημοκρατικούς. Ετσι, όταν προκηρύχτηκαν οι πρώτες ευρωεκλογές (7-10 Ιουνίου 1979), ήταν αναπόφευκτο ν' αντιμετωπίζονται με αδιαφορία από πολλούς, να προκαλούν σκεπτικισμό. Αλλωστε, δεν συνοδεύτηκαν με κάποια ενίσχυση και απόδοση αρμοδιοτήτων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Από πολλούς χαρακτηρίστηκαν ακόμη και σαν πυροτέχνημα, μπροστά στην κρίση που περνούσε τότε η Κοινότητα.

Η εφαρμογή του συστήματος αναλογικής εκπροσώπησης θα χρειαστεί άλλα είκοσι χρόνια για να γενικευθεί (ευρωεκλογές 1999). Τα απελπιστικά καθυστερημένα βήματα για την υλοποίηση μιας επιταγής που εκρεμμούσε από το 1951 δίνουν κι ένα μέτρο του σημερινού «δημοκρατικού ελλείμματος».

1951-1979
Ο μακρύς δρόμος προς τις κάλπες

Απρίλιος 1951: Υπογράφεται στο Παρίσι από τα έξι ιδρυτικά κράτη-μέλη (Βέλγιο, Γαλλία, ΟΔ Γερμανίας, Ιταλία, Κάτω Χώρες και Λουξεμβούργο), η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ). Προβλέπεται ο σχηματισμός «Συνέλευσης» για να ελέγχει τη διοίκηση της ΕΚΑΧ. Αυτή θεωρείται «το έμβρυο» του Ευρωκοινοβουλίου.
Σεπτέμβριος 1952: Η «Κοινή Συνέλευση» της ΕΚΑΧ συνέρχεται για πρώτη φορά στο Στρασβούργο. Συμμετέχουν 78 βουλευτές?εκπρόσωποι των έξι κοινοβουλίων.
Μάρτιος 1957: Τα έξι ιδρυτικά κράτη υπογράφουν τις Συνθήκες της Ρώμης, με τις οποίες ιδρύονται η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα και η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας. Συγκροτείται η Συνέλευση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που είναι αρμόδια πλέον για την ΕΚΑΧ, την ΕΟΚ και την ΕΥΡΑΤΟΜ. Οι Συνθήκες αποτελούν την επίσημη «ληξιαρχική πράξη» γέννησης του Ευρωκοινοβουλίου. Τα μέλη της (142) ορίζονται από τα εθνικά κοινοβούλια.
Ιούνιος 1960: Η Συνέλευση των ΕΚ προτείνει σχέδιο για την εκλογή των αντιπροσώπων της από τα κράτη-μέλη, σύμφωνα με το εκλογικό σύστημα της επιλογής τους (μεταβατική περίοδος, μέχρι να θεσπιστεί οριστικό εκλογικό σύστημα). Η πρόταση μένει στα χαρτιά λόγω ενδοκοινοτικών διαφωνιών.
Μάρτιος 1964: Η «Συνέλευση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων» αποφασίζει να ονομαστεί Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (η ονομασία θα επισημοποιηθεί τον Ιούλιο του 1987 με την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη).
Ιανουάριος 1973: Ο αριθμός των ευρωβουλευτών στην Ευρώπη των εννιά, μετά την προσχώρηση της Δανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ιρλανδίας , αυξάνεται σε 198.
Δεκέμβριος 1974: Στη Διάσκεψη Κορυφής στο Παρίσι αποφασίζεται να εκλέγονται οι βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με άμεση καθολική ψηφοφορία, σύμφωνα με τις ανενεργές έως τότε αρχές, που προβλέπονταν από τις Συνθήκες της Ρώμης.
Σεπτέμβριος 1976: «Πράξη περί της εκλογής των αντιπροσώπων στη Συνέλευση με άμεση και καθολική ψηφοφορία» και πενταετή θητεία.
Ιούνιος 1979: Οι πρώτες ευρωεκλογές με δέκα διαφορετικά εκλογικά συστήματα


ΕΚΤΟΣ ΑΤΖΕΝΤΑΣ ΟΙ «ΑΜΕΣΕΣ ΕΚΛΟΓΕΣ»

Στη Συνέλευση της ΕΚΑΧ, από τη σύσταση ως τη μετεξέλιξή της σε Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θα τεθεί επανειλημμένα θέμα εκλογών. Οι «δοτοί» ευρωβουλευτές, μέσω των εκλογικών διαδικασιών, επεδίωκαν τόσο τη νομιμοποίησή τους όσο και την απόδοση αρμοδιοτήτων. Τα κοινοτικά όργανα θα αγνοούν στην πράξη τις σχετικές προτάσεις. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι αρχηγοί των κρατών το 1969 (Σύνοδος Χάγης) αποφάνθηκαν ότι «οι άμεσες εκλογές» δεν επείγουν και «θα συζητηθούν» στο μέλλον. Χρειάστηκαν πέντε χρόνια για να γίνει αυτό.

Γαλλική και βρετανική τροχοπέδη

Σε πρώτη φάση αντίθετη προς τις άμεσες εκλογές ήταν η Γαλλία του Ντε Γκολ και του Πομπιντού. Το βασικό επιχείρημά της ήταν ότι θα υπονόμευαν την εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών. Διστακτική ήταν και η Δ. Γερμανία, ενώ αντίθετη εμφανιζόταν και η Βρετανία. Η τελευταία αμέσως μετά την είσοδό της στην ΕΟΚ θα εκφράσει τις επιφυλάξεις της, μαζί με τη Δανία, για τις πρώτες ευρωεκλογές. Το «ευρωσκεπτικιστικό» Λονδίνο θα προβάλει σταθερά βέτο για ένα ενιαίο εκλογικό σύστημα.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22767&subid=2&pubid=63974674