Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ : ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΨΗΦΟΔΕΛΤΙΑ

«Τεμάχιον χάρτου» αντί του αμαρτωλού σφαιριδίου 

 

«Ψηφοδέλτιον είναι τεμάχιον χάρτου, το οποίον περιλαμβάνει τα ονόματα εκείνα των ανακηρυχθέντων υποψηφίων τους οποίους ο εκλογεύς θέλει να ψηφίση, δεν φέρει δε ουδέν διακριτικόν σημείον επ΄ αυτού...»

Ενα σπάνιο, όσο και διαχρονικό σκίτσο για την κάλπη του σατιρικού περιοδικού «Δημόκριτος» το 1851. Οι ψηφοφόροι παρουσιάζονται σαν κοπάδι γαϊδάρων. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ότι το μήνυμα του σκίτσου δεν απαλλάσσει τους πολίτες από τη μεταμόρφωσή τους. Δεξιά: Δημοσίευμα με στόχο τις πλαστοπρο­σω­πίες στις δημοτικές του 1914.

Η διευκρίνιση ήταν απαραίτητη πριν από έναν ακριβώς αιώνα, όταν καθιερωνόταν «η ψηφοφορία διά ψηφοδελτίων» και περνούσαν στην ιστορία τα περιλάλητα σφαιρίδια. Η αρχή έγινε στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές της 9ης Φεβρουαρίου του 1914. Η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων, με πρωθυπουργό τον Ελ. Βενιζέλο, προχωρούσε στην καθιέρωσή τους στo πλαίσιο εκσυγχρονισμού των κοινοβουλευτικών θεσμών και της εκλογικής διαδικασίας.

Τα ψηφοδέλτια δεν ήταν, φυσικά, άγνωστα. Ξεχασμένα ήταν. Είχε περάσει μισός αιώνας από τότε που χρησιμοποιήθηκαν γενικευμένα για τελευταία φορά (εκλογές του 1862, μετά την έξωση του Οθωνα). Επομένως, ο ορισμός τους στην εγκύκλιο του Δημοτικού Τμήματος του υπουργείου Εσωτερικών (υπουργός Εμμ. Ρέπουλης) με τις οδηγίες για την ψηφοφορία δεν ήταν κάτι το περίεργο.

Η ψηφοφορία

Για τα σημερινά δεδομένα περίεργος ήταν ο τρόπος ψηφοφορίας σε εκείνες τις εκλογές. Σύμφωνα με την υπουργική εγκύκλιο της εποχής:

Ενα κλασικό σκίτσο με τον τσολιά Ελληνα να ρίχνει το σφαιρίδιο στην κάλπη υπό τις προτροπές των υποψήφιων πρωθυπουργών.

• Υπήρχαν δύο ψηφοδέλτια. Κόκκινο και λευκό. Το πρώτο χωριζόταν σε δύο διακριτά μέρη. Ενα για την αναγραφή του ονόματος του δημάρχου και το άλλο για τους δημοτικούς πάρεδρους. Στο λευκό αναγράφονταν τα ονόματα των δημοτικών συμβούλων.

Για τις κοινοτικές εκλογές, όπου δεν αναδεικνυόταν άμεσα κοινοτάρχης αλλά έμμεσα από τους συμβούλους, υπήρχαν μόνο λευκά ψηφοδέλτια.

Πρωτοσέλιδο του «Εθνους» με το ψηφο­δέλτιο του Εμμ. Μπενάκη.

Οι εκλογείς εφοδιάζονταν με ψηφοδέλτια, πριν εισέλθουν στα εκλογικά τμήματα, από την αστυνομία, τα δημαρχεία, τις νομαρχίες, τους δασκάλους και τους ιερείς. Συμπλήρωναν οι ίδιοι τα ονόματα όσων επέλεγαν και εισέρχονταν στα εκλογικά τμήματα κατά πεντάδες. «Φέροντες τα ψηφοδέλτια αυτών ούτω πως κεκρυμμένα ώστε να μην είναι δυνατόν να γνωσθή το περιεχόμενόν των». Μπορούσαν να ψηφίσουν μέχρι τα 2/3 του συνολικού αριθμού των εκλεγόμενων συμβούλων. Κι αυτό για να αντιπροσωπεύεται και η μειοψηφία στα συμβούλια. Στο εκλογικό τμήμα ο ψηφοφόρος επιδείκνυε στις εφορευτικές επιτροπές το εκλογικό βιβλιάριό του, γινόταν έλεγχος στους εκλογικούς καταλόγους και παραλάμβανε έναν κόκκινο κι έναν άσπρο φάκελο.

Σε συνέχεια «αποσύρεται εις μέρος της αιθούσης ή εις συνεχόμενον δωμάτιον» και «εκεί κλείει εις μεν τον ερυθρόν φάκελον το ερυθρόν ψηφοδέλτιον και εις τον λευκόν το λευκόν, επικολλά τον φάκελον και επανερχόμενος ρίπτει πρώτον τον ερυθρόν εις το επί τούτω κιβώτιον του οποίου το κάλυμμα είναι βαμμένον δια χρώματος ερυθρού και έπειτα το λευκόν, επίσης, εις το επί τούτω κιβώτιον». Η σχετική εγκύκλιος φαίνεται να συντάχθηκε δύο μέρες πριν ανοίξουν οι κάλπες και είναι το μοναδικό ντοκουμέντο με την περιγραφή του τρόπου ψηφοφορίας. Στην ίδια περιέχονταν ακόμη βασικές οδηγίες για τους λόγους ακυρότητας των ψηφοδελτίων (σημάδια που αποκάλυπταν την ταυτότητα του ψηφοφόρου, άλλα διακριτικά εκτός των ονομάτων των υποψηφίων, ονόματα που δεν μπορούσαν να διαβαστούν κ.ά.).

Ο νέος τρόπος ψηφοφορίας δεν φαίνεται να προκάλεσε πολλά προβλήματα. Οπως προκύπτει από διάφορα δημοσιεύματα των ημερών, τα κυριότερα προέρχονταν από την έλλειψη φωτογραφίας του ψηφοφόρου στο ατομικό εκλογικό βιβλιάριο (το κενό θα καλυφθεί αργότερα με νέα βιβλιάρια). Πράγμα που έδινε τη δυνατότητα καλπονοθείας, αφού κάποιος θα μπορούσε να ψηφίσει στη θέση άλλου. Στην Αθήνα, μάλιστα, υπήρξαν καταγγελίες ότι η παράταξη του Μερκούρη είχε προχωρήσει σε μαζική «αγορά» ψηφοδελτίων. Αλλά στο θέμα δεν δόθηκε συνέχεια, μετά την άνετη νίκη του Μπενάκη για τη δημαρχία της πρωτεύουσας.

Το δεύτερο ήταν η ταλαιπωρία πολλών πολιτών στις ουρές. Παρά το γεγονός ότι τα εκλογικά τμήματα ήταν περισσότερα από εκείνα των προηγούμενων εκλογών, το 1907, όταν για τελευταία φορά στις δημοτικές και κοινοτικές εκλογές χρησιμοποιήθηκαν σφαιρίδια.

Πιο εύκολα και γρήγορα

Σε ένα χρονογράφημά του ο λογοτέχνης Σ. Σκίππης ασχολείται με το μαρτύριο Αθηναίου που ψήφιζε το 1914 στο Ζάππειο. Προσήλθε στις 5 το απόγευμα στο τμήμα και έριξε, τελικά, τα ψηφοδέλτια στην κάλπη μετά τις δύο το πρωί! Ο Σκίππης απηχώντας τη γενική εντύπωση σημείωνε: «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το νέον σύστημα είναι κατά πολύ ανώτερον? Η μυστική ψηφοφορία δεν επιδέχεται καμμίαν καταστρατήγησιν και καλπονόθευσιν». Ενα επιπλέον πλεονέκτημα που αναγνωρίζεται είναι ότι η διαλογή των ψήφων και τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας γίνονταν τώρα ευκολότερα και γρηγορότερα.

Πρόοδος πολιτισμού

Πριν και αμέσως μετά τις εκλογές του 1914 ο γενικός σχολιασμός για την εισαγωγή των ψηφοδελτίων ήταν θετικός. Αντιπροσωπευτικό είναι το κύριο άρθρο της μεγαλύτερης ημερήσιας αθηναϊκής εφημερίδας «Εμπρός»: «Είναι εκτός πάσης συζητήσεως ότι το διά ψηφοδελτίων σύστημα, όπερ εφαρμόζεται διά πρώτην φοράν εν Ελλάδι, επανερχόμενον μετά μακρότατον χρόνον καταργήσεως, δεν έχει ανάγκην να κριθή ως τι άγνωστον και πρωτοφανές, αφού κυριαρχεί εις όλον τον κόσμον. Η εφαρμογή αυτού αποτελεί μίαν πρόοδον του πολιτισμού?». Το νεότευκτο «Εθνος» συνέδεε το νέο σύστημα με την ήττα του παλαιοκομματισμού και των προσωποπαγών συνδυασμών.

1834 - 1926

Το αμάρτημα της νόθευσης

*1834-35: Οι πρώτες δημοτικές εκλογές με χάρτινα χειρόγραφα ψηφοδέλτια.
*1864: Στο νέο Σύνταγμα ορίζεται ότι η εκλογή των βουλευτών γίνεται «δι΄ αμέσου καθολικής και μυστικής ψηφοφορίας διά σφαιριδίων». Ο εκλογικός νόμος επέκτεινε τον τρόπο αυτό και στις δημοτικές εκλογές.
1910: Η επαναφορά των ψηφοδελτίων, παρά το βεβαρημένο παρελθόν (η χρήση τους είχε γίνει συνώνυμο της καλπονοθείας), έχει γίνει, πια, αίτημα του δημοκρατικού-φιλελεύθερου πολιτικού κόσμου. Ο Αλ. Παπαναστασίου, μιλώντας στην αναθεωρητική Βουλή του 1910, επιχειρηματολογώντας υπέρ του ψηφοδελτίου και κατά του σφαιριδίου δίνει το στίγμα του αιτήματος: «Καθιστά (το ψηφοδέλτιο) περισσότερον ανεπηρέαστον την εκλογήν παρά η διά του σφαιριδίου ψηφοφορία, η οποία διά τα μυρία μετερχομένων τεχνάσματα αντιπροσώπων των υποψηφίων, τους οποίους καθιστά αναγκαίους, και διά της δυσκόλου επιβλέψεως όλων των καλπών υπό των δικαστικών αντιπροσώπων, διευκολύνει τη νόθευσιν του φρονήματος των εκλογέων...».
*1911: Από το αναθεωρημένο Σύνταγμα αφαιρείται ο όρος «διά σφαιριδίων» και ανοίγει ο δρόμος για την καθιέρωση των ψηφοδελτίων.
*1912: Ο νέος εκλογικός νόμος της κυβέρνησης Βενιζέλου εισάγει τα ψηφοδέλτια, που διανέμουν οι κρατικές υπηρεσίες.
*1914: Δημοτικές με ψηφοδέλτια και εκλογικά βιβλιάρια.
*1920: Βουλευτικές εκλογές στη Θράκη και στο μέτωπο της Μικράς Ασίας με ψηφοδέλτια. Το βασικό επιχείρημα της κυβέρνησης Βενιζέλου είναι ότι αφενός δεν μπορούν να μεταφερθούν εκεί (Νέες Χώρες και Μ. Ασία) εκλογικά υλικά (σιδερένιες κάλπες) και αφετέρου η χρήση του ψηφοδελτίου δεν επιτρέπει νοθεύσεις και ότι «εις το ψηφοδέλτιον θα λείψωσιν αι αμαρτίαι μιας παρελθούσης εποχής. Το σφαιρίδιον έχει πολλά μειονεκτήματα».
*1923: Βουλευτικές εκλογές στην Αθήνα, στον Πειραιά, στη Θράκη και τη Μακεδονία με ψηφοδέλτια.
*1925: Δημοτικές και κοινοτικές εκλογές (οι πρώτες μετά το 1914) με ψηφοδέλτια.
*1926: Γενική θέσπιση του ψηφοδελτίου, με ορισμένες εξαιρέσεις (Υδρα, Σπέτσες και Ψαρά).
Από τότε θα αρχίσουν να απαριθμούνται και «τα αμαρτήματα των ψηφοδελτίων». Το πρόβλημα, βεβαίως, δεν ήταν το εκλογικό υλικό, αλλά η καλπονοθεία.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=63970758