ΙΟΥΝΙΟΣ - JUNIUS - ΙΟΥΝΗΣ

ΙΟΥΝΙΟΣ - JUNIUS - ΙΟΥΝΗΣ

Των

 Στράτου Θεοδοσίου Μάνου Δανέζη

Επίκ. καθηγητών Αστροφυσικής

 του Τμήματος Φυσικής Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο ΙΟΥΝΙΟΣ ήταν ο τέταρτος μήνας του αρχικά δεκάμηνου ρωμαϊκού ημερολογίου. Στη συνέχεια, στο αναμορφωμένο από τον Νουμά Πομπίλιο ημερολόγιο, κατέλαβε την έκτη θέση, την οποία διατηρεί έκτοτε, με διάρκεια 30 ημερών.

Κατά την παράδοση, οφείλει την ονομασία του στη σύζυγο του θεού Jupiter (Δία), θεά Juno (Ήρα), προστάτρια του οίκου και του γάμου, στην οποία ο μήνας αυτός ήταν αφιερωμένος. Οι Ρωμαίοι λάτρευαν τη θεά με δύο μορφές: ως Juno Lanuvina και ως Juno  Regina. Ως προστάτιδα του γάμου έφερε την προσωνυμία Pronuba, που αποδίδεται ως Γαμήλια. Ήταν επίσης η προστάτιδα των τοκετών (ομόλογος της αρχαιοελληνικής Ειλείθυιας) και, αρχικά, η θεά της Σελήνης, με την προσωνυμία Lucina, από το lux (= φως). Ιερές ημέρες της ήταν οι ημέρες της νέας Σελήνης και της πανσελήνου, δηλαδή οι Καλένδες και οι Ειδοί.

Κατά μία άλλη εκδοχή, ο Ιούνιος πήρε το όνομα του από τον Λεύκιο Ιούνιο Βρούτο, τον πρώτο Ύπατο (Consul) της Ρώμης, ο οποίος ανέτρεψε τον βασιλιά Ταρκύνιο τον Υπερήφανο (510 π.Χ.), εγκαθιδρύοντας τον θεσμό της υπατείας και θεμελιώνοντας τη δημοκρατία στη Ρώμη.

Τον Ιούνιο, πιθανώς στις 14, οι γυναίκες της Ρώμης γιόρταζαν τα Matralia, εορτή της Λευκοθέας (mater Matuta), θεάς της πρωίας.

Η Ρωμαϊκή Σύγκλητος πρότεινε αργότερα να μετονομασθεί ο Ιούνιος σε Γερμανικό (Germanicus), αλλά η ονομασία αυτή δεν επικράτησε.

Ο Ιούνιος έχει στην Ελλάδα πολλές λαϊκές ονομασίες, που αναφέρονται είτε στη σχέση του με τις εποχές είτε στις αγροτικές εργασίες που σχετίζονται μ' αυτόν. Συνήθως αναφέρεται ως Πρωτόλης ή Πρωτογιούλης, δηλαδή πρώτος μήνας και αρχή του καλοκαιριού. Είναι ο μήνας του θερισμού, από τις κορυφαίες στιγμές του γεωργικού βίου: «Αρχές του θεριστή, του δρεπανιού μας η γιορτή».

Βέβαια, η εποχή του θερισμού ποικίλλει ανάλογα με το κλίμα και, φυσικά, τη θερμοκρασία, τη σύσταση του εδάφους και τον χρόνο της σποράς. Στα πεδινά της πατρίδας μας ο θερισμός γίνεται συνήθως τον Ιούνιο, που γι' αυτό ονομάζεται θεριστής. Όμως στα ορεινά (και πιο ψυχρά) μέρη, θεριστής είναι ο Ιούλιος, που για τους πεδινούς είναι ο Αλωνάρης, ενώ, αντίστοιχα, για τους ορεινούς Αλωνάρης είναι ο Αύγουστος.

Σχεδόν σε κάθε μέρος της Ελλάδας ο Ιούνιος έχει από μία ιδιαίτερη ονομασία: Αλυθτσατσής στην Κάλυμνο, Ρινιαστής στην Πάρο, Ορνιαστής στην Άνδρο και Απαρνιαστής αλλού - όλες προερχόμενες από τον «ερινασμό» ή «ορνιασμό», δηλαδή την τεχνητή γονιμοποίηση των ήμερων συκιών με ερινεούς ή ορνούς, δηλαδή με καρπούς άγριας συκιάς. Στα Γρεβενά αναφέρεται ως Κερασάρης, ενώ στον Πόντο ως Κερασινός, επειδή τον μήνα αυτό ωριμάζουν τα κεράσια.

Θερινό ηλιοστάσιο

Το λιοτρόπι

Η μέτρηση του χρόνου και ειδικότερα ο υπολογισμός του έτους βασίζεται στην ετήσια τροχιά της Γης γύρω από τον Ηλιο ή στη «φαινόμενη» ετ-σια τροχιά του Ήλιου γύρω από τη Γη. Η τροχιά αυτή, που δημιουργεί τη διαδοχική εναλλαγή των εποχών του έτους, έχει τέσσερα καθοριστικά σημεία. τα οποία ανά δύο καθορίζουν τις ισημερίες και τις τροπές (ηλιοστάσια): την εαρινή ισημερία στις 21 Μαρτίου, τη φθινοπωρινή ισημερία σας 22 Σεπτεμβρίου, το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου, και το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 22 Δεκεμβρίου. Σης ημερομηνίες αυτές από τα πανάρχαια χρόνια είχαν καθιερωθεί σπουδαίες γιορτές σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.

Σήμερα οι Ευρωπαίοι γιορτάζουν με μεγαλοπρέπεια μόνον το θερινό ηλιοστάσιο στις 21 Ιουνίου, επειδή συμπίπτει με την εποχή της καλοκαιρίας, που πρακτικά επιτρέπει τον μαζικό υπαίθριο εορτασμό. Τη χρονική αυτή περίοδο συμβαίνει η μεγαλύτερη μέρα του έτους, καθώς ο Ήλιος -στον τροπικό του Καρκίνου- αλλάζει πορεία και τρέπεται πάλι από το βόρειο στο νότιο ημισφαίριο. Την ημέρα αυτή σ' ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη υπάρχει το έθιμο ν' ανάβουν φωτιές για να υποδηλώσουν την πίστη στον φωτοδότη και ζωοδότη Ήλιο, ώστε αυτός να συνεχίσει τη φωτεινή πορεία του.

Στις 21 Ιουνίου, λοιπόν, συμβαίνει η θερινή τροπή του Ήλιου, το θερινό ηλιοστάσιο, το «λιοτρόπι» όπως το λέει ο λαός, με τη μεγαλύτερη μέρα του έτους. Η πανάρχαια αυτή γιορτή συνδυάζεται και γιορτάζεται με τις φωτιές του Αϊ-Γιάννη «Τ αϊ-Γιαννιού του Λαμπαδάρη», στις 24 του μηνός, καθώς και με το αρχαιοελληνικό έθιμο του Κλήδονα. Από τη γιορτή του θερινού ηλιοστασίου, το λιοτρόπι, ο Ιούνιος έχει πάρει την ονομασία Λιοτρόπης. Επίσης ονομάζεται Αϊ-γιαννίτης (Σωζόπολις-Ανατολική Ρωμυλία) και Αγιογιαννίτης, από τη μεγάλη γιορτή του Αϊ-Γιάννη του Πρόδρομου (Γενέθλιον) στις 24 του μηνός, που, συνδυαζόμενη με τη θερινή τροπή του Ήλιου, κατέχει ξεχωριστή θέση στο λαϊκό εορτολόγιο. Αυτό έγινε από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, όταν η Εκκλησία θέλησε να εξαλείψει τις παγανιστικές γιορτές. Τοποθετώντας τη γέννηση του Ιωάννη του Πρόδρομου στις 24 Ιουνίου, ο Ιησούς έπρεπε να γεννηθεί, όπως αναφέρουν τα Ευαγγέλια, έξι μήνες αργότερα, στις 25 Δεκεμβρίου, στο χειμερινό ηλιοστάσιο. Μ' αυτόν τον τρόπο, αφομοιώθηκαν τα Σατουρνάλια και τα Dies Natalis Invictis Solis -Γενέθλια του Ανίκητου Ήλιου- αφιερωμένα στη γέννηση του θεού Μίθρα. Και, βέβαια, τόσο η σύλληψη του Πρόδρομου, όσο και εκείνη του Ιησού τοποθετήθηκαν στις αντίστοιχες ισημερίες -φθινοπωρινή ισημερία (22 Σεπτεμβρίου) για τον Ιωάννη, εαρινή ισημερία (25 Μαρτίου) για τον Ιησού- εναρμονισμένα με τις αντίστοιχες γεννήσεις, εννέα μήνες μετά, στις 24 Ιουνίου και στις 25 Δεκεμβρίου.

Η 21η Ιουνίου, όταν ο Ήλιος δεσπόζει μεγαλοπρεπής στο βόρειο ημισφαίριο, καθιερώθηκε ως γιορτή της Μουσικής, ένας εορτασμός που τείνει να γίνει πανευρωπαϊκός.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Στράτου Θεοδοσίου-Μάνου Δανέζη, Η Οδύσσεια των ημερολογίων, Αθήνα 1995.

Των ίδιων, Μετρώντας τον άχρονο Χρόνο. Ο χρόνος στην Αστρονομία, Αθήνα 1994.

ΕΠΤΑ ΗΜΕΡΕΣ - Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

ΤΟΜΟΣ ΜΘ :  ΟΙ 12 ΜΗΝΕΣ - ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ