28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ : ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΚΡΑΤΣΙ

28 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ :

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΧΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΓΚΡΑΤΣΙ

Το κείμενο (του τελεσιγράφου) ήταν μακρύ. Αναμασούσε τις γνωστές, ασύστατες αιτιάσεις: Ελληνικές παραχωρήσεις προς τον αγγλικό στόλο, συνεργασία μαζί του, εχθρικές πράξεις κατά της Ιταλίας, καταπιέσεις των Αλβανών της Τσαμουριάς, ό,τι μπόρεσε να στρατολογήσει από το απόθεμα της χαμηλής φαντασίας του ο Τσιάνο, ο συντάκτης του κειμένου. Απαιτούσε να μπούνε στην Ελλάδα τα ιταλικά στρατεύματα και να καταλάβουν στρατηγικά της σημεία, για να διασφαλίσουν την ουδετερότητα της. Αν συναντήσουν αντίσταση, η αντίδραση αυτή «θα καμφθή διά των όπλων».

Ο Γκράτσι, στο βιβλίο του, το γραμμένο είν' αλήθεια μ' έντονο -αν και καθυστερημένο- αίσθημα ντροπής για τη συμπεριφορά των ανθρώπων που κυβερνούσαν τότε τη χώρα του, λέει πως τα χέρια του Μεταξά, καθώς κρατούσαν το τελεσίγραφο, ελαφρότρεμαν συγκινημένα και τα μάτια του, πίσω από τα γυαλιά, ήταν υγρά. Αυτό -εξηγεί ο Γκράτσι- συνέβαινε πάντα στον Μεταξά όταν ήτανε συγκινημένος. Η στιγμή, πραγματικά, ήταν δραματική κι επίσημη. Το βάρος της ευθύνης απέναντι στην Ιστορία, στο έθνος, στις παραδόσεις του, θα μπορούσε να λυγίσει πολύ στιβαρούς ώμους. Ας ειπωθεί προς τιμήν του Μεταξά ότι δεν λύγισε τους δικούς του. Είναι ολοφάνερο πως μέσα στη συνείδηση του μιλούσε εκείνη την ώρα κάτι πέρα από την πρακτική φρόνηση και τον πολιτικό ρεαλισμό. Μέσα στη νύχτα, στο σαλονάκι αυτό όπου βρισκόταν μόνος του υπόλογος απέναντι στην Ελλάδα, εντολοδόχος της, ο Μεταξάς άκουσε μέσα στο αίμα του τη βαθιά φωνή της εθνικής ψυχής. Όταν αποδιάβασε το κείμενο, σήκωσε τα μάτια του, κοίταξε καλά τον πρεσβευτή και με φωνή συγκινημένη αλλά στέρεα, είπε:

- Alors, c' est la guerre. Ώστε λοιπόν, πόλεμος.

Ταραγμένος ο Γκράτσι, προσπάθησε να μετριάσει την εντύπωση, να εξηγήσει. Ισχυρίστηκε πως αυτό δεν ήταν καθόλου απαραίτητο: Η ιταλική κυβέρνηση, απεναντίας, είχε την ελπίδα πως  η ελληνική θ' αποδεχόταν αυτά που της ζητούσε η διακοίνωση, θ' άφηνε να μπουν τα ιταλικά στρατεύματα. Η κίνηση τους θ' άρχιζε στις έξι το πρωί.

- Αυτό, δεν μπορεί να γίνει, είπε ο Μεταξάς. Και πώς φανταζόσαστε, ακόμα κι αν υποτεθεί πως θα είχα την πρόθεση να συγκατατεθώ, πράγμα που αποκλείεται, ότι θα προλάβαινα μέσα σε τρεις ώρες να ξυπνήσω τον βασιλέα, να καλέσω τον υπουργό των Στρατιωτικών, τον αρχηγό του Επιτελείου, να βάλω σε κίνηση όλες τις τηλεγραφικές υπηρεσίες του στρατού, να δώσω στα τμήματα των συνόρων τις αναγκαίες οδηγίες;

Το υποκριτικό και βάναυσο αδιέξοδο, που ήταν κι ο αντικειμενικός σκοπός του τελεσιγράφου, υπογραμμιζόταν από τον Έλληνα πρωθυπουργό για να γίνει κατάφωρη η κακοπιστία εκείνων που το συνέταξαν. Ο Γκράτσι, εκτεθειμένος άσχημα, δοκίμασε να παρατηρήσει πως το πράγμα δεν του φαινόταν και τόσο αδύνατο· ζήτησε να υποδείξει τρόπους, μέτρα.

- Και ποια είναι αυτά τα στρατηγικά σημεία που θέλει να καταλάβει η κυβέρνηση σας; ρώτησε ο Μεταξάς.

- Δεν έχω την παραμικρή ιδέα, εξοχότατε. Δεν μ' έχουν πληροφορήσει σχετικώς.

-Ώστε βλέπετε πως πρόκειται για πόλεμο. Η ευθύνη θα βαρύνει αποκλειστικά την ιταλική κυβέρνηση. Ήξερε καλύτερα πως το μόνο που επιθυμούσε η Ελλάς ήτανε να παραμείνει ουδέτερα. Ήξερε όμως και πως ήμασταν αποφασισμένοι να υπερασπίσουμε απέναντι σ' οποιονδήποτε το εθνικό μας έδαφος.

Ο Γκράτσι σηκώθηκε.

-  Διατηρώ την ελπίδα, είπε, πως θα λάβετε υπ' όψιν σας τη διαβεβαίωση της διακοινώσεως ότι η ιταλική κυβέρνησις δεν επιβουλεύεται τα κυριαρχικά δικαιώματα και την ανεξαρτησία της Ελλάδος. Θα περιμένω την απάντηση σας ως τις έξι, στην πρεσβεία.

Ο Μεταξάς δεν αποκρίθηκε. Με αξιοπρέπεια, άφησε τον πρεσβευτή να καταλάβει πως η συνομιλία είχε τελειώσει. Μόνο στην πόρτα του κήπου, κάτω, στο κατώφλι που είχανε δρασκελίσει μπαίνοντας ένα τέταρτο της ώρας πριν, είπε με βαριά φωνή:

- Vous êtes les plus forts. Έχετε τη δύναμη με το μέρος σας. Τότε ο Γκράτσι ένιωσε ντροπιασμένος. Η ανανδρία που του είχαν αναθέσει να εκφράσει, του ανέβηκε μονομιάς στο πρόσωπο. Ο ηλικιωμένος αυτός άνθρωπος που στεκόταν εκεί μπροστά του, και το έθνος του, είχανε προτιμήσει στην υπέρτατη τούτη στιγμή την οδό της θυσίας παρά την ατίμωση. Είναι τα λόγια ακριβώς του ιδίου του Γκράτσι, στ' Απομνημονεύματα του. Μ' ευλάβεια υποκλίθηκε μπροστά στον Έλληνα πρωθυπουργό κι έφυγε με το κεφάλι σκυμμένο.

* * *

Ήταν η ώρα τρεις και τέταρτο. Κανονικά, σε δυόμισι ώρες περίπου έπρεπε ν' αρχίσει η εισβολή. Ο Ιωάννης Μεταξάς δεν είχε καιρό να χάνει.

Ανέβηκε γρήγορα το σπίτι του, πήρε το τηλέφωνο, ξύπνησε το βασιλέα. Τον κατετόπισε σε ό,τι είχε συμβεί. Ύστερα ειδοποίησε τον Άγγλο πρέσβη. Ο Πάλερετ απάντησε πως ανεβαίνει αμέσως στην Κηφισιά. Στο μεταξύ, ο Μεταξάς ειδοποίησε τηλεφωνικώς τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Στρατού, αντιστράτηγο Παπάγο, τον αρχηγό του Γενικού Επιτελείου Ναυτικού, ναυάρχου Σακελλαρίου. Συνεκάλεσε το υπουργικό συμβούλιο στο Υπουργείο των Εξωτερικών. Στις τέσσερις παρά τέταρτο επεκοινώνησε τηλεφωνικώς με τους Έλληνες πρέσβεις στην Άγκυρα και στο Βελιγράδι.

Ο Άγγλος πρεσβευτής έφτασε στην Κηφισιά στις τέσσερις η ώρα. Ο Μεταξάς τού ανεκοίνωσε τα σχετικά με την επίδοση του τελεσιγράφου και ζήτησε την ενίσχυση της Αγγλίας στον άνισο αυτόν αγώνα που άρχιζε. Ο Πάλερετ τον διαβεβαίωσε πως η Αγγλία θα τηρήσει την εγγύηση που είχε δώσει την άνοιξη του 1939 κι ότι θα ειδοποιήσει την κυβέρνηση του.

Αμέσως ύστερα, ο Μεταξάς κατέβηκε στην Αθήνα. Στις τεσσερεσήμισι έφτασαν στο Υπουργείο των Εξωτερικών ο Γεώργιος Β' με τον διάδοχο Παύλο. Μία ώρα αργότερα, άρχιζε η συνεδρίαση του υπουργικού συμβουλίου. Την ίδια ώρα, γινόταν μια παρασπονδία αντάξια της όλης ως τότε ιταλικής πολιτικής: Χωρίς να περιμένουν την εκπνοή της προθεσμίας που οι ίδιοι έταξαν, οι Ιταλοί άρχιζαν στις πεντέμισι την επίθεση τους σε όλο το πλάτος του Αλβανικού Μετώπου.

Αλλά το υπουργικό συμβούλιο, στο μεταξύ, συνεδρίαζε. Ο Μεταξάς, ανοίγοντας τη συνεδρίαση, είχε αναδράμει στα της ελληνικής πολιτικής απέναντι στην Ιταλία, εξιστόρησε τη νυχτερινή σκηνή με τον Γκράτσι. Συνεπέρανε:

- Αυτή είναι, κύριοι συνάδελφοι, η όλη εξέλιξις της πολιτικής μας. Τώρα, εφόσον πρόκειται να ζητήσω τας υπογραφάς σας εις τ;ο διάταγμα της επιστρατεύσεως, σας δηλώ απεριφράστως ότι οιοσδήποτε εξ υμών έχει τυχόν αντίρρησιν ή επιφύλαξιν, μπορεί να την διατύπωση ελευθέρως ή, αν διαφωνή, να υποβάλη την παραίτησίν του.

Η συγκίνηση ήταν βαθιά. Πήρε ο Μεταξάς τα έτοιμα διατάγματα:

-  Θέτω προς υπογραφήν τα διατάγματα της γενικής επιστρατεύσεως.

- Ο Θεός σώζοι την Ελλάδα, είπε.

Όλοι τον μιμήθηκαν. Τα διατάγματα ήταν πολλά: της επιστρατεύσεως του ναυτικού, της κηρύξεως της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας, της κηρύξεως σ' εμπόλεμη κατάσταση της αεροπορίας, της αναλήψεως της γενικής αρχηγίας των ενόπλων δυνάμεων από τον βασιλέα, του διορισμού του στρατηγού Παπάγου ως αρχιστρατήγου τού κατά ξηράν στρατού. Οι υπουργοί υπέγραφαν στη σειρά και ξανάλεγαν τον λόγο του πρωθυπουργού: «Ο Θεός σώζοι την Ελλάδα».

Έξω ξημέρωνε η 28η Οκτωβρίου.

Ένας άνεμος καινούργιος, ανυποψίαστος, άρχιζε να φυσάει πάνω στην Αθήνα…..

ΑΓΓΕΛΟΣ ΤΕΡΖΑΚΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΠΟΠΟΙΙΑ 1940-1941