Από το "Έρχεται το Κουρτουλούς" στο "βάστα Ρόμελ"!

Τα ταξίδια του λιμού 

και η Ιστορία του "Κουρτουλούς"

Του Στέφανου Μίλεση

Είναι γνωστό πως στα σκοτεινά χρόνια της κατοχής, οι Γερμανοί κατακτητές είχαν επιβάλει μεταξύ άλλων στον Ελληνικό λαό και την υποχρέωση σίτισης όχι μόνο των γερμανικών στρατευμάτων που βρίσκονταν στην Ελλάδα, αλλά και εκείνων που δρούσαν στην Αφρική, των γνωστών "Άφρικα Κόρπς". Με βάση την απόφαση αυτή κάθε διαθέσιμος πόρος που υπήρχε εντός της ελληνικής επικράτειας, κατασχόταν είτε προς άμεση κατανάλωση από τους κατακτητές, είτε για την αποστολή του στην Βόρεια Αφρική.  

Τότε οι σύμμαχοι και κύρια οι Άγγλοι, αποφάσισαν την διακοπή αποστολής κάθε επισιτιστικής βοήθειας, προς τον δοκιμαζόμενο λαό, ακόμα και εκείνων του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού προς τα αστικά κέντρα που πλήττονταν ιδιαίτερα, καθώς έτσι πίστευαν πως θα έπλητταν τους Γερμανούς. 

Ο απόλυτος αποκλεισμός της Ελλάδας ήταν αδικαιολόγητος καθότι άφηνε αδιάφορους τους Γερμανούς κατακτητές, ενώ οδηγούσε στην εξόντωση χιλιάδες Έλληνες από τον λιμό! Παράλληλα μια φίλη και σύμμαχος δύναμη όπως η Βρετανία, στερούσε ουσιαστικά το κίνητρο από τους Έλληνες στρατιώτες που συνέχιζαν να αγωνίζονται στις τάξεις της στην Β. Αφρική, όταν γνώριζαν πως οι οικογένειές τους πίσω στην Ελλάδα, είχαν καταδικαστεί σε λιμοκτονία! Δυστυχώς μόνο προς τα τέλη του 1942, έγινε αντιληπτό εκ μέρους των Συμμάχων, ότι το συμφέρον τους επέβαλε την αποστολή τροφίμων για την επιβίωση του λαού. Έτσι μέχρι να γίνει άρση του συμμαχικού αποκλεισμού, παρά τις απεγνωσμένες εκκλήσεις της ελεύθερης Ελληνικής Κυβέρνησης από την Αίγυπτο, της Ελβετίας και του Αγγλικού Τύπου, ο Πειραιάς κύριο λιμάνι της χώρας χρησιμοποιείτο μόνο προς εξαγωγές, αφού ουδεμία εισαγωγή ήταν επιτρεπτή!

Ο Λιμός προ των πυλών:

Ο λιμός του Ελληνικού πληθυσμού από τον Σεπτέμβριο του 1941 και μετά ήταν ένα γεγονός. Η κατάσταση ήταν απερίγραπτη με τα τυμπανισμένα παιδιά να πεθαίνουν στις άκρες του δρόμου και τους πεινασμένους ανθρώπους να περιφέρονται στους δρόμους ζητώντας απεγνωσμένα φαγητό. Η μόνη ελπίδα σωτηρίας την περίοδο εκείνη ήταν το Τούρκικο Ατμόπλοιο "Κουρτουλούς" νοικιασμένο από την Ερυθρά Ημισέληνο, το οποίο ήταν το μόνο που ο Αγγλικός αποκλεισμός εξαιρούσε. Σε κάθε δρομολόγιο, το "Κουρτουλούς" μετέφερε τρόφιμα αλλά και χιλιάδες δεμάτων συσκευασμένων και οργανωμένων από τους Έλληνες της Κωνσταντινούπολης. 

Το πρώτο του ταξίδι του "Κουρτουλούς" (που φέρει το όνομα της ιστορικής συνοικίας της Κωνσταντινούπολης, τα Ταταύλα), έγινε στις 13 Οκτωβρίου του 1941, τέσσερις δηλαδή μήνες μετά την Γερμανική εισβολή. Η αναχώρησή του από την Κωνσταντινούπολη και η άφιξή του στον Πειραιά, έλαβε πανηγυρικό χαρακτήρα. Εισερχόμενο στο λιμάνι του Πειραιά, οι πρώτοι που το αντίκρισαν οι λιμενεργάτες, όπου εργάζονταν υπό Γερμανική Φρούρηση, άρχισαν να πετούν τα κασκέτα τους στον αέρα από χαρά. Ενώ μετά την εκφόρτωση του πολύτιμου φορτίου του, πλήθος κόσμου που φυσικά δεν μπορούσε να προσεγγίσει αλλά το έβλεπε από απόσταση, φώναζε δυνατά τα προϊόντα εκείνα που έπρεπε να φέρει στο επόμενο ταξίδι του. Γάλα, αλεύρι, κρέας....Το "Κουρτουλούς" βεβαίως εκείνο που κυρίως έφερνε ήταν φασόλια και ελπίδα πως κάποια διανομή θα γίνει έξω από την Αγία Τριάδα, ενός πιάτου φαγητού ικανού να διατηρήσει μερικούς στην ζωή μέχρι το "Κουρτουλούς" να έρθει ξανά...

Έκτοτε η άφιξή του λάμβανε την μορφή σπουδαίας είδησης στις εφημερίδες και το ραδιόφωνο της εποχής.

 

Η σημαία της Ερυθράς ημισέληνου στο ιστίο. 

Το "Κουρτουλούς" εισέρχεται στο γερμανοκρατούμενο λιμάνι του Πειραιά. 

Ήταν 13 Οκτωβρίου του 1941

   

Από το "Έρχεται το Κουρτουλούς" στο "βάστα Ρόμελ"!

Το "Κουρτουλούς" έτσι, διέσχισε τέσσερις φορές την θάλασσα του Μαρμαρά και το Αιγαίο μεταξύ Κωνσταντινούπολης, Πειραιά, σε μια γραμμή ζωής μεταφέροντας συνολικά 6.735 τόννους. Όσο σε κάθε δρομολόγιό του, χάριζε ελπίδα και ζωή στους πεινασμένους Πειραιώτες και Αθηναίους, τόσο προκαλούσε εκνευρισμό και δυσφορία στους μαυραγορίτες καθώς ήθελαν τον λαό στερημένο να ξεπουλά την περιουσία του αντί πινακίου φακής. Ακόμα αντηχεί στην αγορά του Πειραιά, η φρικτή εκείνη φράση τους, η γεμάτη ειρωνεία και υπονοούμενα "ΒΑΣΤΑ ΡΟΜΕΛ", καθώς όσο ο Ρόμελ στην Αφρική κρατούσε, τόσο διαρκούσε και ο αποκλεισμός του Πειραιά και ο δικός τους αισχρός πλουτισμός. 

Και όσο οι πεινασμένοι μάθαιναν το επόμενο δρομολόγιο του πλοίου και φώναζαν στους δρόμους του Πειραιά, "έρχεται το Κουρτουλούς","έρχεται το Κουρτουλούς", τόσο κάποιοι "πατριώτες" της εποχής, δήθεν φώναζαν πως ένα Τουρκικό πλοίο, δεν μπορεί να αποτελεί ελπίδα για Έλληνες, αντιδρώντας όχι τυχαίως έτσι, αφού οι ίδιοι ήταν που στην συνέχεια έλεγαν "βάστα Ρόμελ".

"Το Κουρτουλούς, το Κουρτουλούς, ήταν σωσμός για τους πολλούς" έμεινε να αντηχεί στα Λεμονάδικα, στον σταθμό του ηλεκτρικού στου Μιαούλη την Ακτή και στην Αγία Τριάδα. 

"Ιφιγένεια εν μαύροις" του Δημήτρη Ψαθά:

Το υποκριτικό "κατηγορώ" των μαυραγοριτών που καλυπτόμενοι πίσω από τον "πατριωτισμό", επιτίθενται κατά των πεινασμένων ανθρώπων που περιμένουν την άφιξη του "Κουρτουλούς", δεν ξεφεύγει από την πένα του θεατρικού συγγραφέα Δημήτρη Ψαθά, που μέσα από την παράνοια της κατοχής, το 1942, γράφει το "Ιφιγένεια εν Μαύροις" (σατυρικό έργο παρωδία του "Ιφιγένεια εν Ταύροις") όπου δύο αδέλφια αγνώριστα πλέον από την πείνα, η Ιφιγένεια και ο Ορέστης, βρίσκονται σε μια χώρα που ο μισός πληθυσμός της είναι μαυραγορίτες, μαύροι (δηλαδή ναζί και φασίστες) και που οι μέρες της είναι μαύρες όπως τα μαύρα χρόνια της κατοχής.

Οι Γερμανοί που δεν είχαν αντιληφθεί το περιεχόμενο του έργου αρχικώς επιτρέπουν να ανέβει, στην συνέχεια όμως το απαγορεύουν με την αιτιολογία της προστασίας " διασυρμού του μεγάλου Έλληνος Τραγικού ποιητή Ευριπίδη!" 

Το τέλος του "Κουρτουλούς"

Στις 19 Ιανουαρίου 1942 έπνεε δυνατός άνεμος και κυριαρχούσε θύελλα στον Μαρμαρά. Κανένα πλοίο δεν βγήκε την ημέρα εκείνη από το λιμάνι παρά μόνο το "Κουρτουλούς". Έπρεπε να περάσει από τα Δαρδανέλλια και να εμφανισθεί στο Αιγαίο συγκεκριμένη ώρα, για την οποία είχε λάβει τόσο από τους Γερμανούς όσο και από τους Συμμάχους, άδεια για ελεύθερη και ασφαλή δίοδο. Έτσι απέπλευσε παρά τη κακοκαιρία που το καθιστούσε ακυβέρνητο. Τα κύματα το έριξαν στα βράχια του Μαρμαρά (σχετική η πρώτη φωτογραφία), διακόπτοντας βιαίως την γραμμή ζωής, αφήνοντας στην πείνα χιλιάδες δοκιμαζομένων Ελλήνων. 

Η είδηση της καταβυθίσεως του "Κουρτουλούς" έφτασε στον Πειραιά στις 20 Ιανουαρίου του 1942. Οι λιμοκτονούντες μαζί με το πλοίο που χάθηκε, έχασαν και τις ελπίδες τους για το μέλλον. Ωστόσο την θέση του πήρε ένα νέο και μεγαλύτερο πλοίο, το "Ντουμλουπινάρ" μέχρι την λήξη εκ μέρους των συμμάχων, του αποκλεισμού. 

Η προσφορά της γραμμής ζωής:

"Όλοι πλέον χάθηκαν

και σε υπόγεια κρύφτηκαν

και πρωί και μεσονύχτι

τρέχεις μ΄ αδειανό το δίχτυ.

Διαρκώς όλοι ρωτάμε,

-Τι θα φάμε; Τι θα φάμε;

Κι ακούς πάρα πολλούς

-Αχ Πού νάσαι Κουρτουλούς;"

Συνολικά η γραμμή ζωής Κωνσταντινούπολη - Πειραιάς διατηρήθηκε για έναν χρόνο. Σε αυτό το διάστημα μεταφέρθηκαν συνολικά περισσότερο από 30.000 τόννοι τροφίμων, δεκάδες χιλιάδες δεμάτων, ενώ μέσω αυτής της γραμμής, διατηρήθηκε και κάποια κρυπτογραφημένη αλληλογραφία των αντιστασιακών ομάδων με τους εκτός Ελλάδας συνδέσμους. Σταδιακά απέκτησαν το δικαίωμα μέσω της γραμμής αυτής και οι ιδιωτικές εμπορικές επιχειρήσεις να προσφέρουν τρόφιμα, όπως συνέβει η προσφορά γάλακτος από την Ελβετία αλλά και γαλακτούχων προϊόντων. Με τις αποστολές αυτές λειτουργούσαν τα λαϊκά συσσίτια και γινόταν ο εφοδιασμός των νοσοκομείων με ιατρικό υλικό. Οι φωτογραφίες περιόδου 1941-1942, που απεικονίζουν ουρές ανθρώπων που περιμένουν για λίγο φαγητό, αναφέρονται στα συσσίτια του Ερυθρού Σταυρού, που γίνονταν με τα εφόδια της θρυλικής "γραμμής ζωής". 

http://pireorama.blogspot.gr/2014/10/blog-post_29.html

Λίγες πληροφορίες ακόμα 

για το "Κουρτουλούς"

Το Κουρτουλούς ήταν τουρκικό φορτηγό πλοίο το οποίο κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου χρησιμοποιήθηκε για την μεταφορά ανθρωπιστικής βοήθειας στον μεγάλο λοιμό στην κατεχόμενη από τις γερμανικές δυνάμεις Ελλάδα. Η προσπάθεια χρηματοδοτήθηκε κατά κύριο λόγο από Έλληνες ομογενείς. Βυθίστηκε στις 20 Φεβρουαρίου του 1942 στη θάλασσα του Μαρμαρά, κατά τη διάρκεια του πέμπτου ταξιδιού του από την Κωνσταντινούπολη στον Πειραιά.

Το πλοίο

Ναυπηγήθηκε το 1883 στο ναυπηγείο Caird & Purdic στη Βρετανία και είχε μήκος 76,5 μέτρα, πλάτος 10,67 μέτρα και εκτόπισμα 2.735 τόνους, το δε όνομα που του δόθηκε αρχικά ήταν Ευριπίδης. Έκανε πολλά ταξίδια υπό τις σημαίες της Ελλάδας και πολλών άλλων κρατών και χρησιμοποιήθηκε ως μεταγωγικό του ρωσικού στόλου στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1924 αγοράστηκε από τους αδερφούς Καλκαβάν, της γνωστής στην Τουρκία οικογένειας εφοπλιστών και το 1934 πουλήθηκε στην εταιρία των εφοπλιστών αδερφών Ταβιλζαντέ και πήρε το όνομα Κουρτουλούς που στα τουρκικά σημαίνει Απελευθέρωση, Απολύτρωση.

Τα ταξίδια στην Ελλάδα

Από το 1941 μέχρι το 1944 η Ελλάδα ήταν υπό ναζιστική κατοχή και ο πληθυσμός της υπέφερε από την έλλειψη τροφίμων. Για την αντιμετώπιση της πείνας στη χώρα βοήθησαν διάφοροι διεθνείς οργανισμοί, μεταξύ των οποίων και η Ερυθρά Ημισέληνος, η οποία το 1941 νοίκιασε το Κουρτουλούς για την μεταφορά τροφίμων στην κατεχόμενη Ελλάδα. Η κύρια προσπάθεια πάντως χρηματοδοτήθηκε από την Ελληνοαμερικανική Πρωτοβουλία Αποκατάστασης Θυμάτων Πολέμου και την Ελληνική Ένωση Κωνσταντινοπολιτών (δηλαδή από Έλληνες της Κωνσταντινούπολης).[1] Οι Βρετανοί, αν και αρχικά δεν ήταν πρόθυμοι να άρουν τον ναυτικό αποκλεισμό της χώρας, τελικά επέτρεψαν την μεταφορά τροφίμων από την Κωνσταντινούπολη στον Πειραιά. Το πρώτο ταξίδι του Κουρτουλούς, που έφερε στις δύο πλευρές του τα σύμβολα της Ερυθράς Ημισελήνου, ξεκίνησε στις 6 Οκτωβρίου του 1941. Στο διάστημα 1941-42 έκανε άλλα τέσσερα ταξίδια στην Ελλάδα μεταφέροντας συνολικά 7.100 τόνους τρόφιμα για τον ελληνικό λαό.

Στις 20 Φεβρουαρίου του 1942, λόγω ισχυρής καταιγίδας στη θάλασσα του Μαρμαρά, έπεσε στα βράχια και βυθίστηκε. Και τα τριαντατέσσερα μέλη του πληρώματος σώθηκαν. Η περιοχή όπου βυθίστηκε το τουρκικό πλοίο ονομάστηκε Κουρτουλούς Μπουρνού(Ακρωτήριο Κουρτουλούς). Η ανθρωπιστική βοήθεια από την Τουρκία στην Ελλάδα συνεχίστηκε με άλλα πλοία μέχρι το 1946.

Το ντοκιμαντέρ

Το ναυάγιο του τουρκικού ατμόπλοιου εντοπίστηκε κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων ενός ντοκιμαντέρ σχετικά με την ιστορία του Κουρτουλούς, από τον ερευνητή Σελτσούκ Κολάι και την ομάδα του. Οι δύτες έβγαλαν ένα κομμάτι ξύλο από το καράβι το οποίο αφού κόπηκε σε δύο κομμάτια, μετατράπηκε σε αναμνηστικές πλακέτες που δόθηκαν στον Έλληνα πρέσβη κ. Γεννηματά και στο ΓΓ του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας κ Αλπογκάν,οι οποίοι με τη σειρά τους τις έδωσαν στα ναυτικά μουσεία των δύο χωρών.

Το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Κουρτουλούς: Το βαπόρι που μετέφερε την ειρήνη», του Τούρκου σκηνοθέτη Ερκάν Τζεράχογλου, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Ιούνιο του 2006 στην Κωνσταντινούπολη παρουσία του πρέσβη της Ελλάδας στην Πόλη κ. Γεννηματά, του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου και του Γενικού Γραμματέα του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας Γιγίτ Αλπογκάν.

https://el.wikipedia.org/wiki/Κουρτουλούς_(ατμόπλοιο)