Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ : Η ‘υποψήφιότητα’ της Αθήνας για μόνιμη έδρα του ΟΗΕ!

70 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ

 

Η ‘υποψήφιότητα’ της Αθήνας για μόνιμη έδρα του ΟΗΕ!

 

Δεν είναι καθόλου περίεργο μεγάλες διεθνείς μέρες, που σημάδεψαν τη σύγχρονη ιστορία, να περνούν στον καιρό τους σχεδόν απαρατήρητες στα καθ' ημάς. 

Μια ιστορική στιγμή για την παγκόσμια κοινότητα. Οι εκπρόσωποι των ιδρυτικών χω-
ρών υπογράφουν τη Χάρτα του ΟΗΕ στις 26 Ιουνίου 1945 στο Σαν Φρανσίσκο. Ανάμεσα στις
σημαίες των 50 κρατών που ανταποκρίθηκαν και η ελληνική.

Ισως επειδή τις περισσότερες φορές η χώρα βρισκόταν σε εθνικές ή πολιτικές δίνες και τα φλέγοντα εσωτερικά ζητήματα υποβάθμιζαν όλα τα άλλα. Ισως, όμως, και από κάποιον «εθνοκεντρισμό», που συνήθως εμπόδιζε την αξιολόγηση γεγονότων, τα οποία ξέφευγαν από τα συνήθη πλαίσια στα οποία κινούνταν η ζωή της χώρας.

Ενα τέτοιο γεγονός ήταν και η ίδρυση του ΟΗΕ πριν από 70 χρόνια. Μάταια θα αναζητήσει ο σύγχρονος ερευνητής τις ελληνικές θέσεις στην ιδρυτική διάσκεψη του Οργανισμού, αλλά και την έναρξη της λειτουργίας του. Παραμένει, για παράδειγμα, ασαφές ότι η Ελλάδα επικύρωσε τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ κατά την 24η Οκτωβρίου 1945 - μέρα που ορίζεται ως έναρξη λειτουργίας του και γιορτάζεται διεθνώς. Αν ήταν μεταξύ των 27 κρατών, που υπέγραψαν τότε, είτε η 28η-29η, που προσυπόγραψε μία μέρα μετά ή λίγο αργότερα. Απουσιάζει ακόμη και η σχετική ειδησεογραφία στον αθηναϊκό Τύπο για την «αξιομνημόνευτη μέρα», όπως χαρακτηρίστηκε παντού στον κόσμο. Για να μη μιλήσουμε για αναλύσεις και προσδοκίες που γεννήθηκαν τότε.

Κι όμως στις σχετικές προπαρασκευαστικές εργασίες υπήρχε σημαντική ελληνική συμμετοχή. Αναγνωρισμένη, μάλιστα, από τον ίδιο τον πρόεδρο των ΗΠΑ - και όχι μόνο. Μια άγνωστη πτυχή σε αυτήν τη διαδικασία ξετυλίγουμε σήμερα, με την ευκαιρία του εορτασμού για τα 70χρονα του ΟΗΕ (24 Οκτωβρίου), αλλά και τις πολύμορφες εκδηλώσεις για την απελευθέρωση της Αθήνας από τους ναζί κατακτητές.

Ο Ι. Σοφιανόπουλος υπογράφει στο Σαν Φρανσίσκο τη Χάρτα του ΟΗΕ στις 26 Ιουνίου 1945. 

Πρόκειται για τη διεκδίκηση να ανακηρυχθεί η ελληνική πρωτεύουσα μόνιμη έδρα του ΟΗΕ. Η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για μια Διεθνή Οργάνωση στο Σαν Φρανσίσκο των ΗΠΑ (25 Απριλίου - 26 Ιουνίου 1945), τελειώνοντας με την ομόφωνη υιοθέτηση της Χάρτας των Ηνωμένων Εθνών, είχε αφήσει ανοιχτό το ζήτημα της έδρας. Η διευθέτηση αφέθηκε στο Εκτελεστικό Συμβούλιο της Προπαρασκευαστικής Επιτροπής του ΟΗΕ.

Εγκώμια από τον Τρούμαν

Το πρώτο ερώτημα που απασχόλησε ήταν αν αυτή θα βρισκόταν στην Ευρώπη ή γενικώς στην Αμερική. Σε μια πρώτη φάση και ύστερα από έντονο παρασκήνιο, με ψηφοφορία (αρχές Οκτωβρίου) προκρίθηκε να βρίσκεται στις ΗΠΑ. Το ζήτημα, όμως, επανερχόταν με διάφορους τρόπους, μέχρι να οριστεί, τελικά, ως έδρα η Νέα Υόρκη (Δεκέμβριος).

Η ελληνική αντιπροσωπεία το διάστημα Απρίλιος - Ιούνιος 1945 στις προπαρασκευαστικές εργασίες για την ίδρυση του ΟΗΕ. Από αριστερά, ο πρεσβευτής στην Ουάσιγκτον Κ. Διαμαντόπουλος, ο Αθ. Αγνίδης, πρεσβευτής στο Λονδίνο, ο Ι. Σοφιανόπουλος και ο Ι. Πολίτης, υφυπουργός Εξωτερικών.

Στο διάστημα αυτό πολλές χώρες και πόλεις ερίζουν για τη φιλοξενία της μόνιμης έδρας. Ανάμεσά τους και η Αθήνα. Δεν είναι ευκρινές πώς γεννήθηκε η ιδέα. Το πιθανότερο είναι να ανήκει στον Ιωάννη Σοφιανόπουλο, υπουργό Εξωτερικών στις κυβερνήσεις Πλαστήρα και Σοφούλη (1945-1946) κατά την περίοδο που τίθεται επί τάπητος το θέμα.

Ο σοσιαλδημοκράτης, όπως θα λέγαμε σήμερα, Ι. Σοφιανόπουλος (1887- 1951) ήταν ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπείας στη Διάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο, ως διεθνώς αναγνωρισμένος νομικός. Μάλιστα, εκλέχτηκε πρόεδρος της σπουδαιότερης προπαρασκευαστικής επιτροπής για την οργάνωση και λειτουργία του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, αποσπώντας τα εγκώμια του Αμερικανού προέδρου Χ. Τρούμαν για τη συμβολή του.

Ο Ελληνας υπουργός Εξωτερικών Ι. Σοφιανόπουλος κατά την ομιλία του στη Διάσκεψη του Σαν Φρανσίσκο τον Ιούνιο του 1945. Δεν παρέλειψε να προβάλει έμμεσα ότι η χώρα
όπου γεννήθηκαν οι αμφικτιονίες είχε μια θέση στη διεκδίκηση μόνιμης έδρας του ΟΗΕ.

Αμφικτιονίες

Ο Αγγ. Αγγελόπουλος, προλογίζοντας τη μεταθανάτια βιογραφία του Ελληνα πολιτικού (Σ. Πατατζής: Ι. Σοφιανόπουλος, ένας επαναστάτης, χωρίς επανάσταση), αναφέρεται στην ιδέα αυτή. Προσθέτει ότι τη σχετική πρότασή του συνόδευε με ερωτήματα του τύπου: «Δεν είναι η Ελλάδα που οργάνωσε πρώτη τις Αμφικτιονίες; Δεν είναι η Ελλάδα που έδωσε τον σημερινό πολιτισμό;». Στο πνεύμα αυτό κινήθηκε και η επίσημη ομιλία του Σοφιανόπουλου στη Διάσκεψη για τον ΟΗΕ, αν και δεν διατύπωσε κάποια συγκεκριμένη πρόταση για την έδρα. Τη θέση αυτή δεν ήταν ο μόνος που υποστήριζε την ευρύτερη περίοδο.

Το κτίριο του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη υπό ανέγερση το 1949-1950, ύστερα από τη δωρεά
του μεγιστάνα Ροκφέλερ Τζούνιορ.

Την ιδέα, σε συνεννόηση ενδεχομένως μαζί του ή και με άλλους, οι οποίοι τη συμμερίζονταν, ανέλαβε να προωθήσει ο ποιητής και πολιτικός αργότερα Γιάννης Κουτσοχέρας (1904-1994), δημοτικός σύμβουλος τότε στην Αθήνα.

Υπέβαλε πρόταση για να συζητηθεί προ ημερήσιας διάταξη στο δημοτικό συμβούλιο απόφαση η οποία «ν΄ αποσταλεί τηλεγραφικώς προς την προπαρασκευαστική επιτροπή για τη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών η ευχή να προκριθεί ως μόνιμη έδρα του ΟΗΕ η Αθήνα».

Η πρόταση εγκρίθηκε (μέσα Δεκεμβρίου 1945) και έτσι ο Ι. Σκληρός, πρώτος δήμαρχος της απελευθερωμένης Αθήνας, απευθύνθηκε στο υπ. Εξωτερικών, ώστε να διαβιβαστεί στην επιτροπή, που συνεδρίαζε στο Λονδίνο εκείνες τις μέρες.

Προφανώς, το αίτημα θεωρήθηκε υπερβολικό και φιλόδοξο. Ισως αφελές, αν κρίνουμε από το γεγονός ότι η απάντηση στάλθηκε στον δήμο από κάποιο υπουργικό τμήμα Βαλκανικών Υποθέσεων. Με ημερομηνία ακριβώς την ίδια κατά την οποία αποφασιζόταν ως έδρα η Νέα Υόρκη: «Υμέτερον τηλεγράφημα ελήφθη αφού η Επιτροπή είχεν αποφασίσει υπέρ ΗΠΑ. Αλλά ανεξαρτήτως τούτου συζήτησις και ψηφοφορία περιεστράφη εις γενικότερον ζήτημα αρχής αν η Ελλάδα θα επέτρεπε προκριθή Ευρώπη ή Αμερική. Εφ΄ όσον η Επιτροπή κατέληξεν υπέρ τελευταίας ταύτης δεν ήτο δυνατόν τεθή ζήτημα ευρωπαϊκής τινός πόλεως».

Ετσι, έληξε άδοξα η υποψηφιότητα, όπως άλλωστε και η διεκδίκηση μιας θέσης στα μη μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας την ίδια περίοδο... Το ντοκουμέντο της «ευχής»

«Ο Δήμος Αθηναίων ομοφώνως αποφάσει του Δημοτικού Συμβουλίου, υποβάλλει την ευχήν όπως προκριθούν αι Αθήναι ως μόνιμος έδρα του Οργανισμού Εθνών.

Επικαλούμεθα προς τούτο την ιστορίαν του Αστεως του Περικλέους, όπου οι πανανθρώπινοι σκοποί - προς τους οποίους αποβλέπει και ο Οργανισμός - έγιναν σύμβολον και πραγματικότης. Και όπου υπό την σκιάν του Ιερού Βράχου της Ακροπόλεως και επί του χώρου όπου οι Θεοί ακόμη συνήλθον ίνα απονείμουν δικαιοσύνην, οι εκπρόσωποι των Ηνωμένων Εθνών θα εύρουν πρόσφορον ίνα αίρωνται υπεράνω των ανθρωπίνων παθών εν τη απονομή δικαιοσύνης των Εθνών. Επικαλούμεθα εκτός των άλλων και την γεωγραφικήν θέσιν της χώρας - της χώρας των Αμφικτιονιών - και ειδικώτερον των Αθηνών, συνηγορούσαν υπέρ των απόψεών μας».

Κόντρες για τον τόπο

Προτάθηκε να βρίσκεται ακόμη και σε υπερωκεάνιο!

Η απόφαση να εγκατασταθεί η μόνιμη έδρα του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη πάρθηκε στα τέλη Δεκεμβρίου του 1945. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες επιθυμούσαν να βρίσκεται στην Ευρώπη. Οι ΗΠΑ, όμως, με τη σύμφωνη γνώμη δύο δεκάδων και πάνω αμερικανικών κρατών, επέβαλαν, τελικά την επιλογή τους. Στις 22 Δεκεμβρίου 1945 αποφασίστηκε η «έδρα να ορισθή εις την ανατολικήν περιοχήν των ΗΠΑ ήτοι περί την Νέαν Υόρκην ή την Βοστώνην, αποκλεισθέντος του Αγίου Φρανσίσκου». Πιθανό σημείο ήταν το Χάιντ Παρκ, όπου το οικογενειακό κτήμα του Ρούσβελτ.

Δύο χρόνια αργότερα θα εμφανιστεί ο Ροκφέλερ Τζούνιορ να προσφέρει 8,5 εκ. δολ. για να αγοραστεί η έκταση στο Μανχάταν, όπου και οικοδομήθηκε το σημερινό εμβληματικό κτίριο του ΟΗΕ. Πριν από τον καθορισμό της έδρας διατυπώθηκαν πολλές προτάσεις και σκέψεις. Ιδού ένα απάνθισμα:

• Να αποκλειστούν εξ ορισμού και οι πέντε πρωτεύουσες των μόνιμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας. Για να μην επηρεάζεται από «εθνικά περιβάλλοντα» ο Οργανισμός.
• Οχι στη Γενεύη, επειδή εκεί η λειτουργία θα παρέπεμπε στην αποτυχημένη Κοινωνία των Εθνών (προκάτοχος του ΟΗΕ). Αν και υπήρξε πρόταση να διεθνοποιηθεί η πόλη και μια ευρύτερη περιοχή και να εγκατασταθεί εκεί η έδρα.
• Να λειτουργεί ο Οργανισμός πάνω σε ένα υπερωκεάνιο, που θα ταξιδεύει συνεχώς. Ετσι ώστε να εκλείψουν εθνικές ζηλοτυπίες και να αποκλειστούν «εθνικές επιδράσεις».
• Κατά καιρούς υποστηρίχτηκαν οι υποψηφιότητες άλλων ευρωπαϊκών πόλεων (Αμβέρσα, Βιέννη κ.ά.), αλλά και πέραν της Ευρώπης (Ιερουσαλήμ, Ταγγέρη, Μανίλα, Χαβάη, Βερμούδες, Κάιρο κ.ά.).

Εκείνος που επέμενε μέχρι τέλους να βρίσκεται η έδρα σε ευρωπαϊκή πόλη ήταν ο Φίλιπ Νόελ Μπέικερ, εκπρόσωπος της Βρετανίας στην ιδρυτική διάσκεψη του ΟΗΕ. Μαζί με άλλους Ευρωπαίους και για να διασπάσουν το «αμερικανικό μέτωπο» πρότειναν η σχετική ψηφορία να είναι μυστική και όχι φανερή. Προσβλέπανε έτσι ότι ορισμένες νοτιοαμερικανκές δημοκρατίες θα ψηφίσουν απαλλαγμένες από δεσμεύσεις τους στο παρασκήνιο. Η πρότασή, όμως, απορρίθτηκε από τις ΗΠΑ.

ΑΝΤΙΚΡΟΥΟΜΕΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ
 

«Ολα τα ’χει η Μαριωρή...» 

Τι ακριβώς ψήφισε η ελληνική αντιπροσωπεία στο Λονδίνο για την έδρα του ΟΗΕ δεν είναι απολύτως ευκρινές. Θεωρητικά τασσόταν υπέρ της ευρωπαϊκής έδρας, όπως είχε διαμορφωθεί από τον Σοφιανόπουλο (την περίοδο της ψηφοφορίας είχε επανέλθει στο υπουργείο Εξωτερικών μετά την απομάκρυνσή του όταν δεν ψήφισε υπέρ της αμερικανικής πρότασης για εισδοχή της δικτατορικής Αργεντινής στον ΟΗΕ, παρά την αντίθετη κυβερνητική θέση).

Εν προκειμένω υπάρχει ένα «μυστήριο». Σύμπας ο συντηρητικός ελληνικός Τύπος και εμμέσως τα κόμματα της Δεξιάς (φιλοβασιλικά ή όχι) τάσσονταν κατά της υποβολής πρότασης για να είναι η Αθήνα υποψήφια έδρα του ΟΗΕ.

Να ένα χαρακτηριστικό σχόλιο της εφημερίδας «Εμπρός» με τον ειρωνικό τίτλο «Μεγαλεία»: «Χάριν του πεινασμένου κοσμάκη ας παύση η μεγαλειώδης συζήτηση... Είναι ολίγον τι εμπαιγμός προς την δυστυχίαν του να συζητούμε τέτοια πράγματα... Ολα τάχει η Μαριωρή κλπ».

Αντιθέτως, ο δημοκρατικός Τύπος («Εθνος», «Ελευθερία» κ.ά.) πρόβαλε το ζήτημα από εντελώς διαφορετική οπτική, καλώντας τη δεξιά κυβέρνηση Βούλγαρη (Σεπτέμβριος 1945) να κινητοποιηθεί: «Από πάσης απόψεως αι Αθήναι, είναι καταλληλοτέρα (έδρα). Και από ιστορικής και από ηθικής και από γεωγραφικής. Η κυβέρνησις εν τούτοις περί άλλα μεριμνώσα και τυρβάζουσα ουδεμίαν καταβάλλει ενέργειαν προς την κατεύθυνσιν αυτήν, ενώ πολλαπλώς θα ωφελείτο η Ελλάς, αν αι Αθήναι εξελέγοντο ως έδρα των Ηνωμένων Εθνών...».

Δεν ήταν, όμως, μόνο η κυβέρνηση Βούλγαρη που τηρούσε αυτήν τη στάση. Την ίδια είχαν οι προηγούμενες και οι επόμενες. Από ρεαλισμό ότι το αίτημα δεν είχε τύχη; Από το σύνδρομο της Ψωροκώσταινας, από άλλου είδους δεσμεύσεις; Αγνωστο...

Επιχειρήματα πάντως υπήρχαν και δεν ήταν μόνο το αρχαίο παρελθόν. Αλλά και η πρωταγωνιστκή θέση της Ελλάδας στους αντιναζιστικούς αγώνες. Οπως το διατύπωναν οι θιασώτες της υποψηφιότητας: «Καμμία πόλις στον κόσμο, δεν ημπορεί να επικαλεσθή τόσους πολλούς λόγους ταυτοχρόνως και τόσο ισχυρούς...». Ρομαντική προσέγγιση, ίσως, αλλά όχι χωρίς πραγματική βάση.

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr 
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64276332