Παρασκευή 16 Οκτωβρίου 2015

Μίλλη Τσουμάνη : Το Λιμάνι της Χάβρης

Το Λιμάνι της Χάβρης

της Μίλλης Τσουμάνη

64ο Φεστιβάλ Καννών 2011. Ημέρα απονομής, γιορτή και στολισμένοι άνθρωποι, αλλά τις εντυπώσεις κλέβει ο Άκι Καουρισμάκι. Παρουσιάζει την ταινία “Le Havre” («To Λιμάνι της Χάβρης») με κεντρικό θέμα την παράτυπη, όπως αποκαταστάθηκε ο όρος, μετανάστευση. Χαρακτηρίστηκε ως ενήλικο παραμύθι, γεμάτο ανθρωπιά, ρομαντισμό και αισιόδοξη διάθεση, ό,τι δηλαδή λείπει από τις μέρες μας. Τέσσερα χρόνια μετά την ταινία, το θέμα της παράτυπης μετανάστευσης με τις μαζικές αφίξεις προσφύγων κυριαρχεί παντού. Πόλεμοι, εμφύλιοι, φτώχεια και μία άμορφη μάζα να σπρώχνει ρεύματα ανθρώπων στη θάλασσα με σκοπό τη φυγή και την επιβίωση. Ρεύματα που λίγο λίγο με το χρόνο μετατράπηκαν σε «βαρυτικά κύματα», διαταράσσοντας την καμπυλότητα του χωροχρονικού συνεχούς της Γηραιάς Ηπείρου.

Για τις χιλιάδες ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν χύθηκε πολύ μελάνι, καταναλώθηκαν άπειρες ανθρωποώρες σε κοινοβούλια, έγιναν πολλές και άσφαιρες συζητήσεις που κατέληξαν σε τσακωμούς και πολλά δάκρυα χύθηκαν στο σχετικό φωτογραφικό υλικό. Τα περισσότερα για τις εντυπώσεις, ελάχιστα δομημένα στο τετράγωνο της λογικής. Ο Καουρισμάκι είχε τότε παραδεχθεί, με την καλλιτεχνική του αμηχανία, ότι δεν έχει να προτείνει κάποια λύση για το συγκεκριμένο πρόβλημα, ωστόσο η επιθυμία του να καταπιαστεί με το θέμα τον ενέπνευσε για την ταινία. Ταρακουνώντας έτσι λίγο τα ήδη φουσκωμένα νερά.

Λύσεις υπάρχουν. Δεν θα τις ψάξουμε όμως στις θεωρίες μικροπολιτικής και μεγαλοϊδεατισμού που στήνει ο καθένας στην αυλή του, εξαπολύοντας κατηγορώ δεξιά κι αριστερά, ανακατεύοντας τον διαφωτισμό, τη δημοκρατία, τις ανθρωπιστικές αξίες και ό,τι άλλο προσφέρεται ως κοινωνιολογική και πολιτιστική τροφή. Οι άνθρωποι ψάχνουν ρομαντισμό στην πολιτική των εθνών-κρατών, όταν τον έχουν πετάξει στα σκουπίδια από την καθημερινότητά τους και τις διαπροσωπικές τους σχέσεις. Και μάλιστα με χλεύη. Γιατί το «όλοι οι καλοί χωράνε» είναι μόνο αφηγηματική αδεία. Επειδή η πραγματικότητα δεν έχει άπλετο χώρο· σκληρή, στενή και άκαμπτη «υπό την σκέπην» της realpolitik. Χωράει μόνο την πρακτικότητα του ζητήματος και αυτό που αποκαλείται national interest — και όχι τη φιλολογία του. Λύσεις λοιπόν υπάρχουν, αλλά απαιτούν συναίνεση στη δίκαιη κατανομή της ευθύνης, εθνολογικές μεταλλάξεις, συγκεκριμένες και από κοινού κυβερνητικές πολιτικές, κουλτούρα «ανοιχτής κοινωνίας», και πάνω από όλα ρεαλιστικό πλαίσιο υλοποίησης. Απαιτούν δηλαδή την υποδομή για τη σωστή διαχείριση του πολυδιάστατου ζητήματος που ξεπερνά τη θεωρία και περνά κατ’ ευθείαν στην πράξη.

Το «Λιμάνι της Χάβρης» είναι ταινία που αγαπήσαμε ιδιαίτερα· παρακολουθώντας την, ένα χαρτομάντηλο είναι καλό να βρίσκεται σε κάποια τσέπη. Γιατί ο Καουρισμάκι ξέρει να βγάζει στον αφρό την κρυφή ευαισθησία των ανθρώπων και, σε συνδυασμό με το σαρκαστικό του χιούμορ, συνθέτει μια ωραία ιστορία, τόσο καλά γραμμένη και σκηνοθετημένη που θα μπορούσε να είναι αληθινή.

Όπως ακριβώς και η ιστορία των Renegades. Βρετανοί, τέσσερις φίλοι από το Μπέρμιγχαμ, που ήθελαν να φτιάξουν το δικό τους ροκ συγκρότημα. Καμία τύχη, όμως, στη γενέτειρα. Μετανάστες κι αυτοί. Ξένοι στη χώρα τους, έφυγαν γι’ αλλού ψάχνοντας τον τόπο τους. Τον βρήκαν στη Φινλανδία. Εκεί γνώρισαν επιτυχία και αγαπήθηκαν. Και απέκτησαν τη νέα τους πατρίδα. Γιατί τελικά πηγαίνεις εκεί όπου σε αγαπάνε. Η ατμοσφαιρική μουσική των Renegades που βγαίνει αχνά αλλά με ένταση από την ξεχασμένη δεκαετία του ’60 και οι στίχοι του «Matelot», που αποτελεί το μουσικό θέμα της ταινίας του Καουρισμάκι, την απογειώνουν ακόμη περισσότερο, γιατί ξύνουν ανθρώπινες πληγές και μνημονεύουν δυσκολίες που άλλοτε τις ξεπεράσαμε και άλλοτε μας λύγισαν.

Και κάπως έτσι προχωρά η ζωή μας, με τραύματα, με απώλειες, με πληγές που κλείνουν αλλά κινδυνεύουν να ανοίξουν στην πρώτη χαρακιά. Για την επόμενη μέρα, για τις λίγες μικρές χαρές που προσδοκάς να γίνουν περισσότερες και μια ευτυχία στα όρια του αδύνατου. Όπως οι χαρακτήρες της ταινίας — όπως όλοι εμείς με την τύχη μας.