3 ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΑΝΑΤΡΟΠΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΣΥΓΚΡΙΣΕΙΣ

Οι πρόωρες κάλπες ευνοούν την κυβέρνηση ή την αντιπολίτευση;

Ο κανόνας στα νεοελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά είναι η πρόωρη διάλυση της Βουλής και η εσπευσμένη προκήρυξη εκλογών.

 

Οι πρόωρες εκλογές, είτε λόγω κομματικών υπολογισμών μιας κυβέρνησης είτε αναγκαστικά για διάφορους άλλους λόγους, αποτελούν μια σταθερά στα  νεοελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά (στη φωτογραφία εικόνα από την προεκλογική κίνηση στις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές του 1946). Η μη ολοκλήρωση της κυβερνητικής θητείας διαπερνά τον 21ο αιώνα ως τώρα κι ολόκληρο τον προηγούμενο κι ακόμη παλιότερα.

 

Εντός του ίδιου κανόνος ένα δεύτερο αξιοσημείωτο είναι ότι ουδέποτε στα ελληνικά κοινοβουλευτικά χρονικά πρωθυπουργός, προερχόμενος από οποιοδήποτε συντηρητικό κομματικό σχήμα ολόκληρο τον 20ό αιώνα, συμπλήρωσε πλήρη τετραετή θητεία! Για διάφορους και διαφορετικούς κάθε φορά λόγους.

Εντός αυτού του υπο-κανόνος συμπεριλαμβάνεται η ΝΔ από την ίδρυσή της (1974) ως σήμερα. Δεν έχει να επιδείξει ούτε μια πλήρη θητεία! Ακόμη και τη μακρότερη κυβερνητική περίοδο (1977-1981) δεν συμπλήρωσε τυπικά πλήρη τετραετία.

Από την οπτική αυτή ταυτοποιείται απολύτως μ΄ όλα τα προγενέστερα πολιτικά κόμματα στα οποία έχει τις ρίζες της (Λαϊκό Κόμμα, Συναγερμός, ΕΡΕ). Καθώς βαδίζουμε πάλι σε πρόωρες εκλογές, λόγω της μη ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας, εγείρεται το ερώτημα: η πρόωρη προκήρυξη εκλογών ευνοεί την κυβέρνηση ή την αντιπολίτευση;

Ο Αλέξανδρος Παπάγος (σε πρώτο πλάνο στη φωτογραφία) βρέθηκε επικεφαλής της διευρυμένης Δεξιάς μετά το «κεντρώο διάλειμμα» στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Η κυριαρχία του ήταν το αποκορύφωμα διεργασιών το προηγούμενο διάστημα.

 

Από τ' αποτελέσματα των εσπευσμένων εκλογικών αναμετρήσεων δεν προκύπτουν καθαρές γενικές απαντήσεις. Παρ' όλα αυτά το όλο ζήτημα έχει ενδιαφέρον. Αποτελεί κοινό τόπο στους εκλογικούς αναλυτές ότι από τις ιστορικές συγκρίσεις δεν σημαίνει ότι περιμένουμε επαναλήψεις. Αλλά με τους συσχετισμούς περιορίζεται κάπως η απροσδιοριστία ξεχωρίζοντας πιθανά σενάρια. Ιδιαίτερα σε κρίσιμες περιόδους και τομές.

Με την έννοια αυτή η περίοδος που άρχισε το 2012 και συνεχίζεται με την επικείμενη εκλογική αναμέτρηση, παραπέμπει σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις της μετεμφυλιακής Ελλάδας. Ειδικότερα στις περιόδους του 1950-52, του 1958-1961 και του 1977-1981. Επειδή κατεξοχήν αυτές συνδέονται με ανατροπές του πολιτικού και κομματικού συστήματος.

 

Η ενοποίηση των κεντρώων δυνάμεων μετά τις εκλογές του 1958, με την ανάδειξη της Αριστεράς σε αξιωματική αντιπολίτευση, έφερε τον Γεώργιο Παπανδρέου στην κυβέρνηση μετά τις κάλπες του 1961 και του 1963.

 

Το θέμα τίθεται ως εξής σε μια από τις πιο πρόσφατες εκλογικές μελέτες («2012 ο διπλός εκλογικός σεισμός» επιμέλεια Γ. Βούλγαρη και Η. Νικολακόπουλου): «Στις πρώτες εκλογές μετά τον Εμφύλιο το νέο κομματικό τοπίο εμφανίστηκε κατακερματισμένο τόσο στις εκλογές του 1950 όσο και του 1951. Ανασυγκροτήθηκε με πυλώνα τη Δεξιά παράταξη... Στις εκλογές του 1958 η διάλυση του Κέντρου έδωσε ένα υψηλό ποσοστό στην Αριστερά, το οποίο όμως αποδείχτηκε προσωρινό, όταν στις επόμενες εκλογές του 1961 συγκροτήθηκε η Eνωση Κέντρου...

Στις εκλογές του 1977 έγινε το πρώτο βήμα για την αντικατάσταση ενός παίκτη του παλαιού δικομματισμού, της ΕΚ από ένα νέο, το ΠΑΣΟΚ. Αλλαγή που επιβεβαιώθηκε στις επόμενες εκλογές του 1981, με την επικράτηση και πάλι μιας δικομματικής αντιπαράθεσης για την εξουσία...».

 

Ο Α. Παπανδρέου, με ούριο άνεμο από το 1977, θριάμβευσε ύστερα από τέσσερα χρόνια.

 

Ο «διπλός σεισμός» του 2012

Από το 2012 τίθεται το ερώτημα αν αυτή η σειρά με τα τρία ιστορικά προηγούμενα έχει συνέχεια με τη Νέα Δημοκρατία και τον ΣΥΡΙΖΑ. Το θέμα δεν είναι του παρόντος, αν και γενικά οι εξελίξεις μετά τον «διπλό σεισμό» του Μαΐου- Ιουνίου εκείνης της χρονιάς δίνουν μια καταφατική απάντηση.

Πάντως, τα προηγούμενα των τριών συγκεκριμένων εκλογικών περιόδων, με μια έννοια, τουλάχιστον, τροφοδοτούν και σύγχρονα σενάρια:

• Η «αμφίπλευρη» διεύρυνση με τον Ελληνικό Συναγερμό του Αλέξανδρου Παπάγου, κατά την πρώτη περίοδο, έχει αναχθεί σε πρότυπο για τη συντηρητική παράταξη.

Ο γενάρχης της ΝΔ Κ. Καραμανλής ήταν και ο γεννήτορας των πρόωρων μεταδικτα­τορικών εκλογών.

• Πρότυπο θεωρήθηκε και η ανασυγκρότηση του Κέντρου μεταξύ Δεξιάς και Αριστεράς, κατά τη δεύτερη περίοδο. Χωρίς, όμως, να επαναληφθεί μ΄ επιτυχία η εφαρμογή ως τις μέρες μας...

Η ανάδειξη νέου διεκδικητή της εξουσίας, κατά την τρίτη περίοδο, διανύει δυο στάδια. Τα πρώτα βήματα του ΠΑΣΟΚ προς την κυβέρνηση έγιναν το 1977 και ολοκληρώθηκαν το 1981. Η πορεία του ΣΥΡΙΖΑ μεταξύ 2012-2015 παραπέμπει σε αυτό το προηγούμενο...

ΜΕΤΑ ΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΗΣ ΤΕΤΡΑΕΤΟΥΣ ΘΗΤΕΙΑΣ

Η διάλυση της Βουλής κάθε άλλο παρά ήταν σύμφωνη με τις συνταγματικές επιταγές.

 

Από τις 56 βουλευτικές εκλογές 

οι 43 έγιναν πριν από την ώρα τους

 

Η τετραετής θητεία της Βουλής καθιερώθηκε με το Σύνταγμα του 1864. Η διάρκειά της ορίζεται με ακρίβεια σ' όλους τους μεταγενέστερους καταστατικούς χάρτες της Πολιτείας (1911, 1951 και 1975): «Οι βουλευτές εκλέγονται για τέσσερα συνεχή (συναπτά ήταν η παλιότερη ορολογία) έτη που αρχίζουν από τη μέρα των γενικών εκλογών.

Από την εποχή που πρωτοκαθιερώθηκε η τετραετής θητεία μέχρι σήμερα, έγιναν στη χώρα συνολικά 56 εκλογικές αναμετρήσεις. Οι 43 απ΄ αυτές ήταν πρόωρες, σύμφωνα με το πνεύμα και το γράμμα των σχετικών συνταγματικών διατάξεων. Σε ποσοστά αυτό μεταφράζεται γύρω στο 80%.

Η εικόνα αυτή δεν μεταβάλλεται ουσιωδώς αν συνυπολογιστούν οι προγενέστερες εκλογικές αναμετρήσεις. Από το 1844, όταν ψήφισαν για πρώτη φορά οι Ελληνες και η κυβερνητική θητεία ήταν τριετής. Σε 63 εκλογικές αναμετρήσεις (1844-2012) η Βουλή διαλύθηκε πρόωρα σε 44 περιπτώσεις.

Ετσι η τυπική συμπλήρωση της τετραετίας είναι σπανιότατο φαινόμενο. Σημειώνεται μόνο δυο φορές τον 20ό αιώνα (Ελευθέριος Βενιζέλος 1928-1932 και Ανδρέας Παπανδρέου 1985-1989). Πλήρη ουσιαστικά τετραετία, αν όχι και τυπικά, καθώς απομένανε ακόμη μερικές βδομάδες ή μήνες, συμπλήρωσαν κι άλλοι πρωθυπουργοί.

Ο Χαρίλαος Τρικούπης το 1882-1885 και 1887-1890, ο Γεώργιος Θεοτόκης 1906-1910, ο Γεώργιος Ράλλης 1980-1981 και ο Κώστας Σημίτης 2000-2004. Υπάρχουν ακόμη και μερικές ιδιόμορφες περιπτώσεις, όπως είναι η αναβίωση της Βουλής των «Λαζάρων» (εκλέχτηκε το 1915 και «επαναλειτούργησε» μετά την επάνοδο του Βενιζέλου το 1917) και η επιμήκυνση της θητείας του Ελ. Βενιζέλου το 1920.

Τα συμπεράσματα

Από τα σχετικά στατιστικά στοιχεία προκύπτει ένα αμφίσημο συμπέρασμα: στις μισές περιπτώσεις η κυβέρνηση που κήρυξε πρόωρα τις εκλογές νίκησε. Στις άλλες οι κυβερνήσεις, που προκύψανε από πρόωρες, ήταν διαφορετικές από κείνες οι οποίες τις επισπεύσανε ή τις διενεργήσανε αναγκαστικά ή όχι.

Στην πραγματικότητα, ενώ η στατιστική δείχνει ισοπαλία, υπερισχύουν οι περιπτώσεις εκλογικής νίκης της θητεύουσας και επισπεύδουσας κυβέρνησης. Επειδή δεκατέσσερις (14) εκλογικές αναμετρήσεις έγιναν από «υπηρεσιακές», οι οποίες, φυσικά, δεν πήραν μέρος στις εκλογές και τις διαδέχτηκαν, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κυβερνήσεις οι οποίες τις είχαν διορίσει επισπεύδοντας τις εκλογές.

Αν αφαιρεθούν οι κάθε είδους υπηρεσιακές από τον κατάλογο, που δίνει διαφορετικές κυβερνήσεις πριν και μετά τις εκλογές, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ηττήθηκαν καθαρά στις εκλογές οι επισπεύδουσες κυβερνήσεις μειώνονται αισθητά.

Οι πρώτες πρόωρες της μεταπολίτευσης
Ανοιξε τον δρόμο το 1977 ο ιδρυτής της ΝΔ, Κ. Καραμανλής

Ο Κ. Καραμανλής, δίνοντας μαθήματα κοινοβουλευτισμού στην αντιπολίτευση τον Μάιο-Ιούνιο του 1977, σημείωνε εμφαντικά «ότι ο βίος της παρούσης Βουλής λήγει τον Νοέμβριο του 1978». Πράγματι, τότε θα συμπληρώνονταν «τα τέσσερα συνεχή έτη που αρχίζουν από την ημέρα των γενικών εκλογών», όπως προβλέπει το Σύνταγμα (η διάταξη παρέμεινε αμετάβλητη ως και την τελευταία αναθεώρηση). Ετσι, εκλογές έπρεπε να διενεργηθούν στις 17 Νοεμβρίου 1978.

Με το άνοιγμα των σχολείων την ίδια χρονιά τα... μαθήματα αλλάζουν! Ο Κ. Καραμανλής, αφού πρώτα δρομολόγησε τα σχέδιά του για το προσωπικό του και το κομματικό μέλλον της παράταξης (νέος εκλογικός νόμος, μεταπήδηση στην Προεδρία της Δημοκρατίας κτλ.), αποφασίζει να διαλύσει πρόωρα τη Βουλή.

Οπως προκύπτει από τον συνδυασμό διαφόρων πηγών και μαρτυριών η απόφαση είχε παρθεί από τον Ιούνιο του 1977, μετά την ψήφιση νέου εκλογικού νόμου. Τελικά, αφού τακτοποιήθηκαν οι θεωρούμενες από την κυβέρνηση ως εκκρεμότητες και, καθώς η ραγδαία φθορά της επιταχυνόταν, στις 19 Σεπτεμβρίου επισημοποιήθηκε η επίσπευση: 

«Η κυβέρνηση θεωρεί επιβεβλημένη την εντός του έτους διενέργεια των εκλογών. Και τούτο διότι πιστεύει ότι τα κρίσιμα εθνικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα, όπως το Κυπριακό, η διένεξη με την Τουρκία και η ένταξη της Ελλάδος στην ΕΟΚ θα μπουν σε φάση αποφασιστική κατά το προσεχές έτος. Τούτου δοθέντος, γίνεται φανερό ότι το εθνικό συμφέρον επιβάλλει όπως τα προβλήματα αυτά αντιμετωπισθούν από μία κυβέρνηση με πρόσφατη λαϊκή εντολή, αντί να σύρονται στη δίνη παρατεταμένης προεκλογικής περιόδου...». Ετσι, διαλύθηκε η πρώτη μεταδικτατορική Βουλή και προκηρύχτηκαν εκλογές για τις 20 Νοεμβρίου 1977, ένα ολόκληρο έτος νωρίτερα από τη συνταγματική επιταγή.

Η επίκληση του εθνικού λόγου

Βεβαίως, η όλη διαδικασία ήταν συνταγματική και οι τύποι τηρήθηκαν - «άψογα», όπως διακήρυσσε αυτάρεσκα η κυβέρνηση. Επί της ουσίας οι πάντες γνώριζαν ότι όλα ήταν μια απύθμενη πολιτική υποκρισία. Η κυβέρνηση του 54% στις εκλογές του 1974 διέθετε 215 απολύτως πειθαρχημένους βουλευτές. Το Κυπριακό, τα ελληνοτουρκικά, η ενταξιακή πορεία δεν εμφανίστηκαν τον Σεπτέμβριο. Τα εθνικά θέματα ήταν και παρέμειναν αποτελματωμένα. Αυτό που μεταβαλλόταν ήταν το κομματικό συμφέρον και οι ανάγκες του «κράτους της Δεξιάς»... Μάταια η αντιπολίτευση δια του Γ. Μαύρου μιλούσε για «απαράδεκτη και αντισυνταγματική» στάση, του Α. Παπανδρέου για «πολιτικό πραξικόπημα» και του Χ. Φλωράκη για «αντιλαϊκό σχέδιο».

Ο Κ. Καραμανλής επέμενε ότι οι εκλογές γίνονται νωρίτερα «αποκλειστικά δια εθνικούς λόγους». Τ΄ αποτελέσματα δικαίωσαν εν μέρει τους κομματικούς στόχους του. Αναδείχτηκε νικητής, αν και έχασε το 12,5% και 48 έδρες (συγκέντρωσε το 41,84% και 171 έδρες).

Στατιστική
Τι συνέβη σε 3 διαφορετικές εποχές

Το γενικό συμπέρασμα για όλες τις κοινοβουλευτικές εποχές είναι πως η κυβέρνηση που κάνει πρόωρες εκλογές στις περισσότερες περιπτώσεις κερδίζει παρά χάνει με το άνοιγμα της κάλπης. Η εικόνα, όμως, αυτή μεταβάλλεται στο πλαίσιο διαφορετικών κοινοβουλευτικών περιόδων. Αλλοτε επικρατεί η μια τάση κι άλλοτε η άλλη.

Μεταπολίτευση:

Α. Σε πέντε πρόωρες εκλογές (1977, 1985, 1996, 2000, 2007) η επισπεύδουσα κυβέρνηση βγήκε νικήτρια από τις κάλπες.

Β. Σε τέσσερις περιπτώσεις η επισπεύδουσα ηττήθηκε (1981, 1993, 2004, 2009)

Γ. Σε μια αναμέτρηση (1990), που αναγκάστηκε η κυβέρνηση να επισπεύσει, κέρδισε η αντιπολίτευση

Δ. Υπάρχουν τρεις ιδιόμορφες (1989 και διπλές του 2012) που προκάλεσαν κυβερνητικά κόμματα, αλλά στο τέλος προκύψανε κυβερνήσεις συνεργασίας.

Η μεταπολεμική εικόνα:

Α. Από την απελευθέρωση της χώρας και τις πρώτες μεταπολεμικές εκλογές, μέχρι την επιβολή της δικτατορίας το 1967, μεσολάβησαν εννιά πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις. Στις επτά απ' αυτές (1946, 1950, 1951, 1956, 1958, 1961, 1964) τις εκλογές κέρδισαν οι κυβερνήσεις οι οποίες τις προκήρυξαν και επέσπευσαν (στον υπολογισμό συγκαταλέ­γο­νται και οι περιπτώσεις που προκύψανε μετεκλογικά συγγενή πολιτικά σχήματα).

Β. Σε δυο περιπτώσεις (1952 και 1963) οι κυβερνήσεις που επισπεύσανε ηττήθηκαν...

Η προπολεμική εικόνα:

Από την έλευση του Βενιζέλου ως την επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά (1936), έγιναν 11 πρόωρες εκλογικές αναμετρήσεις. Οσες προκήρυξε πρόωρα ο Ελ. Βενιζέλος μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους (1910, 1911, 1912) τις κέρδισε. Αλλά στις δυο πρόωρες μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο (1920, 1933) ηττήθηκε.

1950-'52: Κυριαρχία διευρυμένης Δεξιάς

1958-'61: Συσπείρωση της κεντρώας παράταξης

1977-'81: Ανατολή του νέου δικομματισμού

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64125792