ΕΘΝΟΣ : Ο δρόμος προς τη δεύτερη ‘ανασκαφή’ της Αμφίπολης

ΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΒΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ

Ο δρόμος προς τη δεύτερη ‘ανασκαφή’ της Αμφίπολης

 

Η ανασκαφή τέλειωσε, ζήτω η «ανασκαφή». Η ανασκαφή ως αρχαιολογικό μνημείο υπό ανάδειξιν, δηλαδή. Διότι, η πιο επίπονη δουλειά κάθε αρχαιολόγου, μηχανικού, συντηρητή και ειδικού επιστήμονα να συντηρήσει, να αναδείξει και να καταστήσει επισκέψιμο το μνημείο που μόλις ανέδειξε, για την Αμφίπολη ξεκινά μόλις τώρα.

Χρειάζεται πολλή μελέτη, πολλή σοβαρότητα και πολλές μάχες με τη γραφειοκρατία, ώστε να υπάρξει ένα ευτυχές αποτέλεσμα. Χρειάζεται επίσης χρήμα, το οποίο, δεδομένης της κακής οικονομικής κατάστασης της χώρας, θα πρέπει να αναζητηθεί στο επόμενο χρηματοδοτικό κοινοτικό πρόγραμμα, που ξεκινά οσονούπω και φτάνει έως το 2020. Τέλος, χρειάζεται ένα συνολικό πλάνο προστασίας και ανάδειξης όλων των ανασκαφών στον λόφο Καστά, όπου ο Δημήτρης Λαζαρίδης και οι συνεργάτες του είχαν εντοπίσει νεκροταφείο της εποχής του Σιδήρου.

Χρόνος δεν υπάρχει. Οι μελέτες απαιτούν αρκετά εκτεταμένο χρονικό περιθώριο για να ωριμάσουν και πριν εκπονηθούν, είναι αναγκαίο να ακολουθηθούν συγκεκριμένα βήματα, τα οποία ορίζονται από τον αρχαιολογικό νόμο και από άλλους νόμους. Πριν απ' όλα, πάντως, πρέπει να είναι η δημοσιοποίηση των πρώτων αποτελεσμάτων της ανασκαφής, ώστε οι συνεργάτες-επιστήμονες να έχουν ένα «στημόνι» για να κινηθούν. Η φύση του ταφικού μνημείου, αν δηλαδή ήταν οικογενειακός τάφος, αν έκρυβε αφηρωισμένο νεκρό, αν για κάποια χρόνια ήταν επισκέψιμο, θα καθορίσει πολλά και κυρίως το «προφίλ» που θα παρουσιαστεί στο κοινό.

Τι ορίζει ο αρχαιολογικός νόμος

Η δημοσίευση των πρώτων συμπερασμάτων είναι υποχρεωτικό να γίνει φέτος, σύμφωνα και με τον αρχαιολογικό νόμο, (3028/2002) που ορίζει σαφώς: «Ο διευθύνων συστηματική ανασκαφή υποχρεούται να καταθέτει αρχική παρουσίαση προς δημοσίευση σε διάστημα έως δύο ετών από την έναρξη της ανασκαφής» (άρθρο 39, παράγραφος 3). Και μπορεί η συγκεκριμένη ανασκαφή να μην είχε χαρακτηριστεί συστηματική από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, όπως είναι επιβεβλημένο από τον νόμο, όμως στην ουσία είναι.

Εφόσον λοιπόν ξεκίνησε το 2013, φέτος είναι η χρονιά που πρέπει να κατατεθούν τα αρχικά συμπεράσματα. Από εκεί και πέρα, υπάρχει περιθώριο πέντε ετών μετά την περάτωσή της, ώστε να γίνει η τελική δημοσίευση. Τότε θα ξεκινήσει και ο διεθνής επιστημονικός διάλογος, με βάση τα ανασκαφικά δεδομένα. Κάτι που μέχρι σήμερα δεν διέθετε η επιστημονική κοινότητα, με αποτέλεσμα να γίνονται μόνο υποθέσεις εργασίας όχι πολύ εύστοχες πάντοτε. Ακόμα και αν κρατηθεί ο χαρακτηρισμός της σωστικής, που υποδηλώνει μια ανασκαφή η οποία διεξάγεται από την αρχαιολογική υπηρεσία σε περίπτωση μνημείου σε κίνδυνο, ή μνημείου που έχει αποκαλυφθεί κατά την εκτέλεση κάποιου ιδιωτικού ή δημόσιου έργου, και πάλι η πρώτη δημοσίευση πρέπει να γίνει φέτος.

Σύμφωνα με την παράγραφο 4 του άρθρου 39, «ο διενεργών σωστική ανασκαφή υποχρεούται να καταθέτει τελική έκθεση, κατάλογο ευρημάτων, φωτογραφίες και σχέδια εντός εννέα μηνών από την περάτωσή της».

Το επόμενο βήμα είναι η σύνταξη, με τη συμμετοχή όλων των μελών της διεπιστημονικής ομάδας, ενός συνολικού σχεδίου συντήρησης, αναστήλωσης και ανάδειξης του τάφου. Εδώ, οι επιστήμονες θα κληθούν να απαντήσουν σε ένα ακόμη βασικό ερώτημα: Θα είναι το μνημείο επισκέψιμο;

Τα ευρήματα που έκρυβε στα σπλάχνα του ο λόφος Καστά στην Αμφίπολη είχαν εντυπωσιάσει Ελληνες και ξένους αρχαιολόγους συγκεντρώνοντας το ενδιαφέρον του Τύπου.

Μέχρι ποιο σημείο; Θα πρέπει δηλαδή να αποφασίσουν, με γνώμονα πάντοτε το συμφέρον του αρχαίου: α) εάν θα μπορεί ο επισκέπτης να μπαίνει στο εσωτερικό ή η πρόσβαση θα σταματά στην πρόσοψη με τα ακέφαλα αγάλματα των Σφιγγών Β) εάν είναι εφικτή η είσοδος, μέχρι πού θα επιτρέπεται. Θα φτάνει δηλαδή το κοινό έως και τον τελευταίο, κυρίως ταφικό θάλαμο;

Επειδή ο χώρος είναι στενός, εάν και εφόσον ο τάφος καταστεί επισκέψιμος, αναμένεται ότι θα μπει όρος για τον ανώτατο αριθμό ταυτόχρονων επισκεπτών. Επίσης, θα ληφθούν οπωσδήποτε μέτρα ώστε οι εισερχόμενοι να μην πατούν το ψηφιδωτό (άρα μάλλον θα κατασκευαστεί κάποια ράμπα επάνω και σε απόσταση από αυτό).

Μάχη με τα χώματα αλλά και με τον χρόνο έδωσαν όσοι εργάστηκαν στην ανασκαφή της Αμφίπολης.

Τέλος, εφόσον κάποια μεταλλικά στοιχεία από την αντιστήριξη και υποστήριξη (σκαλωσιές) εξακολουθήσουν να υπάρχουν, θα πρέπει να προβλεφθεί πώς ακριβώς θα γίνεται η κίνηση των επισκεπτών σε συνάρτηση με αυτά.

Θυμίζουμε πως ο τάφος του Φιλίππου Β' στις Αιγές δεν είναι επισκέψιμος. Ολη η βασιλική τούμπα βρίσκεται μέσα σε ένα σύγχρονο μουσειακό κέλυφος και η πρόσοψη του τάφου είναι ορατή, αλλά ένα κρυστάλλινο πέτασμα σταματά την πορεία των επισκεπτών μπροστά της.

ΣΤΑΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ

Αναγκαία για την ασφάλεια επισκεπτών αλλά και του μνημείου

Και φτάνουμε στις μελέτες. Εδώ θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως θα εκπονηθεί μελέτη στατικής επάρκειας. Οχι μονάχα επειδή, όπως το ίδιο το ΥΠΠΟΑ έχει ανακοινώσει, ο κυρίως ταφικός θάλαμος βρίσκεται σε κατάσταση οριακής ισορροπίας.

Αλλά και διότι η χρήση εκσκαφικών μηχανημάτων στον περιβάλλοντα χώρο, όπως και ο χρόνος και όσα το μνημείο έχει υποστεί, απαιτούν συγκεκριμένη γνώση των προβλημάτων. Στόχος να είναι απολύτως στέρεο το μνημείο και να μην κινδυνεύουν μέρη ή στοιχεία του με πτώση τόσο για την ασφάλεια των επισκεπτών όσο και για την ακεραιότητα του ίδιου.

Η στατική μελέτη, όπως και οι άλλες μελέτες, θα πρέπει να υποβληθούν στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο.

Συνήθως, η εξέταση γίνεται σε τουλάχιστον δύο φάσεις. Συζητείται δηλαδή η προμελέτη, γίνονται παρατηρήσεις και ακολουθεί επόμενη συζήτηση με διορθώσεις στα στοιχεία που έχουν επισημανθεί.

Ακραίες συνθήκες

Η διαδικασία είναι χρονοβόρα, επειδή απαιτείται χρόνος για την ωρίμανση κάθε μελέτης. Μετά τη γνωμοδότηση του ΚΑΣ και την έκδοση υπουργικής απόφασης, έρχεται η σειρά ένταξης καθεμίας στο κοινοτικό χρηματοδοτικό πρωτόκολλο που είναι σε εξέλιξη. Η άλλη περίπτωση είναι να δοθούν λεφτά για την εκτέλεσή της από εθνικούς πόρους, αλλά, δεδομένης της οικονομικής κατάστασης της χώρας, αυτό είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Οι τελευταίες μελέτες επί του πεδίου που πρέπει να συνταχθούν και να υποβληθούν στο ΚΑΣ για την κατά νόμο γνωμοδότηση είναι οι μελέτες συντήρησης είτε μερών που ανήκουν στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό είτε των γλυπτών, των ψηφιδωτών και των παραστάσεων. Και αυτές θα πρέπει σύμφωνα με τον νόμο να εισαχθούν στο ΚΑΣ για γνωμοδότηση. Κάποιες εργασίες συντήρησης γίνονται και τώρα, όμως αυτές θα πρέπει να αποτελούν τις λεγόμενες «πρώτες βοήθειες» στο μνημείο και σε στοιχεία του διακόσμου του και όχι τελικές εφαρμογές προγραμμάτων ανάταξης και προστασίας.

Δεδομένων των ακραίων καιρικών συνθηκών που επικρατούν στην περιοχή, και αυτές οι μελέτες είναι απολύτως αναγκαίες.

Η εύθρυπτη πέτρα της Αμφίπολης, που έχει χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή, αλλά και το θασίτικο μάρμαρο, αντιδρούν έντονα σε συνθήκες παγετού.

Επίσης, οι χαμηλές θερμοκρασίες συντελούν στην καταστροφή των κονιαμάτων και είναι υπεύθυνες και για την αλλοίωση του ζωγραφικού διακόσμου, μαζί βεβαίως με την εκ νέου έκθεση των χρωμάτων στο οξυγόνο της αμτόσφαιρας και στην υγρασία.

ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΛΥΣΗ

Το στέγαστρο πρέπει να αντικατασταθεί

Αλλά και με αυτές τις μελέτες, τίποτα δεν έχει ολοκληρωθεί. Θα εκκρεμεί ακόμη η απαραίτητη προστασία του ταφικού μνημείου από πλημμύρες (ο ποταμός Στρυμόνας και η λίμνη Κερκινίτιδα είναι σχεδόν στα όρια του τάφου) και από τις βροχές. Το στέγαστρο που έχει ήδη κατασκευαστεί θα πρέπει να θεωρείται προσωρινό. Το υλικό του δεν αντέχει για πολλά χρόνια. Κάποτε θα απαιτηθεί η μελέτη μιας συνολικότερης και μονιμότερης προστατευτικής κάλυψης, με άλλο στέγαστρο.

Οσο θα γίνονται όλα αυτά, οι παλαιοανθρωπολόγοι και οι ζωοοαρχαιολόγοι θα συνεχίζουν τη μελέτη των οστών που έχουν εντοπισθεί μέσα στον τάφο. Τα επόμενα συμπεράσματα θα πρέπει να αναμένονται όμως προς το τέλος της επόμενης χρονιάς. Στο ενδιάμεσο, η πολιτεία θα πρέπει να αποφασίσει αν θα κάνει νέες ανασκαφικές διερευνήσεις σε κάποια άλλα σημεία του λόφου Καστά, στα οποία η γεωφυσική διασκόπηση έχει ανακαλύψει πιθανές ανθρωπογενείς παρεμβάσεις.

Σε κάθε περίπτωση, αυτή τη φορά, η ανασκαφική άδεια θα πρέπει απαραιτήτως να δοθεί από το ΚΑΣ. Αυτό σημαίνει πως θα πρέπει να βρεθεί χρήμα για να κατατεθεί ο προβλεπόμενος από τον νόμο προϋπολογισμός. Το μισό εκατομμύριο ευρώ της τωρινής ανασκαφής δόθηκε από το κράτος, καθώς θεωρητικά ήταν «σωστική». Αυτό όμως δεν είναι δυνατόν να εξακολουθήσει να γίνεται. Η ανασκαφική ομάδα θα πρέπει να αναζητήσει πλέον και χρηματοδότες.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ