4 ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ

Τον Ιανουάριο οι εκλογές ήταν πάντα καθοριστικές

Αν και είναι η δεύτερη φορά που διεξάγονται εκλογές λόγω αδυναμίας ανάδειξης Προέδρου της Δημοκρατίας (πρώτη το 1990, όπως είδαμε την περασμένη Κυριακή), η επικείμενη αναμέτρηση έχει ορισμένες άλλες πρωτιές. Στις δεκαπέντε εκλογικές αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης, από το 1974 μέχρι σήμερα, οι εκλογές του 2015 έχουν μια μοναδικότητα. Για πρώτη φορά κυοφορούν κάλπες Γενάρη μήνα.

 

Αντικομματικό σκίτσο του σατιρικού «Νέου Αριστοφάνη» σε μια από τις αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις στα τέλη του 19ου αιώνα. Ο λαός ως «τιμωρός» του αμαρτωλού πολιτικού κόσμου.

.

Η αποφυγή διεξαγωγής εκλογών στο τέλος του χρόνου κι αμέσως με την έναρξη του νέου ήταν μια σταθερή και αμετακίνητη μεταπολεμική παράδοση. Ουδεμία από τις εννιά αναμετρήσεις της περιόδου 1946-1964 είχε διεξαχθεί το δίμηνο Δεκέμβριος - Ιανουάριος.

Οι λόγοι είναι προφανείς και σχετίζονται με τις γιορτές. Οι καθαυτό μέρες τους και λίγο πριν, κανονικά, δεν προσφέρονταν για προεκλογικές εκστρατείες. Ούτε και οι αμέσως επόμενες, όταν οι πολίτες από την εορταστική ατμόσφαιρα προσγειώνονταν στη σκληρή συνήθως καθημερινή πραγματικότητα.

Στην ενίσχυση της παράδοσης «όχι εκλογές στις γιορτές» συντείνουν, φυσικά, και αιτίες που σχετίζονται με τα καιρικά φαινόμενα. Οπως η συμμετοχή ή η αποχή των πολιτών, που συναρτάται άμεσα από τις δυσκολίες στις μετακινήσεις. Φαινόμενο ιδιαίτερα έντονο κατά το παρελθόν με τους αποκλεισμούς ορεινών περιοχών, τις διακοπές στην κυκλοφορία, τις θαλασσοταραχές κ.ά.

 

H εσπευσμένη διάλυση της Βουλής ήταν ένα διαχρονικό «σπορ» της δυναστείας των Γκλίξμπουργκ. Ο Γεώργιος Β' (εδώ στη Βουλή) συνέχισε την παράδοση.

Τα συμφέροντα της Αυλής

Πρέπει να πάμε πολύ πίσω, στην προπολεμική εποχή, για να βρούμε κάλπες να ανοίγουν τον Ιανουάριο. Συγκεκριμένα πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και την επιβολή της βασιλομεταξικής δικτατορίας. Τότε για πρώτη και τελευταία φορά στον 20ό αιώνα διεξάγονται εκλογές πριν ακόμη ολοκληρωθεί ο Ιανουάριος.

Εκλογές τον ίδιο μήνα κατά τον 19ο αιώνα ήταν πάλι σπάνιες. Παρά τις συχνές αναμετρήσεις, καταγράφονται μόνο τρεις φορές. Σ' αυτές, όπως και στη μεταγενέστερη περίπτωση, οι λόγοι που υπαγορεύουν τη χρονική στιγμή οφείλονται κυρίως σε βασιλικές επεμβάσεις. Σε υπολογισμούς της Αυλής για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του στέμματος... Αυτό το στίγμα δίνουν οι στίχοι του Γ. Σουρή για τις εσπευσμένες εκλογές του Ιανουαρίου 1887:

 

Σκίτσο με τον άμοιρο ψηφοφόρο - πολίτη την περίοδο του Εθνικού Διχασμού. Αριστερά και δεξιά του ο Δ. Γούναρης και ο Ελ. Βενιζέλος.

Κι' ἐκάθισα περίλυπος
εἰς τῆς Βουλῆς τὰς θύρας
κι' ἐπάνω πρὸς τὸν οὐρανὸν
ἀνύψωσα τὰς χεῖρας,
καὶ γοερῶς ἐθρήνησα ὡς τὸν Ἱερεμίαν
αὐτὴν τὴν ἀπροσδόκητον
τοῦ ἔθνους τρικυμίαν,
ἐνῷ ἀγρία γύρω μου ἠχὼ ἀντιλαλεῖ,
πὼς στὰ καλὰ καθούμενα
μᾶς φεύγει κι' ἡ Βουλή.
Καὶ ἤκουσα τὰ στόματα

Σκίτσο εποχής με τον Ι. Μεταξά να συνθλίβει τις εργατικές διαμαρτυρίες και την κοινοβου­λευτική δημοκρατία μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου 1936.

τοῦ πατριώτου κόσμου,
ἀρὰς καὶ ἀναθέματα
νὰ ἐκστομοῦν ἐμπρός μου,
κι' ἐρώτησα μονάχος μου
ἐν ἀπορίᾳ τόσῃ
γιατί καὶ πῶς διάλυσις
ὁ βασιλεὺς νὰ δώσῃ.
Κι' οἱ μὲν κι' οἱ δὲ μ' ἀπήντησαν
μὲ χέρια σταυρωμένα:
«Βασιλικὴ διαταγὴ καὶ
τὰ σκυλιὰ δεμένα».
Το πιο ενδιαφέρον ίσως με τις εκλογές του Γενάρη είναι ότι όλες αποδείχτηκαν, για διαφορετικούς λόγους η καθεμία και σε συνδυασμό με άλλα γεγονότα, κομβικές για τις μετέπειτα εξελίξεις.

 

Ο Οθωνας εγκαταλείπει τον θρόνο και τη χώρα μετά την Επανάσταση του 1862

 

Στην πρώτη περίπτωση (1861) οδήγησαν στην έξωση του Οθωνα και σε νέο Σύνταγμα. Στη δεύτερη (1873) στην αρχή της δεδηλωμένης, ενώ στην τρίτη (1887) σηματοδοτούν την πιο μακρά τρικουπική περίοδο. Στην τελευταία περίπτωση (1936) ακολουθεί η επιβολή της δικτατορίας του Μεταξά...

Καθοριστικές, όμως, ήταν και οι εκλογικές αναμετρήσεις που έγιναν τον τελευταίο μήνα της χρονιάς. Οι πρώτες δεκεμβριανές κάλπες του 20ού αιώνα (1915) ήταν μέρος του Εθνικού Διχασμού, ενώ οι δεύτερες (1923) οδήγησαν στην έκπτωση της δυναστείας των Γκλίξμπουργκ και την εγκαθίδρυση της Β' Ελληνικής Δημοκρατίας.

• 1861 Οδήγησαν στην έξωση του Οθωνα
• 1873 Εδραίωσαν τον κοινο- βου­λευτισμό
• 1887 Η «χρυσή» εποχή Τρικούπη
• 1936 Εφεραν τη δικτατορία του Μεταξά

Απο το 1844 εως το 2012
Το νεοελληνικό εκλογικό μηνολόγιο

Το εκλογικό μηνολόγιο από τη θέσπιση του Συντάγματος το 1844, μέχρι την προηγούμενη εκλογική αναμέτρηση του 2012, αναδεικνύει «πρωταθλητές» τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Αυτούς τους δύο μήνες έχουν διενεργηθεί οι περισσότερες από τις 63 νεοελληνικές εκλογικές αναμετρήσεις. Για την ακρίβεια, έχουν στηθεί κάλπες από 10 φορές.

Ακολουθούν ο Μάρτιος και ο Μάιος που μετρούν από 7 εκλογές. Επεται ο Φεβρουάριος και ο Σεπτέμβριος με 5. Αμέσως μετά ο Ιανουάριος, ο Απρίλιος και ο Ιούνιος με 4.

Την περίοδο με τα «μπάνια του λαού» σημειώνονται οι λιγότερες (2 τον Ιούλιο και 2 τον Αύγουστο). Κατά τη Μεταπολίτευση (1974 - σήμερα) ουδεμία από τις δεκαπέντε (15) εκλογικές αναμετρήσεις εξελίχθηκε τον χειμώνα (Δεκέμβριος - Φεβρουάριος). Στη μεταπολεμική περίοδο τους χειμερινούς μήνες καταγράφονται μόλις δύο (2) από εννιά (9) βουλευτικές εκλογές. Στην πρώτη η επιλογή (19 Φεβρουαρίου 1956) ήταν του Κ. Καραμανλή, μετά τα «εκλογομαγειρέματα» του αρχηγού της νεοσύστατης ΕΡΕ και του διορισμού του στην πρωθυπουργία. Στη δεύτερη (16 Φεβρουαρίου 1964) την πρωτοβουλία είχε ο Γ. Παπανδρέου. Η Ενωσις Κέντρου δεν είχε εξασφαλίσει αυτοδυναμία στην προηγούμενη αναμέτρηση (Νοέμβριος 1963), πράγμα που υπολόγιζε ότι θα γινόταν με νέες εκλογές. Πράγματι αυτό συνέβη στις τελευταίες κάλπες πριν από τη δικτατορία του 1967. Συνολικά από το 1844 μέχρι σήμερα, χειμώνα (Δεκέμβριος, Ιανουάριος, Φεβρουάριος) έχουν διεξαχθεί 12 φορές εκλογές. Οι περισσότερες τον 19ο αιώνα.

Στις τρεις αναμετρήσεις του 19ου αιώνα
Το κρύο και οι λάσπες δεν φοβίζουν...

Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές που διεξάγονται Ιανουάριο στα νεοελληνικά χρονικά είναι και οι τελευταίες πριν από την έξωση του Oθωνα. Η φιλοβασιλική κυβέρνηση Αθ. Μιαούλη, που βρισκόταν στην εξουσία από το 1859, ξαφνικά «έχασε» την πλειοψηφία στη Βουλή (πρόεδρος εκλέχτηκε ο Θρ. Ζαΐμης, που συντάχθηκε με την αντιπολίτευση) τον Νοέμβριο του 1860.

Ο Οθωνας διέλυσε με βίαιο τρόπο τη Βουλή (συνεδρίαζε τότε στο κτίριο του Πανεπιστημίου) και προκηρύχτηκαν εκλογές για τις 16 Ιανουαρίου. Σύμφωνε με σύγχρονο πολιτικό «απωλέσαμεν την πλειοψηφία εν ταις Βουλαίς (οι φιλοβασιλικοί), αλλ' ο Βασιλεύς σταθεράν έχει την θέλησιν του διατηρήσαι το υπουργείον και διά της λόγχης».

Μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας (υπήρξαν τραυματίες και νεκροί προεκλογικά) και με καλπονοθεία οι βασιλικές δυνάμεις κυριάρχησαν στη νέα Βουλή. Η νέα κυβέρνηση Μιαούλη, λόγω της πρακτικής της, βαφτίστηκε «υπουργείο του αίματος». Για λίγο, όμως, θα παραμείνει στην εξουσία, αφού πολύ γρήγορα θα τις σαρώσει το αντιδυναστικό τσουνάμι, που θα οδηγήσει στην εκδίωξη του Οθωνα.

Τεχνάσματα του στέμματος

Με τις επεμβάσεις του στέμματος σχετίζονται και οι επόμενες γεναριάτικες εκλογές. Ο Γεώργιος Α' Γκλίξμπουργκ ανέθεσε την πρωθυπουργία στον Επ. Δεληγιώργη (διέθετε μόνο 7 βουλευτές!). Χρησιμοποίησε κάθε συνταγματικό μέσο για την παραμονή της κυβέρνησης «ασύγνωστης μειοψηφίας» και αφού εξάντλησε κάθε μέσο διέλυσε τη Βουλή (τέλη Νοεμβρίου 1872). Ετσι, ώστε να μετατραπεί η κυβέρνησή του σε υπηρεσιακή, να παρατείνει τον βίο της και μέσω των εκλογών στις 27-30 Ιανουαρίου να μετατραπεί σε πλειοψηφική. Οπως κι έγινε.

Εκλογικοί υπολογισμοί από τον Χαρ. Τρικούπη αυτήν τη φορά υπαγόρευσαν και την τρίτη προσφυγή σε κάλπες Ιανουάριο μέσα στον 19ο αιώνα.

Η πλειοψηφία Τρικούπη είχε προέλθει από αποσκιρτήσεις βουλευτών και τη διάσπαση του δηλιγιαννικού κόμματος (μέσα 1886). Παρά το γεγονός ότι διατηρούνταν ακόμη και από αποχώρηση ορισμένων βουλευτών ο Τρικούπης διέλυσε τη Βουλή (Νοέμβριος 1886). Προσέβλεπε στην κατάκτησή της μέσω εκλογών. Πράγμα που πέτυχε στις 4 Ιανουαρίου 1887. Κέρδισε πανηγυρικά τις εκλογές κατακτώντας τις 90 από τις 150 έδρες (είχαν μειωθεί από τις 250 των προηγούμενων εκλογών).

Οσο για τις συνθήκες είναι χαρακτηριστικοί οι στίχοι του σατιρικού Νέου Αριστοφάνη:

«Το κρύο και οι λάσπες κανένα δεν φοβίζει
Αλλά εκεί που θέλει χαρούμενος ψηφίζει
Αρκεί ο βουλευτής του να πη πως θα φροντίσει...
Τον λόγον του να δόσει ότι θα τον συνδράμει».

1915 και 1923
Κάλπες σε κλίμα εθνικού διχασμού

Στον 20ό αιώνα προκηρύχτηκαν και έγιναν εκλογές την «απαγορευμένη» εορταστική περίοδο άλλες δυο φορές. Οχι τον Ιανουάριο, αλλά τον Δεκέμβριο (1915 και 1923). Η διεξαγωγή τους τότε δεν οφείλεται σε κάποιες πολιτικές μεθοδεύσεις και υπολογισμούς, αλλά στις έκτακτες και ανώμαλες κοινοβουλευτικά συνθήκες, που απορρέανε από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και τη μικρασιατική καταστροφή.

Τις πρώτες προκήρυξε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος τον Δεκέμβριο (στις 6 με το παλιό ημερολόγιο και 19 με το νέο) του 1915. Ηταν η δεύτερη αναμέτρηση μέσα στην ίδια χρονιά (η πρώτη τον Μάιο) σε πολεμικές συνθήκες, καθεστώς επιστράτευσης και με αποχή των βενιζελικών. Με αυτές επισφραγίστηκε ο Εθνικός Διχασμός. Αμέσως μετά η Ελλάδα χωρίστηκε στα δυο (βασιλικό κράτος Αθηνών και βενιζελικό Θεσσαλονίκης).

Οχτώ χρόνια αργότερα, εκλογές για τις 9 Δεκεμβρίου αρχικώς θα προκηρύξει το «επαναστατικό καθεστώς» Πλαστήρα - Γονατά. Θα διεξαχθούν με περιπετειώδη τρόπο μία βδομάδα αργότερα με αποχή των αντιβενιζελικών κομμάτων αυτή τη φορά. Θα οδηγήσουν στην απομάκρυνση του βασιλιά και την αβασίλευτη δημοκρατία.

26 Ιανουαρίου 1936
Τις επέβαλε ο βασιλιάς Γεώργιος Β'

Η επιλογή της 26ης Ιανουαρίου 1936 για τη διεξαγωγή εκλογών ανήκε στον βασιλιά Γεώργιο Β'. Μετά την επάνοδό του, με το νόθο δημοψήφισμα (Νοέμβριος 1935), επεδίωκε να εμφανιστεί εσπευσμένα ως εγγυητής της «εθνικής ενότητας», υπερβαίνοντας τον διχασμό βενιζελικών - αντιβενιζελικών.

Απαλλάχτηκε από τον πραξικοπηματία Κονδύλη, διόρισε πρωθυπουργό υπηρεσιακής κυβέρνησης τον Κ. Δεμερτζή και τον Δεκέμβριο με την προκήρυξη εκλογών διέλυσε τη Βουλή.

Τα βασικά πολιτικά κόμματα (βενιζελικοί - δημοκρατικοί και αντιβενιζελικοί - βασιλικοί) είτε δεν επιθυμούσαν, γενικώς, εκλογές είτε συμφωνούσαν με τη διεξαγωγή τους αργότερα. Ετσι, για παράδειγμα, οι Φιλελεύθεροι (Σοφούλης) πρότειναν να διεξαχθούν τον Απρίλιο, οι Προοδευτικοί (Καφαντάρης) μετά το τέλος του χειμώνα επικαλούμενοι δυσχέρειες στις μετακινήσεις κ.λπ. Εκτάκτως, λοιπόν, διεξήχθησαν τότε, όπως εκτάκτως ίσχυσε και το αναλογικό εκλογικό σύστημα, λόγω των βασιλικών υπολογισμών για έλεγχο του μετεκλογικού πολιτικού σκηνικού.

Παραδόξως για την εποχή δεν αναφέρονται δυσχέρειες στις μετακινήσεις. Ο χειμώνας του 1936 χαρακτηρίστηκε ως ο θερμότερος των τελευταίων εβδομήντα χρόνων! Οσο για τις συνθήκες διεξαγωγής τους αρκεί ν' αναφερθεί ότι έγιναν με έντονες φήμες για «κίνημα», δράση κουμπουροφόρων, κυρίως, από μέρους των οπαδών του Κονδύλη, διπλοψηφίες κ.τ.λ. Είναι χαρακτηριστικό από την άποψη αυτή ότι ο αρχηγός των Φιλελευθέρων Σοφούλης ζητούσε επίμονα ν' αναλάβει την τήρηση της τάξης ο στρατός και το ναυτικό. Ο στόχος της Αυλής για συνεργασία των αστικών κομμάτων υπό τη σκέπη της δεν επιτεύχθηκε. Οι δύο μεγάλες παρατάξεις ισοψήφησαν (142 και 143 έδρες αντιστοίχως), αλλά η καθεμιά δεν παραιτούνταν από τα «πρωτεία». Είναι γνωστές οι ζυμώσεις που ακολούθησαν (αδυναμία συνεννόησης, παραλίγο υλοποίηση συμφωνίας Σοφούλη με κομμουνιστές κ.τ.λ.).

Κυβέρνηση, όμως, δεν σχηματίστηκε από τα δύο μεγάλα κόμματα, ο Δεμερτζής επανήλθε, μετά τον θάνατό του ανέλαβε ο Μεταξάς (Απρίλιος 1936) και μέσα από περιπέτειες τα προβλήματα «λύθηκαν» με τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου.

Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ
katsimar@yahoo.gr
http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64121821