Τ. ΚΑΤΣΙΜΑΡΔΟΣ : Η συγκρότηση του πρώτου κεντροαριστερού πόλου

ΠΛΑΣΤΗΡΑΣ & ΕΠΕΚ (1950-'52)

Στα μεταπολεμικά χρονικά, αν εξαιρέσουμε την αποτυχημένη απόπειρα ανασύστασης του Κέντρου, μετά την πτώση της δικτατορίας, από την ΕΔΗΚ, δύο είναι οι βασικές προσπάθειες συγκρότησης κεντροαριστερού πόλου.

Ο «Μαύρος Καβαλάρης» έχοντας αριστερά και δεξιά τον Εμμ. Τσουδερό και τον Γ. Παπανδρέου. Ο πρώτος, αν και με βεβαρημένο πολιτικό παρελθόν, ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Πλαστήρα. Ο άλλος ήταν αρνητικός και προσχώρησε μετά τις εκλογές, όταν η ΕΠΕΚ πήρε την εντολή για σχηματισμό κυβέρνησης.

Στα βασικά χαρακτηριστικά τους, που καθόρισαν και την επιτυχία τους, όπως συμφωνούν οι περισσότεροι ιστορικοί συγκαταλέγονται ότι:

• Συνιστούσαν εναλλακτική πρόταση εξουσίας απέναντι στη συντηρητική δεξιά παράταξη. Οχι με όρους ιδεολογικούς, αλλά στη βάση πραγματικών δημοκρατικών και οικονομικών αναγκών της χώρας και του λαού.
• Είχαν ισχυρές κοινωνικές - λαϊκές αναφορές σε πλατιά στρώματα που πέτυχαν να εκπροσωπήσουν. Αν και προέρχονταν από πολιτικές συμφωνίες «κορυφής», δεν συνιστούσαν απλώς αθροίσματα κομμάτων και προσώπων.
• Στην ηγεσία τους βρέθηκαν ισχυρές και χαρισματικές, ούτως ή άλλως, πολιτικές προσωπικότητες. Ο «Μαύρος Καβαλάρης» και ο «Γέρων της Δημοκρατίας», ο καθένας με τον τρόπο του και με τα διαφορετικά φορτία που έφεραν, βρέθηκαν να εκφράζουν ώριμα αιτήματα για εκσυγχρονισμό του πολιτικού συστήματος και εκδημοκρατισμό.

Αντίθετα, όταν οι βασικές αυτές προϋποθέσεις δεν ίσχυαν και εκπληρώνονταν από άλλους χώρους, όπως την περίπτωση της μεταπολιτευτικής ΕΔΗΚ και του ΠΑΣΟΚ του Α. Παπανδρέου, τα εγχειρήματα ναυάγησαν.

Το παράδειγμα της ΕΠΕΚ είναι χαρακτηριστικό από την άποψη που απασχολεί εδώ. Συγκροτήθηκε στις αρχές του 1950 εν όψει των εκλογών του Μαρτίου εκείνης της χρονιάς. Οι απόπειρες του Πλαστήρα για ενοποίηση των κεντρώων και κεντροαριστερών κομμάτων, κινήσεων και προσωπικοτήτων, με επίκεντρο το κόμμα των Φιλελευθέρων το προηγούμενο διάστημα, δεν είχαν καρποφορήσει. Ο επικεφαλής των μεταπολεμικών υπολειμμάτων της βενιζελικής παράταξης, Σοφ. Βενιζέλος, αλλά και ο Γ. Παπανδρέου τάσσονταν κατά του σχηματισμού ενιαίου κόμματος. Ετσι, ο Πλαστήρας με το κόμμα του (Κόμμα Προοδευτικών Φιλελευθέρων) προχώρησε στη συγκρότηση μαζί με τον πρώην πρωθυπουργό Εμμ. Τσουδερό, αρχηγό του Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος (διάδοχο του Προοδευτικού Κόμματος του Γ. Καφαντάρη). Αλλά και άλλες προσωπικότητες και κινήσεις, που δεν είχαν συνταυτιστεί με το ΕΑΜ, μετά την απελευθέρωση και στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου.

Οι ιδρυτές της ΕΚ τον Σεπτέμβριο του 1961. Ο Γ. Παπανδρέου (στο κέντρο) μαζί με Π. Κατσώτα (αριστερά) και τον Γ. Νόβα (δεξιά). Ορθιοι (από αριστερά) οι Ηλ. Τσιριμώκος, Στ. Στεφανόπουλος, Σ. Παπαπολίτης, Στ. Κωστόπουλος και Αλ. Μπαλτατζής.

Μέτωπο

Κατά την προεκλογική περίοδο προτάθηκε στον Πλαστήρα να συγκροτηθεί ένα ευρύτερο δημοκρατικό μέτωπο, με τη συμμετοχή κομμάτων και προσώπων που είχαν συμπορευτεί με το ΕΑΜ (Τσιριμώκος, Παρτσαλίδης, Γρηγοριάδης κ.ά.). Στόχος ήταν η ανάδειξη μιας ευρύτερης Κεντροαριστεράς «διαχωρισμένης με σαφήνεια από το ΚΚΕ και από τη Δεξιά». Ο Πλαστήρας την αρνήθηκε για «λόγους σκοπιμότητας».

Το μεγάλο πλεονέκτημα του σχήματος που προέκυψε ήταν το πρόγραμμά του. Ολοι όσοι έχουν ασχοληθεί με το θέμα και ανεξαρτήτως από τις κρίσεις τους για την ΕΠΕΚ και τη θέση της στο αστικό πολιτικό σύστημα της εποχής, τους συμβιβασμούς και τις εξαρτήσεις της, επισημαίνουν ότι συνιστούσε ένα εναλλακτικό κυβερνητικό σχήμα απέναντι στη συντηρητική Δεξιά. Μακριά από τον χρεοκοπημένο παλαιοκομματισμό.

O Πλαστήρας ρίχνει στην κάλπη το ψηφοδέλτιο της ΕΠΕΚ. Το πρόγραμμά της πρόβλεπε ακόμη και την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο!

Το πρόγραμμα της ΕΠΕΚ ήταν μια προωθημένη δέσμη θέσεων - σοσιαλδημοκρατικό θα ονομαζόταν με κατοπινούς όρους. Η ίδια αυτοπαρουσιαζόταν ότι «αναπήδησε μέσα από τα φλόγας και τας συμφοράς, τους στεναγμούς και τα δάκρυα μακροχρόνιου και σκληρού εμφύλιου πολέμου... Οι αγώνες και οι θυσίες του Λαού έγιναν αντικείμενο ευρυτάτης εκμεταλλεύσεως και καπηλείας από μέρους του παλαιοκομματισμού... Η ΕΠΕΚ αποτελεί το κίνημα των δημοκρατικών και ριζοσπαστικών δυνάμεων της χώρας τας οποίας συγκλονίζει ο τριπλός πόθος: α) Για τη διασφάλιση των συμφερόντων του Εθνους, β) για τη στερέωση και διεύρυνση των δημοκρατικών μας θεσμών, γ) την κατάλυση της οικονομικής δουλείας και την απελευθέρωση των εργαζομένων, την εξάλειψη της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο...»

Υπήρχε, λοιπόν, ένα όραμα που απευθυνόταν και έβρισκε ανταπόκριση στις ηττημένες ΕΑΜικές, ΕΑΜογενείς και γενικότερα δημοκρατικές δυνάμεις.

Οσο για το οικονομικό της πρόγραμμα, αυτό περιελάμβανε σημαντικές μεταρρυθμίσεις. Εθνικοποιήσεις, εξαγγελία του κράτους πρόνοιας, κοινωνικές παροχές όπως σε άλλες δυτικές δημοκρατίες κ.ά. Σε μια εποχή που η Ελλάδα ήταν αμερικανικό προτεκτοράτο. Στη βάση αυτή σχηματίστηκε και η πρώτη κεντροαριστερή κυβέρνηση το 1950.

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΠΟΛΕΜΟ
Τρεις απόπειρες για ενιαιοποίηση

Αρκετοί παραλληλίζουν σήμερα τις προσπάθειες για συγκρότηση ενός κεντροαριστερού πολιτικού πόλου με την ίδρυση της Ενωσης Κέντρου (ΕΚ) του Γεωργίου Παπανδρέου το 1961.

Μερικοί, επεκτείνοντας τον παραλληλισμό, ανατρέχουν ακόμη παλαιότερα στη σύσταση της Εθνικής Πολιτικής Ενωσης Κέντρου (ΕΠΕΚ) του Ν. Πλαστήρα το 1950. Αλλοι συμπεριλαμβάνουν στα σχετικά επιχειρήματα και την απόπειρα ανασυγκρότησης της ΕΚ, με την Ενωση Δημοκρατικού Κέντρου (ΕΔΗΚ) από τους Γ. Μαύρο και Ι. Ζίγδη το 1976.

Η ΕΠΕΚ εμφανίστηκε το 1950, έδρασε για δύο χρόνια κι έσβησε βαθμιαία μετά τον θάνατο του στρατηγού Ν. Πλαστήρα (1953). Η περίοδος (1950-1952) έχει καταχωρηθεί στη μεταπολεμική ιστορία ως «κεντρώο διάλειμμα». Με την έννοια ότι σχηματίστηκαν κεντροαριστερές κυβερνήσεις, μεταξύ δυο περιόδων εκλογικής κυριαρχίας της Δεξιάς.

Το επόμενο διάστημα και έως την εμφάνιση της ΕΚ ο χώρος βρίσκεται σε κρίση, ρευστοποιημένος και μη υπολογίσιμος εκλογικά. Μια απαραίτητη διευκρίνιση εδώ: το Κόμμα των Φιλελευθέρων του Σ. Βενιζέλου, που συγκεντρώνει όλη την ευρύτερη περίοδο ποσοστά 15-20%, από τη φύση, τις θέσεις, την ηγεσία και το ετερόκλητο πολιτικό προσωπικό του ανήκει περισσότερο στην Κεντροδεξιά.

Η ΕΚ συγκροτείται το 1961 υπό την αρχηγία του Γ. Παπανδρέου και πρωταγωνιστεί ως αξιωματική αντιπολίτευση ή κυβέρνηση έως την επιβολή της δικτατορίας το 1967. Σχετικά βραχύβια επομένως η δράση της, καθώς η μεταπολίτευση του 1974 θα βρει τον χώρο χωρίς τον Γ. Παπανδρέου (πέθανε το 1968).

Στη μεταπολεμική, επομένως, περίοδο, εξαιρώντας το ΠΑΣΟΚ, που δεν εντάσσεται, φυσικά, στον κύκλο της ανασυγκρότησης ανάμεσα σε προϋπάρχοντα κεντροαριστερά κόμματα, κινήσεις κ.λπ., αλλά είναι αυτόνομο φαινόμενο, όπως τα κόμματα της Δεξιάς και της παραδοσιακής Αριστεράς, καταγράφονται τρεις διακριτές περιπτώσεις συγκρότησης του κεντροαριστερού πόλου.

Η άρση της τριχοτόμησης

Στις εκλογές του Μαρτίου η Kεντροαριστερά βρέθηκε τριχοτομημένη. Ο Βενιζέλος απέσπασε περίπου 17%, ο Πλαστήρας 16,5% και το κόμμα του Παπανδρέου 10,5% (πρώτο κόμμα αναδείχτηκε το Λαϊκό του Τσαλδάρη). Τα αποτελέσματα αυτά, μέσα από δαιδαλώδεις διαδρομές στο προσκήνιο και το παρασκήνιο και με άμεσες παρεμβάσεις του ξένου παράγοντα» (Αμερικανοί) και της βασιλικής αυλής, θα οδηγήσουν στον σχηματισμό της πρώτης βραχύβιας τρικομματικής κυβέρνησης Πλαστήρα (Απρίλιος ? Σεπτέμβριος 1950). Το συμπέρασμα είναι ότι η συνεργασία της Κεντροαριστεράς, που θα διευρυνθεί αργότερα, ολοκληρώθηκε μετεκλογικά.

Αυλαία μαζί με τον «Μαύρο Καβαλάρη»

Μόλις τέσσερις μήνες επιβίωσε η πρώτη κυβέρνηση Πλαστήρα (Απρίλιος - Αύγουστος 1950), με αμφισβήτηση και καταγγελίες από δεξιά και από αριστερά κυρίως για «μέτρα επιεικείας» και την «πολιτική της λήθης». Ο Πλαστήρας θα ξαναγίνει πρωθυπουργός μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου 1951. Θα επιβιώσει μέχρι τον Οκτώβριο του 1952. Στο μεταξύ, η ανασυγκροτημένη Δεξιά υπό τον Αλ. Παπάγο αρχικώς (Ελληνικός Συναγερμός) θα εμφανιστεί για να κυριαρχήσει το επόμενο διάστημα. Η ενιαία Κεντροαριστερά (ΕΠΕΚ, Φιλελεύθεροι) στις εκλογές του 1952 θα χάσει με μεγάλη διαφορά (34% έναντι 43%).

Τ. Κατσιμάρδος
katsimar@yahoo.gr

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=22768&subid=2&pubid=64022660